ظریف و پیچ و خم های برجام

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ حسن روحانی رییس جمهوری با انتخاب محمد جواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه دولت یازدهم رویكرد و تحول جدیدی در وزارت خارجه ایجاد كرد. ظریف در 14 مرداد 1392 خورشید جزو نخستین وزرای پیشنهادی كابینه یازدهم بود كه برای نطق دفاعیه پشت تریبون بهارستان قرار گرفت و با 232 رای، به عنوان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی از نمایندگان ملت رای اعتماد گرفت. وی به واسطه نقش آفرینی در انعقاد توافق هسته‌ای با 6 قدرت جهانی، موفق‌ترین مرد كابینه نخست روحانی شناخته می شود. ظریف در سال های اخیر دوره های پر تلاطمی را گذرانده است و وزارتخانه متبوع خود را كه به عنوان خبرسازترین دستگاه اجرایی كشور به شمار می رود، به خوبی هدایت كرد. حسن روحانی رییس ‌جمهوری بارها در محافل مختلف از وی به عنوان «برند» در دنیا نام برده است.

محمدجواد ظریف یكبار دیگر به عنوان نامزد نهایی تصدی پست وزیر امور خارجه، جهت معرفی به مجلس شورای اسلامی انتخاب شد. وی را باید وزیر سیاستمدار مقتدر دولت دوازدهم دانست؛ وزیری كه با ۲۳۶ رای موافق و ۲۶ رای مخالف و ۲۶ رای ممتنع توانست رای اعتماد بگیرد.

‌ایران همواره در مورد فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای خود با چالش‌های فراوانی با برخی از قدرت‌های بزرگ جهان روبرو بوده است. این امر موجب شد تا در سالیان متمادی به نوعی در مقابل آژانس، اتحادیه اروپا و كشورهای عضو آن، ایالات متحده آمریكا و به خصوص سازمان ملل متحد قرار گیرد و شورای امنیت سازمان ملل هفت قطعنامه علیه برنامه هسته‌ای ایران صادر كرد و تحریم‌های گسترده و همه جانبه‌ای علیه ایران برقرار شد.

خارج كردن پرونده ایران از شورای امنیت سازمان ملل و لغو تمامی تحریم‌های صورت گرفته علیه ایران در پرونده اتمی به وسیله اتحادیه اروپا و آمریكا از ابتدا به عنوان 2 دستور كار دولت اعلام شد. ایران و 1+5 در ماه‌های آغازین به كار دور فشرده‌ای از مذاكرات را دنبال كردند و در نهایت پس از روزها مذاكره، دستیابی به توافق موقت ژنو را در سوم آذر 1392 خورشیدی با حضور وزرای خارجه گروه 1+5 و مسوول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ژنو اعلام كردند. برپایه این توافق مقرر شد گفت‌وگوها تا رسیدن به توافقی جامع ادامه یابد. خبر این توافق از چنان بازتابی در رسانه های دنیا برخوردار شد كه از آن به عنوان «توافق تاریخی» نام بردند.

** موفقیت در دستیابی به برجام
سرانجام پس از 22 ماه، محمدجواد ظریف و تیم مذاكره كننده در2۳ تیر 1۳94 خورشیدی در وین اتریش به یك توافق جامع و نهایی با گروه 1+5، بر سر آینده برنامه هسته ای ایران دست یافتند. موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و ظریف وزیر امور خارجه ایران در نشست رسمی در مقابل رسانه ها در وین با خواندن بیانیه ای به زبان انگلیسی و فارسی اعلام كردند كه توافق نهایی در برنامه هسته ای ایران به دست آمده است. بعد از نهایی شدن این توافق مجلس شورای اسلامی سه ماه فرصت داشت تا آن را تصویب كند. در این سه ماه، مباحث زیادی در كمیسیون ویژه برجام در مجلس شكل گرفت كه تیم هسته ای نیز تلاش زیادی كردند تا نمایندگان مجلس را برای تصویب آن متقاعد كنند. بدین ترتیب بخش زیادی از توان وزارت امور خارجه در این سه ماه به بررسی ابعاد مختلف برجام در كمیسیون ویژه مجلس، سایر مجامع كارشناسی و رسانه ها گذشت.

پس از پذیرش و اجرای برجام از سوی ایران، روز اجرا فرا رسید و دولت منتظر اقدام طرف مقابل در راستای اجرای تعهداتش بود. اهم اقدامات انجام شده پس از اجرای برجام بدین شرح است: پس از گذشت ۶ ماه از اجرایی شدن برجام میزان تولید در حدود یك میلیون بشكه افزایش یافت، ایران در این افزایش تولید از توان شركت های خارجی استفاده نكرد و با تكیه به توانایی های داخل خود به این میزان از تولید دست یافت. همچنین تحریم های مربوط به حمل و نقل نفت خام و محدودیت خرید نفت ایران نیز برداشته شد. پس از برجام، رفت و آمدهای فراوانی میان ایران و كشورهای اروپایی در سطوح وزیر و رییس جمهور صورت گرفت و این رفت و آمدها به امضای چندین تفاهم نامه منجر شد. خارج كردن پرونده ایران از شورای امنیت سازمان ملل و لغو تمامی تحریم‌های صورت گرفته علیه ایران در پرونده اتمی به وسیله اتحادیه اروپا و آمریكا از ابتدا به عنوان 2 دستور كار دولت اعلام شد. ایران و 1+5 در ماه‌های آغازین به كار دور فشرده‌ای از مذاكرات را دنبال كردند و در نهایت پس از روزها مذاكره، دستیابی به توافق موقت ژنو را در سوم آذر 1392 خورشیدی با حضور وزرای خارجه گروه 1+5 و مسوول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ژنو اعلام كردند. برپایه این توافق مقرر شد گفت‌وگوها تا رسیدن به توافقی جامع ادامه یابد. خبر این توافق از چنان بازتابی در رسانه های دنیا برخوردار شد كه از آن به عنوان «توافق تاریخی» نام بردند.

**برنامه های ظریف در دولت دوازدهم
ظریف با كارنامه درخشان در دولت یازدهم برنامه های خود را دولت جدید روحانی با رویكردی تازه آغاز كرد. آن گونه كه در برنامه های وی آمده، سیاست خارجی كشور در دولت دوازدهم «2ابر اولویت» دارد. اولویت نخست حل و فصل مشكلات منطقه ای و تقویت روابط و سطح همكاری ها با كشورهای همسایه و اولویت دوم هم هر چه فعال تر كردن «دیپلماسی اقتصادی» به طوری كه بتواند سیاست های كلی اقتصاد مقاومتی كه مورد تاكید مكرر مقام معظم رهبری هم قرار دارد را در روابط خارجی ایران با دیگر كشورها جاری و ساری سازد و از این طریق منافع ملی كشور تامین شود. ظریف در برنامه های ارائه شده دو اولویت را ذكر شده را لازم و ملزوم و مرتبط با یكدیگر دانسته و علت آن را هم این گونه تفسیر می‌كند كه با حل و فصل مشكلات منطقه ای و تقویت روابط با همسایگان بستر مناسبی جهت پیشبرد دیپلماسی فعال اقتصادی بوجود می آید.

-عملكرد یكساله وزارت امور خارجه
** گفتمان اعتدال
محمد جواد ظریف برای دولت دوازدهم «گفتمان اعتدال» را به عنوان اساس عمل وزارت خانه خود در سیاست خارجی قرار داد و بر مبنای حركت واقع بینانه، خودباورانه، متوازن وهوشمندانه از «تقابل» به «گفتگو»، «تعامل سازنده و تفاهم»، بر اساس اصول «عزت، حكمت و مصلحت» طراحی كرد.

** ساختاری تازه در وزارت امور خارجه
بر پایه آنچه محمد جواد ظریف در برنامه خود اعلام كرد، مجموعه وزارت امور خارجه كه تا پیش از این با 6 معاون وزیر اداره می شد، در ساختار جدید تنها دو معاونت اقتصادی و سیاسی دارد و دیپلماسی اقتصادی از اهداف اصلی وزارتخانه در ساختار جدید خواهد بود. محمد جواد ظریف خود درباره این تغییر ساختار می گوید: «یكی از دستاوردهای این تغییر ساختار كم شدن لایه‌های مدیریتی و كارشناس‌محورتر شدن وزارت خارجه است. با كاهش لایه‌های مدیریتی این زمینه فراهم می‌شود كه كارشناسان نتایج كارهای خود را بیشتر ببینند. »

** گزارش اولین سفر منطقه‌ای ظریف در دولت دوازدهم
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه كشور طبق قولی كه در ابتدای روی كار آمدن دولت دوازدهم داده بود، نخستین سفر دیپلماتیك منطقه‌ای خود را از كشورهای عمان و قطر آغاز كرد. وزیر امورخارجه درباره این دیدار به خبرنگاران گفت: مواضع عمان تا كنون درباره ضرورت رعایت برجام و همه‌پرسی در كردستان عراق با ایران مشابه بوده و این مواضع را هم رسما اعلام كرده است. دیدار با پادشاه عمان برنامه بعدی رییس دستگاه دیپلماسی كشورمان بود، دیداری كه انتشار تصاویر و حاشیه آن بر متن غلبه پیدا كرد. چند ماهی می‌شود كه خبر بیماری سلطان قابوس در رسانه‌ها منتشر شده و گویا این مسئله موجی از نگرانی را در میان عمانی‌ها ایجاد كرده است.

** دستاورد سفر یك روزه ظریف به سوچی
محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران، میهمان ولادیمر پوتین در شهر سوچی بود تا در مورد مسائل دوجانبه و منطقه با هم گفت وگو و تبادل نظر كنند. ملاقاتی در مورد همه آنچه بین دو كشور وجود داشت؛ از همكاری های اقتصادی و همراهی های سیاسی. محمد جواد ظریف در اینباره می گوید: ملاقات محتوایی خوبی با آقای پوتین داشتیم. در مورد گسترش روابط؛ از حوزه نظامی تا هسته ای، حمل ونقل و انرژی. پوتین مانند مقامات ایران علاقه مند به گسترش روابط هستند. پوتین دستورات ویژه را دادند. در تهران با مقامات بالا آنها را پیگیری می كنیم. ملاقات طرف های روس و ایرانی با محورهای مفصل همكاری، سوریه و برجام به پایان رسید.

** نشست وزیران امور خارجه اتحادیه آسه‌آن (ASEAN)
اجماع در كشورهای جنوب شرق آسیا در پذیرش ایران به عنوان عضو پیمان مودت ( TAC ) با اتحادیه آ.سه.آن، حاكی از اهمیت روابط و تعامل با ایران به عنوان یك قدرت مهم و تاثیرگذار در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی توسط تمام اعضای این اتحادیه است. سند الحاق جمهوری اسلامی ایران به پیمان مودت و همكاری اتحادیه آسه‌آن (TAC) در جریان برگزاری پنجاه و یكمین نشست وزیران امور خارجه این اتحادیه در سنگاپور با حضور محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه كشورمان به امضا رسید.

** گسترش تعاملات بانكی و مالی و رفع برخی از محدودیت‌های موجود
محمد جواد ظریف در این سفر پنج روزه به اروپا ، با تعداد از مقامات ارشد سیاسی و اقتصادی این سه (بلغارستان، صربستان و كرواسی» كشور گفت‌وگو كرد كه رفع هر چه زودتر برخی مشكلات بانكی میان دو كشور و تسهیل شدن روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه از جمله برنامه های این دیدار بود.

** امیدهای حداقلی برای حضور زنان
بعد از اینكه مدیران جدید وزارت خارجه معرفی شدند امیدهای حداقلی كه برای حضور زنان در رده‌های ارشد تصمیم‌گیری وزارت خارجه وجود داشت، ناكام ماند، چنان كه درهمین ارتباط فاطمه حسینی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در جریان حضور ظریف در جلسه كمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در 13 اسفندماه از ظریف گله و انتقاد كرد كه وی نیز در پاسخ گفت: انتقاد و سوال شما وارد است . حضور بانوان در وزارت خارجه خوب نیست ولی ما معاوون وزیر خارجه، سخنگوی وزارت خارجه و سفیر زن منصوب كرده ایم.

** انتقادها به عملكرد دستگاه دیپلماسی
منتقدان در سال‌های اخیر و به خصوص از بهار 94 تاكنون همواره به این مساله تاكید داشتند كه دولت، قواعد بدیهی همچون «توازن تعهدات»، «همزمانی اجرای تعهدات»، «اخذ تضمین از طرف مقابل» و «پیش‌بینی برگشت‌پذیری امتیازات واگذار شده در صورت نقض عهد» را در برجام رعایت نكرده است.

-مجموعه وزارت امور خارجه كه تا پیش از این با 6 معاون وزیر اداره می شد، در ساختار جدید تنها دو معاونت اقتصادی و سیاسی دارد و دیپلماسی اقتصادی از اهداف اصلی وزارتخانه در ساختار جدید خواهد بود. بعد از این تغییرات تحلیل های متفاوتی در این ارتباط منتشر شد. شاید بتوان گزارش روزنامه وطن امروز با عنوان « ملك ظریف » را یكی از تندترین تحلیل ها و انتقادها نسبت به این تغییرات عنوان كرد، این رسانه مدعی شد تغییرات محمدجواد ظریف در وزارت امور خارجه كه طی 40 سال گذشته بی‌سابقه بوده است باعث شده حالا او و عباس عراقچی، یار و همكارش در ماجرای برجام، به عنوان نفرات اول و دوم وزارت امور خارجه شناخته شوند.

-بازگشت پذیری سریع تحریم ها كه آمریكایی ها نیز به آن بسیار تكیه می كردند، ابهام در سرانجام تحریم هایی چون سوئیفت، پول نفت و افراد باقی مانده در لیست تحریم و حفظ ساختار تحریم های اقتصادی ثانویه از سوی آمریكا به بهانه های غیرهسته ای؛ مواردی بود كه به تناوب از طرف منتقدان مورد اشاره قرار می گرفت.

** رویكرد جدید سیاست خارجی در دولت دوازدهم
- توسعه پیوندهای راهبردی و گسترش همكاری و مشاركت با كشورهای منطقه و جهان و تنوع‌ بخشی و تقویت پیوندهای همه‌ جانبه با كشورهای هدف در جهان به‌ویژه كشورهای منطقه، همسایگان و قدرت های نوظهور
 - تنش‌زدایی، بازسازی و اصلاح تعاملات باقدرت‌های مؤثر بین‌المللی در جهت منافع ملی
- عادی‌سازی و بهبود روابط با كشورهای منطقه به ‌ویژه همسایگان
- تقویت روابط با شركای سنتی در اروپا و آسیا
- حمایت از پیشرفت و توسعه اقتصادی در اجرای سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی
- كمك به توسعه صادرات غیرنفتی، خدمات فنی و مهندسی و جذب سرمایه، فن‌آوری و گردشگر خارجی
- جلب حمایت و سرمایه ایرانیان خارج از كشور
- حفظ برجام و تعمیق و نهادینه‌سازی دستاوردهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی برجام
- جلوگیری از شكل‌گیری مجدد تحریم‌های بین‌المللی و تالش برای حذف و ناكارآمد سازی تحریم‌های باقیمانده آمریكا و اروپا
- جلوگیری از احیای طرح آمریكایی - صهیونیستی امنیتی كردن ایران در نظام بین‌الملل
- تأثیرگذاری سازنده بر روند تحولات جهانی به‌ویژه در حوزه‌های مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی و جلوگیری از اشاعه سلاح‌های كشتارجمعی
- تقویت نقش الهام بخشی ایران از طریق تبیین نگاه مبتنی بر مردم‌سالاری دینی

** دورنمای شرایط روابط خارجی در پایان دولت دوازدهم
در شرایط در حال گذار كنونی، به دلیل تكثر كنشگران و ابزارها، عوامل گوناگون و ناشناخته ای تحولات روابط خارجی را رقم می زنند كه بسیاری از آنها در اختیار طراحان و تصمیم گیرندگان هیچ كشور و یا حتی مجموعه كشورها در جامعه جهانی نیست. در بازطراحی ساختار وزارت امور خارجه، ضمن چابك سازی و پاسخگویی به نیازهای جدید از جمله تقویت دیپلماسی اقتصادی ساختارهای مناسبی برای پایش روندها و تحولات و پاسخگویی سریع به رویدادهای غیرقابل پیش بینی منظور شده است. با تمركز بر دیپلماسی اقتصادی و با ایجاد انسجام، هماهنگی و هدفمندی لازم در روابط خارجی فعالان اقتصادی، زمینه برای حضور مؤثر و هوشمندانه اقتصاد كشور در زنجیره ارزش جهانی فراهم شده و آثار این توفیق در جذب سرمایه و فن آوری و افزایش صادرات غیرنفتی و خدمات فنی و مهندسی و در نتیجه كمك به تولید و اشتغال مؤثر فراهم خواهد شد.

**تحریم ها و چالش های آینده ظریف
ترامپ رییس جمهوری آمریكا با خروج یك جانبه از برجام ، اقدام به برقراری تحریم ها كنگره علیه ایران كرد. دولت آمریكا به دلیل همراهی نكردن كشورهای متحد و اروپایی در روند تحریم ، اقدام به اضافه كردن نام تعداد دیگری از اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی و خارجی، به فهرست تحریم های یكجانبه و غیرقانونی خود كرد.
در این میان وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اقدام آمریكا را در نقض برجام محكوم كرد. حسن روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران، عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه و نیز كمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، از تصمیم قاطع ایران در پاسخگویی به این تحریم ها سخن گفتند.

** ترامپ و مذاكره با ایران
چندی پس از نقض برجام، ترامپ با پیشنهاد مذاكره بدون شرط با ایران مدعی شد حاضر است در هركجا و هرزمانی كه ایرانی‌ها بخواهند بدون هیچ شرطی با مقامات ایران ملاقات كند. پیشنهاد ترامپ برای گفت و گوی بدون شرط با ایران تعجب بسیاری از كشورها و تحلیلگران سیاسی را برانگیخت.
در نخسین واكنش رسمی به پیشنهاد ترامپ برای مذاكره، بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه ایران گفت: «مذاكره شرایط و الزاماتی دارد كه تاكنون در گفتار و رفتار آقای ترامپ و همكارانش نشانه‌ای از آن دیده نشده است.
در همین ارتباط آیت الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری، در دیدار هزاران نفر از قشرهای مختلف مردم در بیاناتی در همین ارتباط فرمودند: جمهوری اسلامی هر وقت به آن اقتداری برسد كه فشار و هوچی‌گری آمریكا رویش تأثیری نگذارد، می‌تواند با آمریكا مذاكره كند. امروز چنین چیزی نیست.
ظریف نیز در مصاحبه با شبكه قطری الجزیره تاكید كرد : پیشنهاد آمریكا برای مذاكره در سایه تهدیدها صرفا تبلیغاتی است و واشنگتن ابتدا باید تحریم ها را متوقف كند.
وی همچنین گفت: ایران هرگز سیاست های خود را در منطقه با تحریم ها و فشارهای آمریكا تغییر نخواهد داد.
طبق راهبرد تحریمی آمریكا هدف تغییر رفتار و در نهایت به پای میز مذاكره كشاندن ایران است كه بنا بر سخنان رهبری كه امام(ره) مذاكره با آمریكا را ممنوع كرده بودند، این امر امكان پذیر نیست زیرا در جریان برجام آمریكایی ها نشان دادند كه غیر قابل اعتماد هستند.
ایران می‌تواند فرصت‌هایی جهت مقابله با تحریم‌های آمریكا را فراهم آورد و با تعامل با دنیا تحریم های مالی آمریكا را بی اثر كند.

پژوهش**9117**9131