به گزارش روز یكشنبه گروه فرهنگی ایرنا، سیمین بهبهانی از نام آورترین شاعران معاصر ( 28 تیر1306 تا 28 مرداد 1393) ایران، چیره دست در سرودن غزل و ترانه با توجه به تحولات و رویدادهای اجتماعی، از سنین نوجوانی سرودن شعر را آغاز كرد و با گذشت روزگار به قلمی روان و بیانی ناب رسید كه هم با استقبال شعرا و منتقدان روبرو شد و هم توجه مردم معمولی را جلب كرد.
این شاعر نام آور كه نام و نام خانوادگی اش سیمین خلیلی بود، پس از ازدواج با حسن بهبهانی در 18 سالگی به نام خانوادگی همسر خود شناخته شد، وی یكبار دیگر در سال 1349 با منوچهر كوشیار ازدواج كرد كه همسر دوم او در سال 1363 بر اثر عارضه قلبی درگذشت.
سیمین بهبهانی فعالیت های مختلفی داشت، غیر از اینكه مادر و همسر و دانش آموخته رشته حقوق دانشكده حقوق و علوم انسانی دانشگاه تهران بود، 30 سال آموزگاری ادبیات را نیز در كارنامه خود ثبت كرد و در شورای شعر و موسیقی نیز به همراه دیگر سرامدان معاصر چون هوشنگ ابتهاج، بیژن جلالی و فریدون مشیری و دیگران عضو بود.
اما هیچ كدام از این فعالیت ها و دیگر فعالیت های وی كه جنبه سیاسی و اجتماعی توأمان داشت، تحت شعاع سیمین شاعر و غزلسرا قرار نگرفت و وی همواره شاعری چیره دست شناخته می شد. بهبهانی در خارج از ایران نیز نامی مطرح است و غیر از دعوت به مجامع و نشست های ادبی و دریافت جوایزی متنوع، اشعاری از وی به زبان های مختلف از جمله انگلیسی، آلمانی، فرانسه و دانماركی ترجمه شده است.
وی در مجموع هشت دفتر شعر مشتمل بر حدود 600 غزل دارد، مجموعه اشعار وی به همراه دو كتاب دیگر یعنی «یاد بعضی نفرات» و مجموعه «داستان ها و یادنوشته ها»ی او به همت انتشارات نگاه در مجموعه آثار گردهم آمده كه در كل حدود 20 عنوان را به همراه ترانه‌ها شامل می شود و ماحصل نیم قرن تلاش سیمین بهبهانی در عرصه زبان و ادبیات فارسی است. از بهبهانی آثار دیگری نیز برجا مانده است مانند كتاب «شاعران امروز فرانسه» و زندگی‌نامه‌ای خود نوشت به نام «با مادرم همراه».
**مهم ترین مضامین شعر سیمین بهبهانی
ناگفته پیداست اولین موضوعی كه در شعرهای این شاعر معاصر جلوه می كند، عشق و ستایش آن، هجر و وصل و گله از معشوق است. بسیاری از این دست اشعار وی كه یا غزل بوده یا ترانه، با صدای خوش خوانندگان موسیقی سنتی ایران خوانده و با اقبال مواجه شده است. شاید مهم ترین دلیل این امر توجه و تسلط بهبهانی بر وزن های شعر سنتی و علم عروض باشد كه باعث می شود موسیقی دانان به راحتی بتوانند بر وزن اشعار ملودی بسازند.
ابیات زیر تنها نمونه‌هایی اندك از هزاران غزل عاشقانه سیمین است؛
مگر هنوز به خاطر، تو را خیال من است
كه هر كجا به زبان تو شرح حال من است؟
عجب ز آینه قلب تو كه در آن نقش
ز بعد رفتن من، باز هم خیال من است
...
یا این ابیات
مرا هزار امید است و هر هزار تویی
شروع شادی و پایان انتظار تویی
دلم زهرچه به غیر تو بود خالی ماند
در این سرا تو بمان كه ماندگار تویی
...
دیگر مضمون در اشعار سیمین بهبهانی توجه به زن و وضعیت اجتماعی و خانوادگی زنان است. بخشی از شعرهای سیمین به نقد جامعه مرد سالار می پردازد. این شعرها در واقع رویكردی متفاوت نسبت به ادبیات مردانه به ویژه ادبیات از نوع سنتی آن دارد. از این زاویه رویكرد سیمین بهبهانی به ادبیات، نوعی ارزیابی متفاوت از زن و ماجراهای تاریخ زندگی نوع زن است و این سخن به نوعی درباره كل تاریخ ادبیات می‌تواند صادق باشد. بنابراین می‌توان گفت: یكی از درون مایه‌های مهم شعر سیمین دفاع از حقوق زن، است. او بی مهری نسبت به زنان را نمی پسندد و در برابر این پدیده شعر می سراید. وی در این گونه شعرها فریاد مظلومیت زنان و نادیده گرفته شدن ارزش والای آنان را در جامعه بشری تذكر می‌دهد، مانند این ابیات (1):
چو چنگ نغمه ساز، فروخواندی
در گوشِ مرد، نغمه همتایی
گفتی كه: جفت و یار توام، اما
نی بهر عاشقـــی و نه شیـدایی
اینسان كه درجبین تو می بینم
كــرسی نشین خانـه شورایی
بر سرنوشت خویش خداونـدی
در كار خویش، آگــه و دانــایی
...
یك دست بوده ای تو و یك دست بی صداست
دست دگــر به پیكر نام آورت شدم
بیرون زخـــانه، همــره و همـــگام استــوار در خانه
غمگسار و نوازشگرت شدم
رویدادهای اجتماعی و سیاسی از دیگر مضامین پررنگ در شعر بهبهانی است و با آنكه غزل معمولا جایگاه طرح مباحث عاشقانه است، او نیز مانند شاعران بزرگ چون حافظ به طرح مسائل اجتماعی در این قالب پرداخته است؛ البته می دانیم از دوره مشروطیت به بعد بازتاب مسائل اجتماعی در غزل شدت یافته بود.
سیمین اشعاری می سراید كه سرشار از مضامین اجتماعی است و اگرچه ساده به نظر می رسد، به طرز زیبایی فقر و بدبختی طبقات محروم و فرودست جامعه و نابسامانی ها آن را نمایان می سازد و گرایشی اجتماعی دارد. مانند شعر «كودك روانه از پی مادر بود» كه ماجرای كودكی را روایت می‌كند كه از مادرش پسته می خواهد و چون مادر توان خرید ندارد، دزدی می كند. او در كنار سرودن اشعار عاشقانه از بیان حقایق تلخ اجتماعی غافل نمانده است. باید گفت او همراه جامعه رشد می كند و می كوشد تا بر دردها و نقاط تاریك جامعه ای كه كمتر در محور نگاه شاعران و منتقدان اجتماعی قرار می گیرد، نور بتاباند. او با اشاره به زخم‌های اجتماعی و با خشم و خروشی آشتی ناپذیر عاملان بدبختی و نابسامانی مردم را انگشت نما و رسوا می كند. بهبهانی به زوایای گوناگون زندگی نظر می اندازد به غم و درد و رنج مردم، به مبارزان سیاسی، به قهرمانانی كه در راه عقیده خود زیر شكنجه جان می دهند (2).
این منم پیك نوبهار، منم كه به شادی سرود می خوانم
لیك، آهسته، نغمه‌اش می گفت كه نه از شادیم...پی نانم
**ویژگی‌های زبانی
اما شاید وجه مهم دیگر در اشعار بهبهانی زبان خاص وی باشد. این شاعر نواندیش، اندیشه و خیال را در هم آمیخته و با زبانی فشرده و گوشنواز با خوانندگان پیوندی عاطفی برقرار می كند. او با كمك مضامین نو و تعابیر و تصاویر بكر، سبكی متنوع در غزل و حیاتی نو برای این قالب شعر فارسی می سراید. در یك كلام غزل سنتی را از زیر غبار چند صد ساله بركشیده و آن را به مضمون و محتوا، شكل و سبك و مخاطب تازه آراسته است. دو عنصر مهم زبان و وزن سازنده بنیادین دگرگونی شعرسیمین بهبهانی است. او با افزودن اوزان كم سابقه یا به كل بی‌سابقه، قالب كهنه را هویتی نو بخشیده است و آن را پذیرای معانی نوكرده است.
برای نمونه این شعر كه در بحر مجتث (مستفعلن فاعلاتن، مستفعلن، فاعلاتن) سروده شده است؛
شلوار تاخورده دارد، مردی كه یك پا ندارد
خشم است و آتش نگاهش، یعنی تماشا ندارد
سیمین با انتخاب این اوزان و آوردن معانی نو درقالب كهن بدون نشانه‌ای از معانی كهن، اوج تسلط و مهارت خود را به نمایش كشیده است. دایره لغوی زبان شعر سیمین، به دلیل آشنایی او با ادبیات پر بار سنتی و استفاده او از زبان و كلمات عامیانه، بسیار وسیع است؛ طوری كه كلمات و واژگان زیادی را با جسارت خاصی، وارد شعر فارسی كرد و قالب غزل خود را با واژگان تازه هماهنگ ساخت.
علی باباچاهی دیگر شاعر معاصر با اشاره به زبان منحصر به فرد سیمین بهبهانی در مورد وی می نویسد: یكی دیگر از نكاتی كه سیمین را از دیگران متمایز می‌كرد تسلط وی به زبان فرانسه و شعر روز آن كشور بود. این تسلط به‌اندازه ای بود كه مجموعه‌ای از شعر شاعران فرانسوی را به فارسی ترجمه و منتشر كرد. موسیقی نیز جایگاه قابل توجهی در شعر او داشت. اگر اشعار سیمین بهبهانی را بخوانید متوجه خواهید شد ذهن وی به سمت آفاقی سیر می‌كرد كه سرشار از موسیقی و وزن كلمات بود (3).
**انواع صناعات ادبی در شعر سیمین
سیمین بهبهانی با توسل به انواع صناعات ادبی بر غنای شعر خود افزوده است. تضمین و قیاس یكی از صناعات است و وی از اشعار فردوسی، مولانا، حافظ و سعدی بهره گرفته است. مانند این شعر حافظ:
بی مزد بود و منت هر خدمتی كه كردم
یارب مباد كس را مخدوم بی عنایت
و سیمین می سراید
بی مزد و منت خدمتی كردیم و زین پس
آیینه ها را تیره كن این است عنایت (4)
همچنین بهبهانی از تشبیه و انواع استعاره نیز به كرات در شعر خود استفاده كرده است:
آبشار بلند چون مسواك
تن به صخره ها می زد
سنگ ها چون شكسته دندان ها
نامرتب، سیاه افتاده
بستر آبشار چون دهنی
از غریبی به زجر جان داده (5)
استعاره نیز كه از هنری‌ترین نوع صور خیال و شاعرانه ترین گونه بیان در زبان ادبی است در اشعار سیمین به وفور دیده می شود. در واقع استعاره تشبیهی است كه یك طرف یا وجه شبه یا ادات تشبیه در آن حذف شده باشد و از این جهت موجز و بسیار رساست.
این محمل با خود دارد
خورشیدی در خون غلتان
زخمش را مرهم زیبد
دردش را درمان (6)
**سیمین و شعری سیال
اما نمی توان از سیمین بهبهانی نوشت و به تمایل گروه های مختلف سیاسی و اجتماعی برای نزدیكی با او و استفاده از اشعار در راستای اهداف خود اشاره نكرد. در گذر سال ها گروه های مختلف با استفاده از اشعار اجتماعی و گاه انتقادی سیمین بهبهانی و ارائه تفاسیر مختلف از آن سعی كرده اند این آثار را به نفع اهداف سیاسی خود تفسیر كنند. دریغ از آنكه سیمین بهبهانی مانند بسیاری دیگر شعرای معاصر حتی اگر به نقد مشكلات و كاستی های اجتماعی و مسببات سیاسی آن می‌پردازد، همواره به وطن می‌اندیشد كه بازهم آن را خواهد ساخت اگر چه با خشت خویش.
وی كه همواره امكان زندگی و تدریس را در خارج از وطن داشت با وجود سفرهای فراوان هرگز غیر از ایران را برای زندگی برنگزید و تا آخرین روز در ایران ماند و در خانه جان سپرد.
1. ابراهیمی، مختار، مقاله گرایش فمینسیتی در شعر سیمین بهبهانی، فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، شماره 16، تابستان 92.
2. دهباشی، علی، زنی با دامن شعر، انتشارات نگاه، صفحات مختلف
3. روزنامه ایران، 28 مرداد 94.
4. مجموعه اشعار، تهران، نگاه، ص 961
5. همان، ص 283
6. همان، ص 723
از: منصوره شوشتری
فراهنگ** 9157**9053
تهران- ایرنا- سیمین بهبهانی با طرح مهم ترین مسائل اجتماعی در قالب شناخته شده غزل، هویتی نو به شعر معاصر فارسی در این قالب شعر سنتی بخشید.
