سازمان انرژی اتمی ایران از تاسیس تا شكوفایی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، نخستین ایجاد علاقه برای توسعه فناوری هسته ای در كشورمان به حدود نیم قرن قبل بر می گردد كه دلیل اصلی این رویكرد در آن زمان بیشتر نتیجه موفقیت های اعجاب ‌انگیز كشورهای صنعتی در كاربرد موفق این فناوری بود. در آن دوره تسلط بر فناوری هسته ‌ای معادل با پیشرفت و صنعتی ‌شدن كشورها به شمار می رفت.
در اواسط دهه 1330 خورشیدی اولین سفارش خرید تجهیزات مورد نیاز فعالیت ‌های آموزشی و پژوهشی هسته ‌ای از خارج كشور توسط دانشگاه تهران انجام گرفت. یك سال بعد مركز اتمی دانشگاه تهران تأسیس و با احداث و بهره‌ برداری از راكتور تحقیقاتی پنج مگاواتی تهران در سال 1346 سنگ ‌بنای علوم و فنون هسته ‌ای در ایران نهاده شد.
با تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران در سال 1353 و انتقال مركز اتمی دانشگاه تهران به آن، ماموریت های مربوط به توسعه فناوری هسته ‌ای، به ‌ویژه تولید برق با استفاده از نیروگاه‌ های اتمی در كشور به این سازمان واگذار شد.
در ماده یك قانون سازمان انرژی اتمی ایران - مصوب تیرماه 1353 - دلیل اصلی تأسیس سازمان «برای استفاده از اشعه و انرژی اتمی در صنایع، كشاورزی و خدمات و ایجاد نیروگاه های اتمی و كارخانه ‌های شیرین كردن آب شور، تولید مواد اولیه مورد نیاز صنایع اتمی، ایجاد زیربنای علمی و فنی لازم برای اجرای طرح‌ های مزبور همچنین برقراری هماهنگی و نظارت بر كلیه امور مربوط به انرژی اتمی در كشور» بیان شده است.
در سال های باقیمانده تا پیروزی انقلاب اسلامی (حدود چهار سال)، سازمان طرح احداث 23 هزار مگاوات نیروگاه هسته‌ ای تولید برق را در دستور كار داشت و بر این مبنا قراردادهای متعددی را برای احداث نیروگاه‌ های هسته ‌ای و دسترسی به سوخت هسته ‌ای مورد نیاز منعقد نمود كه پیگیری آنها سبب گسترش سریع سازمان گردید. علاوه بر آن پشتیبانی علمی و فنی از این فناوری نیز كه بیشتر با حمایت كشورهای توانمند هسته‌ ای بود، آغاز شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی و به دلیل شرایط خاص كشور كه حاصل تنش‌ ها و دگرگونی‌ های اوایل انقلاب بود، تبلیغات منفی و جوسازی علیه برنامه هسته ای كشور از طریق عوامل خارجی و در برخی موارد عناصر داخلی آغاز شد. تمام اتفاقات آن دوره سبب شد در عمل تا ابتدای سال 1361اقدام خاصی برای برنامه‌ ریزی مجدد و یا پیگیری برنامه‌های در دست انجام فناوری هسته ای در كشور صورت نگیرد.
پیش از انقلاب سازمان زیر نظر مستقیم نخست ‌وزیری فعالیت می ‌كرد، در این دوره به یكی از معاونت ‌های وزارت نیرو تبدیل شد. سرانجام در آخرین جلسه هیات وزیران در اسفند ماه سال 1360، استقلال سازمان انرژی اتمی ایران برای انجام وظایف قانونی مجدداً به تصویب دولت رسید. به این ترتیب سیاست‌ گذاران كلان كشور با گذر از چالش‌ های ابتدای پیروزی انقلاب تصمیم گرفتند گام‌ های جدید و جدی را در راه دستیابی كشور به فناوری هسته ای بردارند.
اگر چه سازمان انرژی اتمی ایران پس از سال 1360، دوره های متفاوتی را از نظر سازماندهی و پیگیری اهداف كلان داشته است اما نقطه مشترك تمامی آنها تاكید بر موضوع توسعه كاربردهای صلح‌ آمیز هسته ای و به تبع آن گسترش پژوهش ‌های مرتبط بوده كه همواره در سخت ‌ترین شرایط به عنوان اصلی ‌ترین مسئولیت سازمان پیگیری شده است.
در سال های گذشته سازمان انرژی اتمی ایران برای دستیابی به توسعه درون ‌زای علوم و فنون هسته ای در كشور، ساختارها و واحدهای سازمانی بسیاری را در سراسر كشور ایجاد و تجهیز نموده است. این تلاش ‌ها منجر به تشكیل شركت‌ های مهندسی و تخصصی در زمینه‌ های مختلف فعالیت‌ های سازمان و ایجاد پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای با هدف توسعه و گسترش فعالیت‌ های تحقیقاتی در زمینه فناوری هسته ای شده است.
طی حدود 40 سالی كه از عمر سازمان انرژی اتمی ایران می ‌گذرد، شش نفر به عنوان رئیس، سكان هدایت آن را در دست داشته‌ اند. در حال حاضر عمده فعالیت‌های علمی در دست انجام سازمان انرژی اتمی ایران عبارت است از:
- طراحی، احداث و بهره ‌برداری از نیروگاه‌ های هسته ای قدرت
- طراحی، احداث و بهره برداری از شتاب دهنده ها برای كاربرد پزشكی ، صنعت و كشاورزی
- كاربرد لیزر در پزشكی و صنعت
- چرخه سوخت هسته ای
- احداث و بهره‌ برداری از راكتورهای تحقیقاتی از نوع شكافت و هم‌ جوشی (گداخت) هسته ای
- فعالیت‌های تحقیقاتی با هدف توسعه كاربرد پرتوها در صنعت، كشاورزی و پزشكی
- نظارت بر ایمنی فعالیت‌ های هسته ای در كشور از طریق مركز نظام ایمنی هسته ای كشور

سازمان انرژی اتمی اما در حال حاضر از ساختار ویژه ای تشكیل یافته تا به طور تخصصی حوزه های مختلف را پوشش دهد؛ ساختاری كه بخش های آن عبارتند از:
- معاونت امور بین الملل، حقوقی و مجلس
- معاونت برنامه ریزی هسته ای و نظارت راهبردی
- معاونت توسعه مدیریت و منابع
- پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای
- شركت تولید و توسعه انرژی اتمی
- مركز نظام ایمنی هسته ای كشور
- شركت تولید مواد اولیه و سوخت هسته ای
- شركت توسعه و كاربرد پرتوها
در مجموع، جمهوری اسلامی ایران به عنوان كشوری پیشرو در میان كشورهای در حال توسعه، به دلایل مختلف از جمله نیاز برنامه ‌های توسعه به انرژی، كسب فناوری ‌های برتر، ایجاد تنوع و تامین امنیت انرژی، تولید انرژی پاك، ملاحظات زیست محیطی و مزایای فنی و اقتصادی، توسعه نیروگاه‌ های هسته ای را به عنوان یك ضرورت در برنامه بلند مدت تامین انرژی در نظر گرفته است. الزامات قانونی كشور نیز هدف بلند مدت ساخت و بهره‌ برداری از نیروگاه‌ های هسته ای برای تولید 20 هزار مگاوات برق را برای سازمان انرژی اتمی ایران تعیین نموده است. با توجه به آن، سازمان انرژی اتمی ایران برنامه‌ های بلندمدت توسعه چرخه سوخت هسته ای و فعالیت‌های پژوهشی مرتبط را تدوین و در دست اقدام دارد.
پژوهش**9242**1552