ممیزی و سودجویی، عامل جدایی سینما از ادبیات

طی 10 سال اخیر، تولید فیلم‌های اقتباسی به حداقل رسیده یا اگر هم بوده، اثر شاخص و قابل‌اعتنایی نبوده است. در حال حاضر از 15 فیلم روی پرده سینما تنها «داش آكل» نوشته صادق هدایت و به كارگردانی محمد عرب اثری اقتباسی است كه آن‌هم نتوانسته حق مطلب را به‌خوبی ادا كند و به اثری فاخر و قابل‌توجه تبدیل شود.

بسیاری از بهترین آثار سینمایی دنیا برگرفته از رمان‌های معروف است كه با كلیدواژه اقتباس ساخته شده است؛ آثاری كه قصه خود را بر اساس داستان یا نمایشنامه یك نویسنده روایت می‌كنند. این مسئله به‌اندازه‌ای مهم است كه اسكار، یك بخش مجزا را به‌عنوان بهترین فیلمنامه اقتباسی اختصاص داده است. اما در سینمای ما فیلم‌ها و سریال‌های اقتباسی كمتری نسبت به سایر كشورهای دیگر ساخته می‌شود. البته رجوع به كتاب‌ها و نمایشنامه‌های نویسندگان مطرح در كشور ما در گذشته بیشتر و قابل‌ملاحظه‌تر بوده است.

**پیوند سینمای ایران با رمان‌ها محكم نیست
احمد طالبي نژاد، منتقد سینما در ارتباط با تاریخچه اقتباس در سینماي ایران به خبرنگار «ایرناپلاس» گفت: پیوند سینماي ایران با رمان‌های ایران و جهان محكم نیست، اما این مسئله در سینماهاي اروپا و آمریكا وجود ندارد. به‌طور مثال، در سینماي آمریكا بسیاري از رمان‌های ادبي آمریكایي و حتي اروپایي تبدیل به فیلم شدند. در اروپا و مخصوصاً شوروي سابق هم اقتباس و تبدیل رمان به فیلم به‌صورت گسترده انجام می‌شد.

**با آغاز سینمای موج نو مقوله اقتباس جدی‌تر شد
این منتقد با اعلام اینكه ادبیات همیشه پشتوانه قوي و محكمي براي سینماي ایران بوده است، بیان كرد: آثار اقتباسی در سینمای قبل از انقلاب و قبل از آغاز موج نو البته اگر وجود داشت، به‌قدری سطحي و نازل بوده كه بهتر است آن‌ها را فراموش كنیم. اما از یك مقطع تاریخي به بعد یعني از سال ١٣٤٨ وقتي سینماي ایران دچار تحولات شد، مقوله اقتباس در سینما جدی‌تر گرفته شد و اكثر آثار ناصر تقوایي، داریوش مهرجویي و مسعود كیمیایي با اقتباس از ادبیات ساخته شد. فیلم‌های مطرح «گاو» ساخته داریوش مهرجویي، «آرامش در حضور دیگران» به كارگرداني ناصر تقوایي از ادبیات غنی ما مقابل دوربین رفته است. همچنین «خاك» مسعود كیمیایي از داستان یك كتاب محمود دولت‌آبادی ساخته شده است. این جریان تا انقلاب سال ٥٧ ادامه داشت، اما بعد از انقلاب به‌قدری تنزل پیدا كرد كه به‌نوعی حتي فراموش شد.

**ممیزی دلیل اصلی عدم استقبال از ادبیات
طالبی نژاد در پاسخ به اینكه چه دلایلی موجب عدم رجوع فیلمسازان به ساخت فیلم‌های اقتباسی می‌شود، تصریح كرد: یكی از دلایل این اتفاق ممیزی است. درواقع تقسیم‌بندی نویسندگان به خودی و ناخودی باعث شده كمتر كسی سراغ آثار محمود دولت‌آبادی، احمد محمود یا نویسندگان مطرحی مثل گلشیری و ... برود.

** تهیه‌كنندگان سینما تمایل به خرید امتیاز یك رمان ندارند
نویسنده ماهنامه فیلم با اعلام اینكه اقتصاد هم در این موضوع دخیل است، افزود: محافظه‌كاری اقتصاد سینماي ایران هم یك دلیل دیگر برای عدم ساخت آثار اقتباسي است. فیلمساز زماني كه قصد داشته باشد از آثار اقتباسي فیلم بسازد، در ابتدا باید سراغ خرید امتیاز آن اثر برود و سپس آن را تبدیل به فیلمنامه كند. تهیه‌كنندگان سینما تمایلی به خرید امتیاز یك رمان ندارند، چون هزینه‌های ساخت اثر مربوطه افزایش پیدا می‌كند و ترجیح می‌دهند فیلمنامه‌اي را بسازند كه یك شخص آن را نوشته و تنها هزینه دستمزد او را پرداخت كنند.

**همه فیلمسازان مهرجویی و فرهادی نیستند
احمد طالبی نژاد با اشاره به اینكه همه فیلمسازان سینماي ایران مهرجویي و فرهادي نیستند كه با بهترین رمان‌های جهان آشنا باشند، اظهار داشت: متأسفانه اكثر فیلمسازان جوان ما رمان زیاد نمی‌خوانند و همه آن‌ها هم دوست دارند مؤلف باشند و قصه براي خودشان باشد. اما درمجموع، دلایل كاهش آثار اقتباسي در سینماي ما مواردي بود كه ذكر كردم و تمام این دلایل باعث شده كه سینماي ایران از بركت ادبیات محروم باشد.

**«ناخدا خورشید» یكی از بهترین اقتباس‌های سینمای ایران
این منتقد در خاتمه گفت‌وگو با اعلام اینكه یكی از بهترین اقتباس‌های سینماي ایران پس از انقلاب، فیلم «ناخدا خورشید» است كه از رمان «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوي ساخته شده است، تصریح كرد: فیلم‌های موفق بسیاری با استفاده از ادبیات در سینمای ساخته شده است. فیلم «پري» داریوش مهرجویي كه از كتاب یك نویسنده آمریكایي اقتباس شده یا مهمان مامان كه ساخته همین كارگردان است و اقتباسی از داستان كتاب هوشنگ مرادی كرمانی است هم از آثار قابل‌توجه این حوزه می‌باشند. «قصه‌های مجید» هم به‌عنوان معروف‌ترین سریالی است كه از ادبیات معاصر اقتباس شده است. این اثر به كارگردانی كیومرث پوراحمد ساخته شده است كه از كتاب هوشنگ مرادی كرمانی اقتباس شد. اما به هر حال مردم «قصه‌های مجید» را بیشتر با سریالش شناختند تا با كتاب آن.

گزارش از هنگامه ملكی
*اداره كل اخبار چندرسانه‌ای *ایرناپلاس*