«حادثه سيل در شهرستان گزنك در سال‌هاي اخير بي‌سابقه است و خسارت فراواني به باغات و جاده‌ها اطراف به‌ويژه گزنك وارد كرده است» اين را سرهنگ مسلم آهنگري، فرمانده يگان حفاظت استان مازندران گفته است.
به گفته وي با آب شدن يخچال چندين ساله «يخار» دماوند، خسارات بي‌شمار به محيط زيست وارد شده و موجب فرسايش خاك منطقه شده است.
حالا برخي مي‌گويند اين تنها آغاز كار است و بايد منتظر حوادث مشابهي از اين دست باشيم.
** نسبت به وقوع سيل‌هاي يخچالي هشدار داده‌ايم
دكتر نعمت‌الله كريمي، مدير گروه منابع آب مؤسسه تحقيقات آب در گفت‌و‌گو با ايرنا پلاس در مورد فروريختن اين توده عظيم يخ در دماوند مي‌گويد: اين نخستين بار نيست كه اين اتفاق افتاده و ما مشابه اين حادثه را در منطقه كلاردشت داشته‌ايم و سيل‌هايي را كه از يخچال‌ها منشأ گرفته‌اند، شاهد بوده‌ايم.
وي بابيان اينكه براي بررسي علت اتفاقي كه در دماوند افتاده است نيازمند مطالعه ميداني و تحقيقات هستيم ادامه داد: آب شدن يخچال دلايل مختلفي دارد. معمولاً يخچال‌ها ساختاري كاسه مانند دارند. وقتي يخ‌هاي داخل اين كاسه شروع به ذوب شدن بر اثر عواملي مانند باران شديد يا گرماي شديد هوا مي‌كند، ناگهان حجم زيادي از يخ، آب مي‌شود. ديگر اين ساختار كاسه مانند توان تحمل اين حجم بالاي آب را ندارد و اتفاقي شبيه شكست سد رخ مي‌دهد.
«در اثر اين شكست، حجم خيلي زيادي از آب رها شده و تبديل به سيلاب مي‌شود. اين سيل كه به سيلاب واريزه‌اي معروف است، به‌علت شيب بسيار زياد در محل جاري شدن، بسيار خطرناك است. اين سيلاب‌ها معمولاً در مناطق دور از جوامع روستايي و شهري رخ مي‌دهد، اما چنانچه در اين مناطق رخ بدهد، به‌جهت قدرت تخريب بالا، خسارت جاني و مالي بسيار زيادي به‌همراه خواهد داشت.»
** يخچال‌ها بيمارند
مدير گروه منابع آب مؤسسه تحقيقات آب با بيان اينكه از قبل در مورد احتمال چنين رخدادهايي هشدار داده‌ايم گفت: هنگامي‌كه مشابه اين اتفاق در دره سه هزار منطقه كلاردشت افتاد، ما هشدار داديم كه با توجه به تغييرات اقليمي و كم شدن ميزان بارش برف در سال‌هاي آينده بايد منتظر سيل‌هاي مشابه باشيم.
كريمي بابيان اينكه ذوب شديد و ناگهاني يخچال‌ها يك علامت است گفت: اين اتفاق يعني يخچال‌هاي ما بيمارند، حجم عظيمي ذخاير يخ خود را از دست داده‌اند و به انتهاي خودشان نزديك مي‌شوند. برآوردهاي ما نشان مي‌دهد با ادامه وضعيت فعلي در چهل تا پنجاه سال آينده ديگر يخچالي نخواهيم داشت.
** پايان عمر يخچال‌ها در 50 سال آينده
وي توضيح مي‌دهد: بررسي‌هاي ما نشان مي‌دهد كه در دره يخچالي علم‌كوه كه بزرگ‌ترين يخچال‌هاي ايران را در خود جاي داده است، هر سال به‌طور متوسط يك متر از ضخامت يخچال‌ها كم مي‌شود. ضخامت يخچال در اين مناطق 50 متر است يعني 50 متر يخ آنجا ذخيره شده است. به‌طور ميانگين اگر سالي يك متر از ضخامت آن كم مي‌شود، با ادامه روند فعلي تا چهل، پنجاه سال آينده ما حتي يك يخچال نداريم.
به گفته وي جابجايي فصل‌ها بيشترين تأثير را روي يخچال‌ها مي‌گذارد. چراكه معمولاً يخچال‌ها، كاركردشان به اين صورت است كه در زمستان، برف در آنجا ذخيره و تبديل به يخ مي‌شود كه اصطلاحاً به آن «تغذيه يخچال» مي‌گويند. اتفاقي كه افتاده اين است كه بارندگي در فصل زمستان كم شده و بارش‌ها به سمت بهار رفته است. در فصل بهار نيز چون هوا گرم است، بارش به‌صورت باران است و چون يخچال‌ها تغذيه نمي‌شوند كم‌كم ذوب خواهند شد.
**انسان و تغييرات اقليم، قاتل يخچال
مدير گروه منابع آب مؤسسه تحقيقات آب در پاسخ به اين سؤال كه براي نجات يخچال‌ها چه مي‌توان كرد گفت: در حال حاضر برخي كشورها در فاز تحقيقاتي از دستگاه‌هايي براي توليد برف و افزايش ذخاير يخچال‌ها استفاده مي‌كنند، اما اين كار عملاً هم به آب زيادي نياز دارد، هم پرهزينه است و هم فعلاً در مرحله مطالعاتي است.
وي بابيان اينكه عامل انساني نيز به‌نوعي به نابودي يخچال‌ها دامن زده است ادامه مي‌دهد: تا كمي قبل از اين، كسي اسم علم‌كوه را نشنيده و كمتر كوهنوردي به آن صعود كرده بود. اما حالا بسياري از گروه‌هاي كوهنوردي، حتي غيرحرفه‌اي‌ها هم هستند كه به آنجا مي‌روند. زماني قرار بر اين شد تا اين مناطق محافظت‌شده به‌حساب آيند و ممنوعيت‌هايي براي تردد در آن ايجاد كنند. چون تردد بيش از حد در اين مناطق به‌شدت به محيط زيست بكر آن صدمه مي‌زند.
«با اين وجود، بخش عمده وضعيت كنوني يخچال‌ها، مربوط به تغييرات آب و هوايي است و كاري هم نمي‌توان كرد. بزرگ‌ترين يخچال‌هايي كه در كشورهايي مثل آلاسكا، آمريكا و يا حتي كشورهايي مثل قرقيزستان هستند نيز وضعيتي مشابه دارند. تنها كاري كه مي‌شود انجام داد اين است كه اجازه ندهيم بيشتر از اين تخريب شود.»
نابودي يخچال‌هاي طبيعي علاوه بر اثرات كوتاه‌مدتي مانند سيل‌هاي مخرب، اثرات بلندمدت نيز برجا خواهد گذشت كه كريمي در مورد آن مي‌گويد: در اطراف محيط‌هاي يخچالي، برخي گونه‌هاي جانوري و گياهي وجود دارد كه مخصوص اين مناطق است و مشابه آن را در هيچ محيط ديگري نمي‌توان يافت. اگر اين يخچال نابود شود تمام اين گونه‌ها از بين مي‌روند.
«نكته ديگر اين است كه يخچال‌ها در اطراف خود اقليم‌هاي كوچكي تشكيل مي‌دهند كه با نابودي يخچال‌ها اين اقليم‌ها نيز دوام نمي‌آورد. از سوي ديگر، بسياري از رودخانه‌هاي ما كه از كوه‌هايي مانند تخت سليمان، دماوند، زردكوه و سبلان سرچشمه مي‌گيرد، مستقيماً از خود يخچال تغذيه مي‌شوند كه با اتمام ذخيره يخچال‌ها اين رودخانه‌ها خشك خواهند شد.
گزارش از حسين جمشيديان
**اداره كل اخبار چندرسانه‌اي**ايرناپلاس**
تهران- ايرناپلاس- تصاوير هولناكي از وقوع سيل در شهرستان گزنك در منطقه لاريجان استان مازندران در فضاي مجازي منتشر شده است؛ سيلي كه علت وقوع آن برخلاف ساير سيل‌ها باران نيست، بلكه به‌خاطر فروريختن بي‌سابقه و عظيم توده يخ در دره يخار در ضلع شمال شرقي كوه دماوند اتفاق افتاده است.
