تالاب میقان اراك اكوسیستمی طبیعی با ظرفیت های اقتصادی

این تالاب ارزشمند از زیستگاه های مهم پرندگان مهاجر كشور است كه از 140 گونه پرنده در فصول مختلف سال میزبانی می كند و صحنه های پرواز پرندگان در كنار جلوه های طبیعی نیزار و دریاچه فصلی تابلوی هزار رنگ از زیبایی است كه هر گردشگری را به وجد می آورد.
دریاچه فصلی این تالاب كویری علاوه بر نقش محوری در حوزه تنوع زیستی، اثرات مستقیم در مهار كانون های تولید شن و نمك و آلایندگی هوای اراك دارد.
تنوع زیستی در این تالاب بالا و پرتعداد است و تنها در گونه های پرندگان كنگر، خودكا، اردك نوك پهن، فلامینگو، غاز خاكستری، هوبره، تنچه، حواصیل، اردك سبز از جمله میهمانان این زیستگاه است.
درنای خاكستری از گونه های خاص و مهم تحت حمایت بین المللی است كه تالاب میقان هر سال با آغاز فصل سرما میزبان كوچ موقت این گونه ارزشمند است.
تالاب كویری میقان اراك در مجموع 25 هزار هكتار وسعت دارد كه سطح آبگیر آن 10 تا 12 هكتار برآورد می شود.
به گفته كارشناسان محیط زیست استان مركزی تالاب میقان اراك با وجود ظرفیت های بسیار از جمله گردشگری و وجود نیزارها زیبا در این منطقه از ظرفیت های مناسب در ایجاد اشتغال و درآمدزایی است كه تاكنون با وجود مصوبه های گوناگون اقدامی در این زمینه صورت نگرفته و در بهره گیری از آن غفلت بوده است.
كارشناس اداره كل محیط زیست استان مركزی در این خصوص گفت: تالاب ها و زیستگاه ها باید برای بهره بردارن محلی فواید اقتصادی داشته باشد و پیوند هدفمندی در تولید ثروت و حفظ منابع پایه در این مناطق باشد اما در تالاب میقان كمتر در این زمینه كاری انجام شده است.
«مصطفی رودبارانی» افزود: تالاب های آب شیرین به دلیل وجود ماهی و نیزارها و تالاب های آب شور به واسطه برداشت نمك می توانند فواید اقتصادی فراوانی برای مردم منطقه به همراه داشته باشند كه به دلیل وجود كارخانه سولفات سدیم در تالاب میقان اراك مردم منطقه از این ظرفیت تالاب بی بهره هستند.
وی ادامه داد: با ورود پساب كلانشهر اراك به تالاب میقان از هشت سال گذشته و تغییر اكوسیستم تالاب دامنه ای از نیزارها در این منطقه ایجاد شده كه با آموزش جوامع محلی در بهره برداری و ساخت صنایع دستی می توان این نیزارها را به ظرفیتی برای كسب درآمد و اشتغال در منطقه تبدیل كرد.
كارشناس اداره كل محیط زیست استان مركزی توجه به گردشگری در تالاب میقان اراك را از دیگر ظرفیت های تالاب میقان این شهرستان در راستای درآمدزایی و اشتغال برای مردم منطقه دانست و گفت: با مدیریت، برنامه ریزی و آموزش جوامع در خصوص چگونگی بهره گیری از ظرفیت های گردشگری تالاب از جمله زمان و مكان هایی كه امكان حضور گردشگران در این منطقه وجود دارند می توان زمینه ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای مردم را فراهم كرد.
وی افزود: ایجاد مهمانسراها و هتل ها در شهرها و روستاهای اطراف تالاب میقان اراك و اجاره آن ها به گردشگران از دیگر راهكارهای كسب درآمد و رونق اقتصادی برای این منطقه است.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان مركزی نیز در این خصوص گفت: آموزش جوامع محلی برای بهره برداری از نیزارها و ظرفیت های گردشگری تالاب میقان اراك از برنامه های این اداره كل برای ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای مردم منطقه است.
«رضا میرزایی» افزود: بر این اساس در سال جاری اعتباری برای آموزش و توانمند سازی جوامع محلی برای استفاده از نیزارهای تالاب میقان اراك به اداره كل محیط زیست استان مركزی اختصاص یافته است.
وی ادامه داد: با بهره گیری از ظرفیت های تالاب میقان اراك برای ایجاد اشتغال و درآمد زایی مردم منطقه می توان از قابلیت جوامع محلی بیش از پیش برای حفاظت از تالاب میقان این شهرستان بهره مند شد.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره كل حفاظت از محیط زیست استان مركزی در این خصوص گفت: ارزش اكولوژیكی تالاب ها در دنیا 10 برابر جنگل و 20 برابر زمین های كشاورزی است و منافع بسیاری را برای ساكنان اطراف خود به همراه دارد.
«مهرداد حاجی حسینی» افزود: تالاب ها كاركردهای بسیاری در دنیا دارند كه یكی از آن ها اثربخشی بر كیفیت آب و هوا، تغذیه سفره های زیر زمینی و ایجاد شرایط مطلوب برای تنوع زیستی حیات وحش و گیاهان منطقه است.
وی، ایجاد چشم اندازهای طبیعی در منطقه و ظرفیت های گردشگری، توریستی و اكو توریستی، كاهش آلودگی هوای منطقه، ترسیب كربن، كاهش آلودگی هوا و جلوگیری از تشكیل ریزگردها را از دیگر كاركردها تالاب ها عنوان كرد.
حاجی حسینی گفت: روند خشكسالی در سال های اخیر و ساخت آب بند های خاكی و بتنی در حوزه آبریز تالاب میقان كاهش آب و خشكی قسمت هایی از آن را سبب شده كه تداوم این وضعیت تهدیدی جدی برای این زیستگاه و كیفیت زیست در اراك است.
وی ادامه داد: تالاب كویری میقان اراك از زیستگاه های فصلی كشور به شمار می رود كه به دلیل كاهش بارندگی ها و ایجاد بندها در حوزه آبریز 500 هزار هكتاری دوره خشكی آن افزایش دارد و از 2 تا سه ماه در سال به هشت تا 10 ماه رسیده است.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره كل حفاظت از محیط زیست استان مركزی خاطر نشان كرد: پساب كلانشهر اراك تنها منبع تغذیه آبی این تالاب به شمار می رود كه در صورت حذف آن این تالاب به كانون گرد و غبار در منطقه تبدیل می شود كه این مهم اثرات مخربی را برای نواحی حاشیه ای و شهر اراك در جوار آن دارد.
وی ادامه داد: تالاب میقان اراك از معدود زیست بوم های كشور به شمار می رود كه در فاصله نزدیك از كلانشهر و كانون جمعیتی 650 هزار نفری اراك قرار گرفته است و اكوسیستم آن به دلیل نزدیكی به این كلانشهر به صورت مستقیم بر محیط زیست و آب و هوای این شهر اثرگذار است و به همین علت مراقبت های زیستی مستمر و پیشگیری از ایجاد چشمه ها و كانون های غبار نمكی در آن كه سلامت را تهدید می كند در دستور كار است.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره كل حفاظت از محیط زیست استان مركزی گفت: مكان نمایی نامناسب فرودگاه و تصفیه خانه فاضلاب در جوار تالاب كویری میقان اراك و برداشت های بی رویه از منابع سولفات سدیم در این تالاب در سال های گذشته موجب برهم خوردن اكوسیستم این منطقه شده و زنجیره زیستی را در این تالاب با مشكلاتی مواجه كرده است كه می توان از آن ها به عنوان عوامل تاثیرگذار در اسیب پذیری تالاب میقان یاد كرد.
حاجی حسینی یاد آور شد: تالاب میقان اراك به دلیل خشكسالی به یكی از 187 كانون بحرانی فرسایش بادی در كشور تبدیل شده كه نقش عوامل انسانی در تبدیل این تالاب به كانون فرسایش بیشتر از عوامل طبیعی است.
وی افزود: بهره برداری بیش از توان آبی حوزه آبریز تالاب میقان اراك با حفر چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت چاه های مجاز از مهمترین عوامل خشكی و بحرانی شدن این تالاب به شمار می رود.
حاج حسینی انجام فعالیت های معدنی در تالاب میقان اراك را از دیگر عوامل خشكی این تالاب عنوان كرد و گفت: انجام فعالیت های معدنی در این منطقه موجب شده است مركز تالاب نسبت به سایر نقاط آن بیشتر اسیب ببیند و ضرب آهنگ حیات در قلب تالاب ناكوك شود.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره كل حفاظت از محیط زیست استان مركزی ادامه داد: در سال های اخیر برای حفظ اكوسیستم تالاب میقان تكالیفی از جمله پركردن گودال های ایجاد شده بر اثر انجام فعالیت های معدنی برای حفظ شیب تالاب و كشت سالانه 50 هكتار فضای سبز از طریق كشت گیاهان سازگار با منطقه برای شركت املاح معدنی ایران تكلیف شده است.
حاجی حسینی، ایجاد نیزارهای اطراف تالاب میقان اراك را حاصل ورود پساب شیرین از تصفیه خانه فاضلاب این كلانشهر دانست و افزود: با توجه به خشكسالی ورود پساب این كلانشهر به تالاب و ایجاد اكوسیستم نیزارها در این تالاب ها از تبدیل قسمتی از این منطقه به كانون ریزگردها جلوگیری كرده است.
وی ادامه داد: ایجاد اكوسیستم نیزار در تالاب میقان اراك ظرفیت مناسبی را برای این تالاب به وجود آورده است و به محیطی مناسب برای زندگی پرندگان تبدیل شده است.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره كل حفاظت از محیط زیست استان مركزی خاطر نشان كرد: ورود آب شیرین به تالاب میقان اراك و تغییر اكوسیستم تالاب در به وجود آمدن نیزار نباید با چشم تهدید دیده شود و این تغییر می تواند فواید بسیاری از جمله ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای ساكنان روستاهای منطقه داشته باشد.
كارشناس منابع طبیعی و رئیس سابق اداره مقابله با بیابانزایی اداره كل منابع‌طبیعی استان مركزی نیز در این خصوص گفت: سطح 12 هزار هكتاری از عرصه تالاب كویری میقان اراك كه به دلیل شوری بالا فاقد پوشش گیاهی بود و در معرض فرسایش بادی قرار دارد و برای جلوگیری از حركت ریزگردها و ایجاد گرد و غبار در منطقه نیازمند ایجاد بادشكن های غیر زنده دارند.
«اكبر گندمكار» افزود: ایجاد بادشكن های غیر زنده برای جلوگیری از حركت شن های روان در این كفه نمكی را یكی از برنامه های اداره كل منابع طبیعی بوده كه با انجام مطالعه های كارشناسی ایجاد این بادشكن ها از 2 سال گذشته در این منطقه آغاز شده است.
وی ادامه داد: در ابتدا مقرر شد برای ایجاد این بادشكن ها از نیزارهای اطراف تالاب میقان بهره گیری شود كه به دلیل وجود آشیانه پرندگان در این مناطق و جلوگیری از بر هم خوردن اكوسیستم منطقه از آن صرف نظر شد و نی مورد نیاز این بادشكن ها از رودخانه قم رود و خوزستان تامین شد.
«احسان آخانی» یكی از فعالان زیست محیطی استان مركزی در این خصوص گفت: برای بهره گیری از ظرفیت های اقتصادی تالاب میقان اراك نیاز است ابتدا به اولویت های زیست محیطی این تالاب كه شرح خدمات دستگاه های اجرایی استان در سند ارتقای فرهنگ منابع طبیعی استان مشخص شده است عمل شود.
وی عنوان كرد: توجه به حقابه تالاب میقان اراك و فعالیت كارخانه معدنی سولفات سدیم از اولویت های تالاب كویری میقان است چرا كه فعالیت های كارخانه سولفات سدیم موجبات بر هم خوردن اكوسیستم و خشكی برخی قسمت این تالاب را رقم زده است.
این فعال زیست محیطی استان مركزی گفت: نیاز است در مرحله نخست توجه به مسائل زیست محیطی و حقابه تالاب میقان اراك مورد توجه مسئولان قرار بگیرد و سپس طرح های گردشگری و سایر زمینه های درآمدزایی از ظرفیت های تالاب پرورده شود.
نماینده كمیته ثبت پرندگان ایران در استان مركزی و مدیرعامل موسسه زیست محیطی درنا خاكستری استان مركزی نیز در این خصوص گفت: با توجه به ظرفیت های گردشگری طبیعی تالاب میقان اراك و پرنده نگری می توان با جذب گردشگر داخلی و خارجی زمینه درآمد اقتصادی و اشتغال را برای مردم منطقه فراهم كرد.
«محمود كلنگری» افزود: در تمام نقاط جهان شهرهای نزدیك به رودخانه ها، تالاب ها و مناطق طبیعی با بهره گیری از ظرفیت های جوامع محلی و بدون بهره گیری از سرمایه گذار زمینه حضور گردشگران در منطقه را فراهم و زمینه درآمد های اقتصادی برای مردم فراهم می كنند.
وی ادامه داد: تا كنون طرح ها و مصوبات زیادی در زمینه استفاده از ظرفیت های طبیعی و گردشگری تالاب میقان اراك تهیه شده اما، اقدام منسجمی در راستای استفاده از آن ها صورت نگرفته است.
این فعال زیست محیطی استان مركزی ایجاد نیزار در اطراف تالاب میقان اراك را حاصل ورود پساب كلانشهر اراك به این تالاب دانست و گفت: نی گیاهی فرصت طلب بوده و شكل گیری نیزار مكانی برای پشه و حیوانات موذی در تالاب فراهم كرده است.
كلنگری افزود: در خارج از كشور نی را گیاه فرصت طلب می دانند و از آن به عنوان كودهای طبیعی و گیاهی استفاده می شود.
وی ادامه داد: با ایجاد صنایع تبدیلی در اطراف تالاب میقان اراك و تبدیل این نیزارها به كود و یا ایجاد بادشكن های غیر زنده می توان زمینه در آمد زایی و اشتغال را برای مردم منطقه فراهم كرد.
این فعال زیست محیطی استان مركزی خاطر نشان كرد: با برداشت نی در تالاب میقان علاوه بر ایجاد اشتغال، معضل مزاحمت و مغایرت رشد این گیاه با زنجیره زیستی منطقه نیز كنترل می شود.
تالاب كویری میقان اراك یكی از مجموعه های كم نظیر زیستگاهی كشور و منطقه خاورمیانه است كه پیشینه ای 2 هزار ساله دارد و مامنی مهم و امن برای زمستان گذرانی طیف وسیعی از پرندگان از جمله درنای خاكستری محسوب می شود.
این تالاب یكی از 10 تالاب مهم كشور است كه در دو دهه اخیر به دلیل برخی از تصمیم های نادرست مدیریتی، خشكسالی های پیاپی، برداشت های غیراصولی سولفات سدیم ، ایجاد جاده ای در خط میانی تالاب كه رژیم آبی و زیستی دو سوی آن را برهم زده، با چالش های جدی زیست محیطی دست و پنجه نرم می كند و اهمال و غفلت در خصوص سامان آن، مرگ تالاب را در پی خواهد داشت، پدیده ای كه با خود بحران های زیستی برای مردم اراك و ساكنان اطراف آن به ارمغان می آورد و با كانون های طوفان نمكی و تشدید ریزگردهای محلی ادامه زندگی در این مناطق را غیرممكن می سازد.
در سال هایی كه میزان بارندگی مناسب است، دریاچه این تالاب دارای آب قابل توجهی می شود اما در سال های كم بارش، دریاچه فصلی تالاب در فصول گرم سال خشك شده و با تبدیل شدن به چشمه غبارهای نمكی، سلامت هوای شهر اراك را در معرض مخاطره جدی قرار می دهد.
ارتفاع این تالاب از سطح دریاهای آزاد یكهزار و 700 متر است و منابع تامین آب آن از بارش های جوی، آب سه رودخانه قره كهریز، فراهان و شهراب و پساب تصفیه فاضلاب اراك تامین می شود.
وسعت تالاب میقان اراك حدود 25 هزار هكتار برآورد شده كه شامل دریاچه با سه جزیره در وسط، قسمت كویری و دشت های اطراف است.
این تالاب دارای ویژگی های بوم شناسی خاصی است، از جمله اینكه سالانه تعداد زیادی از پرندگان مهاجر را در فصل كوچ پذیرا است و در میان پرندگان مهاجر آبزی و كنارآبزی كه اقامت موقت در این زیستگاه دارند، بعضی از گونه های نادر و حمایت شده نظیر درناهای خاكستری دیده می شوند.
جمعیت بالای درناهای خاكستری در تالاب میقان نسبت به زیستگاه های دیگر كشور، این زیستگاه آبی را به یكی از كانون های اقامت موقت ایران در عرصه مهاجرت پرندگان تبدیل كرده و در فصل كوچ جلوه های زیبایی را فرا رو می نهد.
همچنین پوشش گیاهی منطقه بیشتر از نوع گیاهان شورپسند یا هالوفیت بوده كه از این نظر نیز تالاب میقان یكی از ذخیره گاه های مهم گیاهان شور كشور به شمار می رود.
علاوه بر پرندگان، گونه های پستانداران، آرتمیا و انواع جلبگ آب شور نیز از دیگر جانداران تالاب و محیط اطراف آن محسوب می شوند كه هر یك در نوع خود حائز اهمیت هستند.
به علت شوری آب، لایه های نمكی در منطقه دیده می شود، علاوه بر این گنبدهای نمكی نیز در سطح زیرین منطقه وجود دارند كه تحت تاثیر گسل های منطقه باعث لرزه خیزی خفیف در منطقه می شوند.
1955/6013/