گرچه برخي صاحب‌نظران عقيده دارند اين كنش اقتصادي مردم را نمي‌توان احتكار دانست، اما روشن است كه همين رويه به تعادل بازار و خود مردم ضربه مي زند.
در هفته‌هاي اخير يكي از واژه‌هايي كه در خبرها به‌وفور يافت مي‌شود، احتكار است. هر روز خبرهايي از سوي مراجع نظارتي مبني‌بر كشف انبار كالاهاي احتكار شده به گوش مي‌رسد و در كنار آن، برخي مردم نيز در مقياسي كوچك‌تر، از ترس گران‌تر شدن كالاها و ناياب شدن آن، اقدام به خريد و انبار كردن در خانه‌ها مي‌كنند.
اما به‌واقع اين رفتار از كجا به‌وجود آمده و چرا مصرف‌كنندگان در اين بازه زماني تلاش مي‌كنند بيش از نياز روزمره خود كالا خريداري كنند و فروشندگان نيز در تلاشند در اين آشفته بازار، ماهي بيشتري از آب گل‌آلود نابساماني‌ها بگيرند.
**دغدغه‌اي به نام حفظ دارايي
اواخر زمستان سال گذشته بود كه دلار عزم صعود كرد. به‌دنبال آن، بازار سكه و طلا نيز با رشد قيمت‌ها تلاش كرد تا از قافله عقب نماند. ادامه اين روند در سال جاري اما سبب شد تا جامعه نسبت به كاهش ارزش پول ملي حساس شده و براي حفظ دارايي خود به اين بازارها هجوم آورد كه اين كار زمينه را براي افزايش بيشتر قيمت‌ها فراهم كرد.
اما ماجرا به همين‌جا ختم نشد. محدوديت‌هاي ايجادشده براي خريد و فروش در بازار ارز و سكه سبب شد تا مردم به خريد ساير كالاها روي بياورند تا ارزش پولشان را حفظ كنند. افرادي كه توانايي مالي داشتند وارد بازار مسكن و خودرو شدند و بقيه مردم كه توانايي مالي بالايي نداشتند، خريد كالاهاي بادوام مانند لوازم خانگي را در دستور كار قرار دادند.
برخي افراد جامعه نيز كه پولي نداشتند تا نگران كاهش ارزش آن باشند، تنها به فكر معيشت خود به بازارهاي خرده فروشي مواد غذايي وارد شدند و براي چند ماه آينده خود خريد كردند؛ اين در حالي بود كه اين اجناس به وفور در كشور وجود داشت و تنها يك فضاي رواني باعث به هم خوردن تعادل بازار و دامن زدن به تورم و نگراني شد.
**موج‌سواري روي عطش خريد جامعه
در اين ميان برخي توليدكنندگان هم بيكار ننشستند و زماني كه عطش مردم براي خريد را ديدند، با هدف كسب سود بيشتر در آينده، توزيع برخي كالاها را محدود كردند. محدوديت توزيع سبب شد نگراني جامعه بيش از پيش شود و اين نگراني در برخي محصولات مانند پوشاك بچه، لوازم خانگي، دستمال كاغذي، گوشت قرمز و... كه رشد قيمت‌هاي عجيبي را به ثبت رسانده بود، بيشتر شد و موج جديدي از خريدهاي خانگي را به‌دنبال داشت. تا آنجا كه برخي روزها، افراد با قفسه‌هاي خالي اين محصولات در فروشگاه‌ها روبه‌رو مي‌شدند، اما به‌تدريج تب و تاب اين خريد نيز تا حد زيادي فروكش كرد.
با اين حال، رفتار مصرف‌كنندگان و توليدكنندگان از ابتداي سال تاكنون نشان مي‌دهد اين نوسان ممكن است ادامه‌دار باشد و دوباره تكرار شود. هرچند اين رفتار مانند يك لوپ زيان بار، بيش از همه خود مصرف كنندگان را متضرر مي كند.
**كنش اقتصادي در برابر آينده پرريسك
حسام سلامت، جامعه‌شناس اقتصادي در همين مورد به خبرنگار ايرناپلاس گفت: فارغ از اينكه مبناي مردم براي خريدهاي بيش از نياز تا چه حد مبتني‌بر نياز واقعي باشد، بيشتر نشان از افزايش ريسك آينده در نگاه مردم دارد و هرچقدر ريسك آينده بالا مي‌رود، مردم سعي مي‌كنند خودشان را مصون كنند.
سلامت بابيان اينكه به رفتار مردم نمي‌توان واژه احتكار را نسبت داد، گفت: تا جايي كه به مردم در مقام مصرف‌كنندگان خرد مربوط مي‌شود، نمي‌توان از احتكار حرف زد، بلكه به‌عنوان كنشي براي جبران خسارت‌هاي احتمالي آينده مدنظر است.
**رشد خريد كالاهاي مصرفي در سبد اقشار ضعيف
اين مدرس دانشگاه تأكيد كرد: آينده دست كم در تصور مردم، ريسك دارد و اين موضوع چندان هم به طبقه اجتماعي و اقتصادي مردم مربوط نيست و مردم در هر قشري سعي مي‌كنند خودشان را نسبت به اين ريسك‌ها بيمه كنند.
وي اضافه كرد: طبعاً مي‌توان حدس زد هر چقدر قدرت مانور مردم در برابر ريسك آينده كمتر باشد و عضو طبقات اقتصادي پايين‌تر باشند، سعي بيشتري دارند تا كالاهاي مصرفي را بيشتر از حد مصرف روزمره خودشان نگه دارند تا در برابر آينده قدرت مانور داشته باشند.
از همين رو، رفتار مصرف‌كنندگان را مي‌توان تا حدي طبيعي ارزيابي كرد، زيرا فارغ از خريدهاي غيرضروري كه به‌منظور سرمايه‌گذاري صورت گرفته، انبار كردن خانگي برخي اقلام خوراكي كه ارتباط مستقيم با معيشت روزمره مردم دارد، تنها سوپاپ اطميناني به‌شمار مي‌رود كه ترس از آينده و عدم توزيع كالا توسط توليدكنندگان را تا حدي كنترل خواهد كرد.
**كمبود مواد اوليه توزيع را مختل كرده است
در اين حال، احمد كريمي اصفهاني، دبير كل جامعه اصناف و بازار در گفت‌وگو با خبرنگار ايرناپلاس، بابيان اينكه مهم‌ترين مشكل توليدكنندگان براي عرضه محصولات كمبود مواد اوليه است، گفت: علاوه‌بر عرضه نامطلوب مواد اوليه، شاهد گراني در اين محصولات هستيم كه باعث افزايش قيمت تمام شده مي‌شود.
وي ادامه داد: در عين حال، دولت با توقيف برخي محموله‌ها در گمرك و عدم اجازه ترخيص كالا، سبب شده تا كمبود در بازار بيشتر شود كه همين امر افزايش قيمت‌ها را دامن مي‌زند.
دبير كل جامعه اصناف و بازار تأكيد كرد: از همين رو مي‌توان بزرگ‌ترين احتكار را در گمرك دانست كه اجازه دسترسي توليدكنندگان به مواد اوليه را نمي‌دهد.
كريمي اصفهاني با اشاره به اينكه در هر فعاليتي احتمال خطاي افراد وجود دارد، افزود: اكثر توليدكنندگان كشور كالاي توليدي خود را با قيمت مناسب به بازار عرضه مي‌كنند، اما در اين بين برخي نيز به‌دنبال سود بيشتر هستند.
**انبار كردن به زيان مردم
به نظر مي رسد نگاه تك‌بُعدي به احتكار گرهي از مشكلات اقتصاد باز نمي‌كند و حتي مي‌تواند به‌واسطه ايجاد مقاومت از سوي مصرف‌كننده و توليد‌كننده، ابعاد مشكل را وسيع‌تر كند.
با اين حال، اين رويه البته به زيان خود مردم است؛ هم آنها را به زحمت مي اندازد و مي تواند باعث در اختيار گرفتن اجناس تاريخ مصرف گذشته شود و هم كاهش جنس در بازار باز هم باعث تورم مي شود. با اين حال به نظر مي رسد بايد با آگاهي دادن به مردم و اطمينان بخشي درخصوص وجود كالاها نگراني ها را برطرف كرد.
گزارش از حوري قاسمي
*اداره كل اخبار چندرسانه‌اي *ايرناپلاس*
تهران-ايرناپلاس- اين روزها مردم كالاهايي را بيش از نياز خريداري و در خانه‌ها نگهداري مي‌كنند و اين امر سبب شده تا واژه «احتكار‌خانگي» وارد ادبيات اقتصادي شود.