حفاظت از بناهاي تاريخي در سايه مسووليت پذيري شهروندي

به گزارش ايرنا، سراسر ايران اسلامي مملو از ميراث فرهنگي و بناهاي تاريخي است كه از دوره هاي مختلف و از برگ برگ كتاب پردرد تاريخ براي ما به يادگار مانده است.
حفاظت از ميراث فرهنگي و بناهاي تاريخي كه هويت اين سرزمين است، در كنار استفاده از ابزارهاي نظارتي، يگاني و هوشمند، نيازمند احساس مسووليت تك تك شهروندان در قبال امانتداري شايسته از آنهاست.
با توجه به اينكه در سال هاي اخير رويكرد اجرايي كشور استقلال بودجه از نفت است و تمركز درآمدزايي بر حوزه هايي مانند گردشگري تغيير كرده است، اين بخش براي جذب گردشگر، در گام اول، به محافظت از آثار و بناهاي تاريخي نياز مبرم دارد كه زيرساخت گردشگري محسوب مي شود.
وجود يگان حفاظت ميراث فرهنگي در اين سازمان، اقدامي اوليه و مراقبتي براي حفاظت از آثار تاريخي است كه ضرورت دارد تا با تجهيز به ابزارهاي نوين و هوشمند در كنار تامين نيروهاي لازم، گام اساسي به سود مراقبت از بناهاي تاريخي برداشته شود.
بر كسي پوشيده نيست كه گستردگي آثار و بناهاي تاريخي از نقاط شهري تا دورترين نقاط روستايي و ييلاقي در ايران، حضور فيزيكي يگان حفاظت را ناممكن مي كند و بايد رويكرد ديگري داشت.
كارشناسان، مسوولان و فعالان اجتماعي حوزه ميراث فرهنگي در ميزگرد «ضرورت حفاظت از بناهاي تاريخي استان سمنان» در خبرگزاري جمهوري اسلامي(ايرنا)، احساس مسووليت شهروندي، عمومي سازي حفاظت، فرهنگسازي براي جا افتادن اين ضرورت و لزوم استفاده از ظرفيت سازمان هاي مردم نهاد را تنها راهكار حفاظت از بناهاي تاريخي عنوان كردند.
از ديد حاضران در ميزگرد خبرگزاري ايرنا سمنان، با توجه به اينكه حضور دائم و نظارت همه جانبه براي جلوگيري از آسيب به ميراث فرهنگي و بناهاي تاريخي در هيچ كشور دنيا ميسر نيست، بايد اين فرهنگ اجتماعي در بين مردم نهادينه شود كه يك اثر تاريخي بخشي از اموال عمومي و هويت تاريخي و فرهنگي جامعه است كه بايد براي آيندگان حفظ و مراقبت شود.
استان سمنان بيش از يكهزار اثر تاريخي، فرهنگي، طبيعي و معنوي شناسايي شده دارد كه حدود 700 اثر از اين تعداد در فهرست ملي به ثبت رسيده است، گردشگري در كنار صنعت، دو محور توسعه در استان سمنان تعيين شده است و سرمايه گذاري بخش خصوصي با حمايت دولت تدبير و اميد در احياي بناهاي تاريخي و زيرساخت هاي اقامتي اين استان حدود 60 ميليارد ريال است.

** فرهنگسازي و مراقبت عمومي از هويت تاريخي
معاون ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سمنان ابراز داشت: با توجه به گستردگي و تعداد بناهاي تاريخي نيازمند به حفاظت در اين استان، بايد گفت حفاظت كامل امكانپذير نيست.
مصطفي يغمائيان خاطر نشان كرد: تعداد نيروي حفاظت فيزيكي براي تعداد قابل توجه بناهاي تاريخي فراهم نيست و هر چه در اين زمينه امكانات فراهم شود، به اندازه فرهنگسازي كارساز نيست.
وي با تاكيد بر اينكه تمام بخش هاي اجرايي در كنار مردم بايد در حفاظت از بناهاي تاريخي مسوولانه تر برخورد كنند، اضافه كرد: انجمن هاي غيردولتي و مردمي نيز مي توانند در اين بخش ورود موثر داشته باشند.
يغمائيان تاكيد كرد: همه مردم بايد مدعي حفاظت از بناهاي تاريخي باشند، اگر به بنايي آسيب برسد، همه بايد مانند مجروح به ياري آن بشتابند.
وي با بيان اينكه هنوز هويت فرهنگي يك بناي تاريخي براي جامعه اهميت پيدا نكرده است، اضافه كرد: اين مساله بايد در جابيفتد كه هويت تاريخي بناها متعلق به عموم مردم و همه نسل هاست.

** حفاظت كاربردي با اقدامات ايجابي و نرم افزاري
فرمانده يگان حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سمنان نيز با تاكيد بر اقدام هاي ايجابي براي مراقبت از آثار و بناهاي تاريخي، گفت: استفاده از ابزارهاي هوشمند نرم افزاري متناسب با دستاوردهاي روز، سياست مهم اين بخش است.
سرهنگ محمدرضا افضلي افزود: اقدام هاي سلبي نيز در اين مسير وجود دارد كه شامل بازديدهاي روزانه، گشت هاي تلفيقي با نيروي انتظامي، حفاظت مكانيزه، و سركشي هاي دوره اي كارشناسان است.
وي با اشاره به روزآمد شدن نحوه نظارت هاي مكانيزه بر آثار تاريخيِ داراي اهمتي ويژه، بيان كرد: حفاظت از اين بناها از مركز مانيتورينگ كه از اواخر سال گذشته در استان سمنان فعال شده نظارت مي شود.
افضلي تاكيد كرد: پشتيباني فضايي از طريق برخي ابزارهاي پروازي كوچك نيز ديگر راهكار مدرن مراقبت از آثار تاريخي است.

** زخم سودجويان آثار تاريخي بر پيكر بناها
راهنماي گردشگري استان سمنان با اشاره به دست درازي سودجويان به آثار تاريخي براي پيداكردن اشياي داراي ارزش، گفت: حتي در دورافتاده ترين بناهاي تاريخي نيز آثار اين دست درازي ها قابل مشاهده است.
عليرضا محمدنژاد با بيان اين سرعت سودجويان آثار تاريخي از برنامه هاي محافظتي بيشتر است، تاكيد كرد: اين قاعده بايد معكوس شود و برنامه هاي محافظتي بايد رويكرد امروزي تري به خود بگيرد.
وي با اشاره به اينكه گاهي برخي افراد بدون منفعت مالي و به خاطر علاقه آماده به محافظت از بناهاي تاريخي هستند، افزود: آموزش به اين دست افراد و نظارت بر فعاليت آنان مي تواند بخشي از وظايف محافظتي را محقق كند.

** شهرداري ها هويت تاريخي را جايگزين تراكم فروشي كنند
مديرعامل انجمن حافظان ميراث استان سمنان نيز در ميزگرد ايرنا گفت: شهرداري ها بايد هنگام اعطاي مجوز ساخت، به قدمت تاريخي و هويت فرهنگي خانه ها و بناها توجه كنند.
مليحه صيادطوري با اشاره به اينكه شهرداري ها به جاي توجه به هويت تاريخي به درآمد ناشي از تراكم فروشي علاقه بيشتري دارند، افزود: به همين دليل، بسياري از خانه هاي تاريخي منطقه منوچهري سمنان در حال تبديل شدن به مجتمع آپاتمان است.
وي بر هم افزايي بيشتر شهداري ها و ادارات ميراث فرهنگي براي بقاي خانه هاي تاريخي تاكيد و خاطرنشان كرد: اين هم افزايي در شهري مانند كاشان دستاورد بزرگي براي مردم و شهر داشته است.
وي تاكيد كرد: شهرداري ها مي توانند با وضع برخي دستورالعمل ها، مرتفع سازي در مناطق داراي بناهاي تاريخي را محدود كنند، اتفاقي كه اكنون در شهر سمنان رخ نداده است.

** واگذاري به بخش خصوصي راهبرد حفظ بناها
معاون اداره كل ميراث فرهنگي استان سمنان با اشاره به اينكه هرقدر اعتبار صرف نگهداري و حفاظت از بناهاي تاريخي شود كم است، گفت: واگذاري بهره برداري از بناها سياست ميراث فرهنگي كشور در اين بخش است.
مصطفي يغمائيان بيان كرد: بناهايي كه قابليت بازسازي دارند بهتر است حيات آنها از طريق سرمايه گذاري بخش خصوصي احيا شود.
وي با تاكيد بر اينكه تخصيص كل بودجه استان سمنان براي نگهداري و حفاظت از بناهاي تاريخي كفايت نمي كند، افزود: بخش خصوصي ظرفيت سرمايه گذاري دارد و با ايجاد امكان بهره برداري، مي توان بناهاي تاريخي را به خود مردم واگذار كرد.
معاون ميراث فرهنگي استان سمنان، به موفقيت اين اداره كل در واگذاري و جذب سرمايه گذار براي احياي بناهاي تاريخي اشاره و اضافه كرد: سمنان در اين شاخص نمونه كشور است.
** آسيب به ميراث فرهنگي جرم امنيت ملي است
فرمانده يگان حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سمنان گفت: اگر جرمي در آسيب به بنايي محرز شود، حتي اگر مالك شاكي نباشد، پيگيري اين جرم به عنوان آسيب به اموال ملي در دستور كار قرار مي گيرد.
سرهنگ محمدرضا افضلي، فرهنگسازي را بهترين راهكار براي حفاظت و مراقبت عمومي از اموال و بناهاي تاريخي برشمرد و افزود: اگر مردم آگاه سازي شوند كه در منطقه اي تاريخي كار پژوهشي در دست انجام است، ديگر سودجويان با طمع گنج به آن منطقه دست درازي نمي كنند.
وي افزود: مردم بايد بدانند به عنوان نمونه كشف دست افزاري متعلق به چندهزار سال قبل، براي آن منطقه و شهر نام و آوازه اي به همراه دارد كه فراتر از ارزش هاي مادي است.

**جنگ آينده بر سر مالكيت بناهاي تاريخي است
راهنماي گردشگري استان سمنان نيز در ميزگرد ايرنا سمنان گفت: علاوه بر جنگ بر سر آب، به دليل ارزش زياد، مالكيت بناهاي تاريخي نيز در آينده محل مناقشه مي شود.
عليرضا محمدنژاد با اشاره به اينكه استان سمنان ظرفيت گردشگري، سرگرمي و بناهاي داراي هويت تاريخي دارد، افزود: براي همه اين بخش ها گردشگر مشتاق وجود دارد.
وي بر معرفي جاذبه هاي متنوع گردشگري استان سمنان تاكيد و اضافه كرد: سرعت حفاظت از بناهاي تاريخي در استان به نظر كند است و بايد انگيزه بيشتري در اين حوزه داشت.
وي بيان كرد: گردشگري طبيعي به دليل از دست رفتن منابع طبيعي رو به كاهش است ولي بناهاي تاريخي هويتي دارند كه هميشه گردشگر خود را دارد و بايد براي محافظت از آن تلاش شود.

** مالكيت ميراث بر بناهاي تاريخي محدود است
معاون ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سمنان گفت: از حدود 30 كاروانسراي استان فقط مالكيت پنج كاروانسرا در اختيار اين اداره كل است.
مصطفي يغمائيان، ايجاد ارزش افزوده براي بناهاي تاريخي را يكي از راهكارهاي درآمدزايي براي حفاظت از بناهاي تاريخي عنوان كرد كه از سوي بخش خصوصي قابل انجام است.
وي با بيان اينكه به دليل ويژه بودن معماري و ساختار بناهاي تاريخي گاهي مرمت از ساخت مجدد گران تر تمام مي شود، گفت: به عنوان نمونه پي بازارهاي سمنان، شاهرود و دامغان عمري 300 ساله دارد و اجراي فاضلاب در اين محدوده ها بسيار هزينه بر است.

** حفاظت با يگان فيزيكي صرف به سرانجام نمي رسد
فرمانده يگان حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سمنان با اشاره به وجود 700 اثر ثبت ملي شده در اين استان، گفت: حدود دو برابر اين ميزان آثار استان قابليت ثبت ملي دارد.
سرهنگ محمدرضا افضلي با بيان اينكه حفاظت فيزيكي تنها از طريق يگان حفاظت از اين تعداد آثار ملي ميسر نيست، تاكيد كرد: فقط به فرهنگسازي و آگاهي بخشي عمومي مي توان به مراقبت از اين آثار اميدوار بود.
وي ادامه داد: مردم بايد آثار و بناهاي تاريخي و فرهنگي را مانند اموال خود بدانند و در صورت مشاهده آسيب يا سوء استفاده به سرعت مراجع را مطلع كنند.
فرمانده يگان حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سمنان، به برخي تعريف هاي آسيب به بناهاي تاريخي اشاره كرد و گفت تغيير كاربري، دخل و تصرف بدون نظر كارشناسي و تغيير ماهيت ظاهري، برخي از آسيب هايي است كه ممكن است از سوي مالكان بناها رخ دهد.
به گفته وي، مجازات تعرض به بناي تاريخي يك تا 10 سال حبس است.
افضلي خاطرنشان كرد: انتقال اشياي تاريخي كه عتيقه محسوب مي شود قاچاق است، تصرف بناهايي كه مالكيت مشخصي ندارد نيز از تخلفات اين حوزه است.

** هوشمندسازي حفاظت با ابزارهاي نوين
راهنماي گردشگري استان سمنان بر استفاده از ابزارهاي هوشمند و نوين براي حفاظت از بناهاي تاريخي تاكيد و بيان كرد: گاهي حتي تابلوي هشدار وجود دوربين، باعث جلوگيري از انواع سودجويي ها مي شود.
عليرضا محمدنژاد گفت: برنامه هاي حفاظتي بايد با برنامه هاي جذب سرمايه گذاري پشتيباني شود، تنها در اين صورت است كه هزينه هاي حفاظت تا چند برابر تامين مي شود.
وي بر محدودسازي ورود به برخي محوطه هاي تاريخي تاكيد كرد و افزود: با بررسي كارشناسانه، محدوديت هاي اين چنيني كمكي به حفاظت بيشتر از بناهاي تاريخي است.

** ارزش خانه هاي تاريخي براي مالكان ناشناخته است
مديرعامل انجمن حافظان ميراث استان سمنان گفت: در گام اول ارزش فرهنگي و قدمت خانه هاي داراي هويت تاريخي بايد براي مالكان آنها بازگو شود.
مليحه صيادطوري اضافه كرد: در كمال تاسف اين روند در شهر سمنان معكوس است، مالكان خانه هاي داراي هويت تاريخي تمايل بيشتري به سپردن ملك خود به انبوه ساز و در ازاي آن دريافت چند واحد آپارتمان دارند.
وي با بيان اينكه مرمت بايد جاي تخريب بناهاي تاريخي را بگيرد، گفت: برخي از خانه هاي تاريخي سمنان قابليت تبديل شدن به خانه بومگردي و موزه را دارند.
وي با اشاره به اينكه بافت تاريخي شهر سمنان اكنون از حالت بكر خود خارج شده است، بيان كرد: با تعريف رويدادي فرهنگي و بومي مي توان از ظرفيت خانه هاي تاريخي بهره برداري بيشتري كرد.
** ضرورت همكاري تشكل هاي مردم نهاد
فرمانده يگان حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سمنان، بر ورود تشكل ها و سازمان هاي مردم نهاد به بحث حفاظت از بناهاي تاريخي تاكيد كرد و افزود: اين حركت به تازگي آغاز شده و رويكردي مردمي براي مراقبت از آثار تاريخي است.
سرهنگ محمدرضا افضلي با اشاره به فعاليت انجمن هاي صيانت از ميراث در شهرستان هاي استان سمنان، بيان كرد: هم افزايي با آموزش و پرورش، دهياري ها و شوراهاي اسلامي شهري و روستايي و نيروهاي بسيج، براي فراگيري مراقبت نياز اساسي است.
فرمانده يگان حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان سمنان با اشاره به مشاركت اجتماعي براي مراقبت از بناهاي تاريخي، اضافه كرد: برخي شهروندان به عنوان 'همياران ميراث بان' در نقاط شهري و روستايي به منظور مراقبت از آثار تاريخي تعيين شده اند.
با هدف ايجاد حساسيت در عموم مردم و آگاهي جامعه نسبت به هر گونه تعرض، ورود غيرمجاز و آسيب به بناها و آثار تاريخي، يگان حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي استان سمنان سامانه تلفني با شماره 31705 تعريف كرده است كه دريافت كننده گزارش هاي مردمي است.
6103/7408