روایت مهر مادری در سینمای دفاع مقدس از دریچه دوربین بانوان سینماگر

به گزارش روز پنجشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، شكی وجود ندارد كه تولید آثار سینمای دفاع مقدس به دلیل شرایط متفاوت و همسو شدن با جلوه‌های ویژه خاص میدانی و بازنمایی نبردها كه لبریز از بازسازی عملیات نظامی است، در قامت تولید به یكی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین اشكال تولید آثار سینمایی در تمام جهان شناخته می‌شود. به همین مناسبت است كه چه در ایران و چه در بسیاری از كشورهای جهان، اغلب هنرمندان مرد در گونه سینمای جنگ مشغول به فعالیت هستند.
اما با مرور خاطرات هشت سال دفاع مقدس و لمس حماسه سازی، ایستادگی، پایمردی و مقاومت ملت ایران نمی‌توان از نقش بانوان ایران اسلامی و انقلابی در حفظ هویت و پایداری و مبارزه آنها، همسو با رزمندگان جبهه های جنگ تحمیلی به سادگی گذشت. در بسیاری از موارد بانوان ایرانی خود در جایگاه قهرمانانی بروز و ظهور یافتند كه نام آنها در تاریخ پر افتخار حماسه هشت سال دفاع مقدس ما تا ابد به یادگار خواهد ماند.
همین مناسبت است كه در قامت فعالیت هنرمندان سینماگر، بانوان هنرمندان هم پای مردان این میدان دست به تولید آثاری زدند كه از قضا به سبب شیوه نگرش و لحن روایت متفاوت سینمای این بانوان با آثار درخشانی سینمای دفاع مقدس ما را مزین كرده اند.

** انسیه شاه حسینی؛ نگاه شاعرانه بانوی كارگردان در روایت جنگ
یكی از نام‌های كاملا شناخته شده در عرصه سینمای دفاع مقدس، «انسیه شاه‌حسینی» بانوی هنرمندی است كه در طول سال‌های فعالیت در عرصه هنر هفتم شاهد كارنامه‌ای از او با چهار اثر سینمایی هستیم كه هر چهار اثر در حوزه سینمای دفاع مقدس تولید شده است.
شاید نخستین تجربه های انسیه شاه حسینی در سالهای 1383 و 1384 یعنی فیلم های «غروب شد بیا» و «شب به خیر فرمانده» در حقیقت شكل آزمون و خطای انسیه شاه حسینی را در روایت آثار سینمایی نشان می‌دهد؛ اما نمی‌توان از جریان‌سازی و اثرگذاری او با دو فیلم «پنالتی» (1387) و «زیباتر از زندگی» (1389) به سادگی گذشت.
ویژگی برجسته شاه حسینی در قامت سینماگر به حضور او به عنوان یك رزمنده زن در دوران حماسه سازی هشت سال دفاع مقدس باز می گردد. در حقیقت او پیش از این كه پشت دوربین كارگردانی آثار سینمایی قرار بگیرد، روند اتفاقات روزهای جنگ تحمیلی ایران را به عنوان یك رزمنده از نزدیك لمس كرده است. درست به سبب همین تجربه عینی اوست كه آثار او بوی واقعیت و حقیقت می دهند و در جریان سازی آثار سینمایی دفاع مقدس نقش به سزایی داشته اند.
شاه حسینی در فیلم «پنالتی» كه سومین اثر سینمایی او در قامت كارگردان بشمار می‌رود؛ روایت گروهی از جنگ‌زدگان آبادانی را مدنظر خود قرار داده است كه بعد از گذشت سال‌های حماسه‌سازی هشت سال دفاع مقدس در یك پالایشگاه متروكه زندگی می‌گذرانند و به نوعی رفتار و حوادث زندگی آنها با یكی از جذاب‌ترین ورزش‌های جهان و كشورمان به خصوص شهر آبادان یعنی «فوتبال» گره خورده است.
روایت هم‌زمان شاه حسینی از زندگی شخصیت‌ها و كاراكترهایش در «پنالتی» یكی از زیباترین شیوه‌های شخصیت پردازی سینمای دفاع مقدس را پیشاروی مخاطبان و هنرمندان این عرصه قرارداده است، به‌گونه‌ای كه این فیلم چه در بین مخاطبان و چه در بین منتقدان و كارشناسان سینما به عنوان یكی از آثار اثرگذار در ساخت و پرداخت شخصیت‌های بعد از جنگ - به ویژه كسانی كه این جنگ را مانند خود شاه حسینی از نزدیك لمس كرده اند- شناخته می شود.
نمی‌توان از كارگردانی و هدایت انسیه شاه حسینی در گرفتن بازی از بازیگرانی مانند قاسم زارع، صادق هاتفی و رضا نوری نیز به سادگی عبور كرد كه بی‌شك یكی از جذاب ترین جلوه های هنر بازیگری در سینمای جنگ را به منصه ظهور رسانده است.
اما اثرگذارترین فیلم انسیه شاه حسینی در كارنامه هنری او فیلم «زیباتر از زندگی» است كه در سال 1389 تولید شد و در سی و یكمین جشنواره بین المللی فیلم فجر به نمایش در آمد. «زیباتر از زندگی» روایتی كاملا شاعرانه و عاطفی به محتوا و مضمون دفاع مقدس دارد.
فیلم «زیباتر از زندگی» روایت این داستان است كه: با شروع جنگ تحمیلی، «حسین علم الهدی» فرمانده سپاه هویزه، به همراه نیروهای مردمی به كمك مردم روستاها می شتابند؛ اما با دست خالی... ولی نیروهای مخلص ارتش، با وجود مخالفت بنی صدر، به كمك آنها شتافته و ضمن ارایه كمك های تسلیحاتی، در یك عملیات مشترك، دوش به دوش هم بر دشمن متجاوز یورش می برند.
لذت رویدادها و شكل روایت حوادث فیلم «زیباتر از زندگی» بازتاب دهنده بخشی از كارنامه هنری شاه حسینی است كه به دوران حضور او در جبهه های جنگ تحمیلی به عنوان رزمنده اشاره دارد و به سبب همین تجربه ملموس، ما شاهد یكی از جذاب‌ترین شیوه‌های روایت كارگردانی در تولید آثار سینمایی به ویژه با نگاه شاعرانه و هنرمندانه یك بانوی ایرانی هستیم.

** نرگس آبیار؛ نخستین بانوی سینماگر دفاع مقدس با ركورد فروش میلیاردی
كارگردان دیگری از نسل بانوان هنرمند ایرانی كه در گونه سینمای دفاع مقدس آثارش دست به جریان سازی و فرهنگ سازی زده است، بانوئی‌ست كه پیش از حضور به عنوان یك كارگردان از عقبه‌ای پربار در حوزه ادبیات داستانی لبریز است. «نرگس آبیار» پیش از آنكه به عنوان كارگردان فعالیت خود را آغاز كرده باشد به عنوان یك داستان نویس موفق در حوزه اجتماعی و البته ادبیات دفاع مقدس شناخته می‌شد و درست به همین سبب است كه آثار او مانند «اشیا از آنچه در آیینه می‌بینید به شما نزدیك ترند» یا «شیار 143» و «نفس» در شكل روایت و قصه گویی یكی از مهمترین شیوه‌های روایت سینمایی در میان تولیدات هنر هفتم در كشورمان را به رخ می‌كشند؛ به ویژه فیلم تحسین شده «شیار 143» كه در حقیقت روایت قهرمانانه مادری است كه پس از جنگ و گذران سال‌های سختی ها و تلخی های آن هنوز چشم انتظار بازگشت فرزندش است كه نمی داند آیا به اسارت گرفته شده و یا در جنگ به شهادت رسیده است.
مریلا زارعی در نقش مادر چشم انتظار فرزند رزمنده اش در روایت سینمایی «شیار 143» با چنان قدرتی دست به ایفای نقش می زند كه خود نرگس آبیار به عنوان كارگردان را نیز به تحسین وا می دارد.
در یك نگاه كلی «شیار 143» در كنار قدرت و بنیان‌های مستحكم قصه گویی و داستان از نگاه كاملا هنرمندانه نرگس آبیار در خلق روایت حقیقی و فراز و فرود‌های تلخ و شیرین مادر رزمنده می‌پردازد. «شیار 143» چه در نظر مخاطبان و چه در نظر منتقدان بسیار مورد تحسین قرار گرفت و به نخستین فیلم سینمایی حوزه دفاع مقدس كه توسط یك بانوی كارگردان تولید شده است بدل شد كه توانست فروش میلیاردی را با فروش چهار میلیارد و 518 میلیون تومان تجربه كند.

** رخشان بنی اعتماد؛ راوی صداقت و روزهای تلخ مادران چشم انتظار
نمی‌توان از سینمای دفاع مقدس با تمركز بر فیلم‌های جریان‌ساز اینگونه سینمایی در بدنه تولید آثار هنر هفتم كشورمان صحبت كرد و از كنار یكی از درخشان‌ترین، جذاب‌ترین و در عین حال یكی از تلخ‌ترین آثار سینمایی دفاع مقدس گذشت؛ فیلم «گیلانه»
«گیلانه» فیلمی است كه در راس هرم آن یكی از كارگردانان كاملا شناخته شده و كارنامه‌دار ایرانی یعنی «رخشان بنی اعتماد» قرار دارد. «گیلانه» داستان روزهای نخست جنگ ایران و عراق و همزمان شدن آن با اعزام نیروهای جوان به جبهه های جنگ تحمیلی است كه در میانه آن شاهد زندگی آرام و در عین حال سخت و گاهی تلخ «ننه گیلانه» به همراه پسر و دختر جوانش در كوران جنگ و در ادامه بمباران های تهران روایت می‌شود.
بنی‌ اعتماد كارگردانی صاحب نام در نهمین تجربه بلند سینمایی خود سراغ سینمای دفاع مقدس رفت. سینمایی كه وی در قامت فیلم «گیلانه» پیشاروی مخاطب قرار داد آنچنان باورپذیر، ملموس و درخشان است كه مخاطب با وجود تلخی‌های آن، به دلیل صداقت لحن و گفتار و بازی روان بازیگران توانمندش مانند فاطمه معتمد آریا در نقش «ننه گیلانه» یكی از بهترین و خاطره انگیزترین فیلم های سینمای دفاع مقدس را در حافظه خود ثبت كرد.
یكی از مواردی كه به جریان‌ساز شدن فیلم «گیلانه» در میان آثار سینمای دفاع مقدس و در ادامه در بدنه سینمای كشورمان منتج شده است به تلفیق پررنگ روایت نقش قهرمان زن - مادر - در خلال روزهای حماسه سازی هشت سال دفاع مقدس باز می گردد.
«ننه گیلانه» سمبل و بازتاب زندگی پر غصه مادرانی است كه چشم انتظار فرزندان جبهه رفته خود هستند و باید در نبود شوهر و فرزندان ذكورشان بار مسئولیت «پدر» و «مادر» بودن را به شكلی یكسان بر دوش بكشند.
«گیلانه» درحقیقت بازتاب یكی از جذاب‌ترین لحظات زندگی ایرانیان است كه با پوست و گوشت و استخوان خود آن سال ها را درك كرده‌اند و به همین سبب با وجود تلخی موجود در روایت و لحن این فیلم، به سبب آشنایی و قرابت مخاطبان با این حوادث؛ یكی از جذاب ترین آثار سینمایی دفاع مقدس ما در قامت فعالیت یكی از بانوان هنرمند ایرانی در ساخت قاب ماندگار «گیلانه» نقش بسته است.
فراهنگ**ا.خ** 9053