به گزارش ايرنا، زمان آغاز اين مدل از فرسايش نامشخص و بخشي از رخدادهاي طبيعي زمين است اما دخالت بي اندازه در طبيعت و دست درازي به آن با تغيير پوشش گياهي بر تعداد خندق هاي استان گلستان افزوده است.
فرسايش خندقي از جمله انواع فرسايش آبي و تشديد شونده اي است كه بروز و گسترش آن موجب تغييرهاي بارز در زمين و پسرفت زمين ها مي شود.
در ميان فرآيندهاي مختلف تخريب زمين، فرسايش خاك بزرگ ترين تهديد براي حفاظت از خاك و آب به حساب مي آيد.
فرسايش خاك در بيشتر مناطق جهان در دهه هاي اخير به دليل فشار جمعيت بر منابع محدود كه منجر به افزايش و استفاده مداوم از زمين كشاورزي شده، شتاب بيشتري گرفته است.
از بين رفتن سالانه ميليون ها تن خاك از مراتع و مزارع ايران واقعيت تلخي است كه از فقر پوشش گياهي و فرسايش عايد كشور مي شود و برآورد شده كه از 165 ميليون هكتار گستره كشور، 125 ميليون هكتار آن زير تاثير انواع فرسايش با شدت هاي مختلف است.
فرسايش خندقي در اين ميان از انواع فرسايش آبي است كه از مهم ترين چالش هاي تهديد كننده تهيه غذا، سلامت انسان ها و بوم نظام به شمار مي آيد و اين پديده در مناطقي كه تغييرهاي كاربري اراضي و اقليم در آنها وجود دارد، مشهودتر است.
خندق ها كانال عميقي در جهت شيب هستند كه به طور عمومي به وسيله روان اب به وجود مي آيند و اغلب جريان دايمي ندارند و به عواملي مانند زمين شناسي، خاك، اقليم، پوشش گياهي و پستي و بلندي بستگي دارند.
اين فرسايش در اثر حمل خاك توسط آب هاي جاري و ايجاد آب راهه ها در اثر شدت جريان آب ايجاد مي شود كه در اين فرسايش كانال هاي عبور آب بزرگ تر از فرسايش شياري بوده و قادر است تا 50 برابر رسوب بيشتر توليد كند.
پُرشدن مخازن سدها، كاهش ظرفيت انتقال آب راهه ها و تخريب اراضي كشاورزي پايين دست از پيامدهاي ديگر اين نوع از فرسايش است.
در شكل گيري و گسترش فرسايش خندقي در استان گلستان عوامل شيب، متوسط ارتفاع، بارندگي سالانه، جهت دامنه ها، نوع واحد سنگي، نوع خاك، تراكم و نوع گياهي و كاربري اراضي بسيار موثر است.
كارشناس آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري گلستان در گفت وگو با ايرنا از وجود بيش از دو هزار و 400 خندق كوچك و بزرگ در مناطق شمال و شرق استان خبر داد و گفت: طول برخي از اين خندق ها بيش از 200 متر و عمق بيش از 20 متر است و همچنان در حال گسترش و افزايش هستند.
محمد عباسي افزود: كشورهاي زيادي در دنيا با خندق و تبعات ناشي از آن درگيرند اما مقدار، اندازه و تاثير آنها بر اساس پوشش گياهي، اقليم، خاك و شيب زمين ها متفاوت است.
وي توضيح داد: اين نوع از فرسايش قابليت هاي اقتصادي خاك را از بين برده و حاصلخيزي آن را نابود مي كند و در نهايت به بروز آسيب هاي اجتماعي مانند مهاجرت هاي گسترده مي انجامد.
اين كارشناس كه مطالعات علمي خود را در مقاطع ارشد و دكتراي دانشگاه با موضوع خندق هاي گلستان انجام داده است، افزود: آغاز فرسايش هاي خندقي در اثر دو عامل آبي و بادي است كه در گذر زمان و عوامل متعدد به ايجاد خندق هاي كوچك و بزرگ منجر مي شود.
عباسي ادامه داد: تغيير رژيم بارش و تغيير الگو از باران هايي با شدت كوتاه به بارش هاي كوتاه اما با حجم بيشتر موجب پاشيده شدن ذرات خاك در لحظه برخورد قطرات آب شده و شروعي بر يك فرسايش بزرگ و وسيع تر است.
وي گفت : در پي اين گونه بارش ها، ذرات مستعد خاك دانه ها از سطح خاك جدا و به مناطق پايين دستي منتقل مي شود كه اگر نتوان در زمان مناسب جلوي اين گونه فرسايش ها را گرفت، امكان ايجاد خندق هاي بزرگ و كوچك غير ممكن نيست.
اين كارشناس افزود: استفاده از ادوات زراعي در مراحل اوليه فرسايش مي تواند خاك را تسطيح و به شرايط اوليه برگرداند اما بي توجهي به اين پديده و نبود برنامه هاي جامع براي مديريت خندق ها مي تواند منجر به افزوده شدن بر تعداد و طول، عرض و عمق اين پديده ها شود.
عباسي ادامه داد: يكي ديگر از عوامل ايجاد خندق ها، فرسايش هاي شياري است كه موجب به راه افتادن جريان روان آب و شست و شوي خاك شده و بستر زمين را براي ايجاد يك پديده جغرافيايي آسيب زننده فراهم مي كند.
وي گفت: حذف پوشش گياهي، تعليف بيش از اندازه در مراتع، جنگل زدايي و شخم اراضي شيب دار در جهت شيب با كمك به كاناليزه شدن جريان آب از جمله عوامل انساني تشديد كننده ايجاد و گسترش خندق ها هستند كه مي تواند موجب جاري شدن بيشتر روان آب بيشتر، شست و شوي خاك هاي مستعد و در نتيجه بسترسازي براي ايجاد خندق ها شود.
كارشناس آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري گلستان يادآورشد: به جز عوامل روي زميني، در زيرزمين هم بسترهايي براي ايجاد خندق ها وجود دارد كه يكي از آن ها لايه هاي ايجاد كننده است.
عباسي افزود: آهكي بودن پوسته خاك به عنوان فرسايس پذير و قابل حمل ترين نوع خاك در كنار تكثر عوامل انساني تخريب كننده روي زمين، موجب از بين رفتن استحكام سطح خاك شده و با ريزش يكباره به ايجاد خندقي بزرگ منجر خواهد شد.
به گفته وي ، اجراي طرح هاي بندخاكي با هدف تثبيت خاك و جلوگيري از گسترش حركت خندق ها از جمله راهكارهاي موثر براي كاهش خسارت هاي اين پديده است.
او ادامه داد: برخي خندق ها در گلستان منجر به دوپاره شدن يك روستا، قطع راه ارتباطي يك روستا با اراضي كشاورزي و خسارت هاي مشابه ديگر شده كه اگر برنامه اي براي مهار اين خندق ها وجود نداشته باشد، تبعات اجتماعي ناشي از هدر رفتن زمين هاي حاصلخيز كشاورزي مناطق گوناگون استان را زير تاثير قرار خواهد داد.
عباسي گفت: اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري گلستان از سال هاي گذشته و با هدف كاهش اين خسارت ها اقدام به ايجاد بندهاي خاكي به عنوان موثرترين عامل جلوگيري از حركت و رشد خندق ها در مناطق گوناگون استان كرد كه نتايج مثبت حاصل از آن به افزايش بازدهي زمين ها و اراضي كشاورزي منجر شد.
وي يادآورشد كه اقدام به موقع براي تثبيت خندق ها با احداث سازه ها و يا بندهاي خاكي، امكان بازگشت خاك و بهره برداري دوباره از آن را امكان پذير خواهد كرد.
كارشناس آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري گلستان توضيح داد: با شرايط جديد اقليمي و تغيير الگوي بارش ها اگر فعاليت ها و تخريب انساني طبيعت را مديريت نكنيم با ايجاد خندق هاي بزرگ و عميق، مرحله بحراني پيش رو خواهيم شد.
عباسي افزود: حدود يك سوم از گستره استان گلستان برابر 700 هزار هكتار به دليل شرايط طبيعي و تخريب هاي انساني صورت گرفته در طبيعت ظرفيت ايجاد خندق را دارد كه با اجراي طرح هاي پيشگيرانه مانند بوته كاري و مقاومت سازي خاك با توسعه پوشش گياهي تلاش مي كنيم اين آسيب به حداقل برسد.
معاون فني و آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري گلستان نيز به ايرنا گفت: امكان اجراي طرح هاي پيشگيرانه براي بيش از دو هزار خندق گلستان با اعتبارهاي كنوني وجود ندارد اما تلاش مي كنيم با اولويت بندي و ساخت سازه هاي مناسب در حاشيه مناطق مسكوني از بروز خسارت اين پديده ها به جوامع انساني و اراضي كشاورزي جلوگيري كنيم.
عبدالرحيم لطفي ادامه داد: احداث بندهاي خاكي در گلستان براي مهار خندق ها از سال 1378 آغاز شد كه تاكنون 172 عدد از اين سازه ها در مناطق گوناگون ساخته شد.
وي توضيح داد: امسال هم عمليات ساخت 8 بند خاكي براي مهار خندق ها در گلستان آغاز شده كه در صورت تزريق بيشتر اعتبارات امكان ساخت حداقل 15 بند خاكي ديگر نيز وجود دارد.
معاون فني و آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري گلستان افزود: در كنار اجراي اين طرح هاي عمراني، بوته كاري و توسعه پوشش گياهي در مناطق بالادستي هم در اولويت قرار دارد كه توسعه آن مي تواند منجر به تثبيت هرچه بيشتر خاك و كاهش امكان ايجاد خندق ها در پايين دست شود.
همچنين استاد دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان گفت: خندق ها عوارض طبيعي زمين ناشي از تخريب طبيعت هستند كه اگر در مراحل اوليه مديريت نشوند، كنترل خسارت هاي آن در آينده به صرف هزينه هاي بسيار زياد و ساخت سازه هاي متعدد احتياج دارد.
محسن حسينعلي زاده ادامه داد: همه خندق هاي كوچك قابليت و پتانسيل تبديل شدن به خندق هاي بزرگ را دارند و در صورت بي توجهي به عارضه هايي با شكاف فراوان و عميق زمين و داراي امكان آسيب زدن جدي به خاك هاي حاصلخيز تبديل خواهند شد.
به عقيده ،خندق هاي بزرگ كه تعدادي از آن ها در شرق استان گلستان ايجاد شده است قابل كنترل نبوده و راهي جز ساخت سدهاي خاكي براي مهار و تثبيت خاك آن وجود ندارد.
استاد دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان افزود: اگر در مراحل اوليه به خندق هاي كوچك بي توجهي شده و زمينه براي تبديل آن ها به عوارض طبيعي بزرگتر فراهم شود، فقط صرف هزينه هاي فراوان و ساخت بندهاي متعدد خاكي است كه مي تواند گلستان را از تبديل شدن به منطقه اي با خندق هاي متعدد نجات دهد.
حسينعلي زاده ادامه داد: خندق هاي كوچك كه برنامه اي براي مهار و كنترل آن ها وجود نداشته باشد با هر بارش شديد باران و به راه افتادن جريان آب آرام آرام به خندق هاي بزرگ تر تبديل شده و با گسترده شدن بيشتر شكاف، امكان كنترل آن دشوار مي شود.
وي گفت: تغيير در پوشش گياهي، بوته كني و از بين بردن جنگل ها از عوامل اصلي ايجاد خندق است كه توسعه پوشش گياهي به نسبت ظرفيت مناطق مي تواند از ايجاد خندق هاي جديد و يا گسترش خندق هاي كوچك جلوگيري كند.
بر اين اساس و با جمع بندي داده هاي دستگاه هاي ذيربط گلستان تخصيص هر چه بيشتر اعتبار براي ساخت بندهاي خاكي در كنار اجراي طرح هاي تثبيت كننده خاك مانند درخت كاري، عوامل موثري است كه از فرسايش خاك به عنوان يك سرمايه ارزشمند مولد و درآمدآفرين جلوگيري خواهد كرد.
برخورداري ظرفيت تبديل 700 هزار هكتار از اراضي گلستان به خندق هاي كوچك و بزرگ نگران كننده و نيازمند برنامه ريزي جامع تر براي كاهش حداكثري خسارت هاي ناشي از اين پديده جغرافيايي است.
شبد**3091/2729/6033**1455**
گرگان - ايرنا - فرسايش خندقي پديده جديدي در جغرافياي استان گلستان نيست اما دست به دست هم دادن عوامل طبيعي و عملكرد نادرست انسان در محيط زيست، اثر مخرب آن را در اين ديار شتاب بخشيده است به طوري كه به باور برخي كارشناسان نابودي تدريجي منطقه دور از ذهن نيست.
