به گزارش روز چهارشنبه خبرنگار فرهنگي ايرنا، زنده ياد «عمران صلاحي» متولد 1325 در محله اميريه تهران بود. كسي كه از همان دوران آغاز تحصيل و در مقطع ابتدايي ذوق و قريحه شاعرانگي و ادبيات بسيار در او شكوفا بود به طوري كه در سال 1340 يعني زماني كه تنها 15 سال سن داشت نخستين اشعار خود را در مجله «اطلاعات كودكان» به چاپ رساند.
تنها پنج سال زمان كافي بود تا قطار زندگي حرفه‌اي عمران صلاحي در حوزه طنز روي ريل موفقيت قرار بگيرد؛ همكاري با مجله «توفيق» را از سال 1345 آغاز كرد و از همين سال بود كه به شكل حرفه‌اي به كار طنز و طنازي در حوزه ادبيات پرداخت و تا آخرين لحظات زندگي خود همواره به كار در اين حوزه ادامه داد چرا كه او از معدود طنزپردازان ادبيات كشورمان است كه به جديترين مسائل زندگي نيز با گونه اي طنز مي نگريست.
هرچند تاكيد اين سطور بر نگاه طنز عمران صلاحي استوار است؛ اما ناگفته پيداست كه در ساحت ادبيات، زنده ياد صلاحي را به عنوان شاعري جدي نيز مي شناسند. شاعري كه چه در غزلسرايي و چه در شعر نيمايي از شناخته شده‌ترين شاعران دوران پس از انقلاب است. به ويژه در سال‌هاي حماسه سازي جنگ تحميلي، اشعار و غزل‌هاي عمران صلاحي چنان بويي از پختگي مي‌دا كه مورد نظر منتقدان، اهالي فن و كارشناسان حوزه ادبيات نيز قرار گرفته بود.
** ويژگي‌هاي قلم عمران صلاحي
مهمترين ويژگي و قدرت ادبيات صلاحي چه از ديد همكاران و همراهان او و چه از نگاه عموم مردم به زبان بي پيرايه، ساده و به‌دور از تكلف حوزه ادبي آثار او در كنار طنز گزنده‌اش به ويژه در مورد مسائل اجتماعي باز مي‌گردد. گويي عمران صلاحي مانند يك قلندر در حوزه نقد اجتماع با قلمي گيرا و در عين حال ساده و بي‌تكلف توانسته بود نبض شريان مخاطبان اجتماعي كه در آن زيست مي‌كند را به دست گيرد و با اسامي مختلفي از «ابو قراضه»، «بلاتكليف»، «تمشك» و «پيت حلبي» گرفته تا «بچه جواديه»، «مراد محبي»، «آب حوضي» و «راقم اين سطور»، توانست نام خود در سه دهه از درخشان‌ترين دوره ادبيات طنز كشورمان را به نام خود ثبت كند.
در كنار طبع شاعرانه و روح بلند پرواز زنده ياد صلاحي در توليد آثار طنز اجتماعي در مجلات فكاهي دهه‌هاي 1360 و 1370، بخش عمده‌اي از فعاليت حرفه‌اي او بر عنصر پژوهش به ويژه در حوزه طنز استوار بود كه در اين زمينه مي‌توان از كتاب «طنزآوران امروز ايران» به قلم او ياد كرد. اين اثر پژوهش و مداقه‌اي درباره حوزه طنز معاصر در ادبيات و مطبوعات ايران است كه تا به امروز نيز به عنوان يكي از آثار پژوهشي مرجع در زمينه نگارش و تاريخ طنز در دوران معاصر كشورمان به شمار مي‌رود.
درباره ويژگي‌هاي ادبيات عمران صلاحي چه در قالب آثار منثور و چه در ساحت آثار منظوم مي‌توان به نگاه مستقل آثار او اشاره كرد. در حقيقت صلاحي قلمي ذكاوتمند و ادبياتي مخصوص به خود داشت، بدون آنكه مقلد كسي باشد كار خود را با همان زبان ساده و قلم تيزبين و نگاه هوشمند چنان پيشبرد كه در فاصله كوتاهي جاي خود را ميان مخاطبانش با همان رويكرد جدي و يا طنز گزنده‌اش باز كند.
طنز زنده ياد صلاحي در قالب روايتي كاملا جدي و چنان حق به جانب روايت مي‌شد كه مخاطب را ناخودآگاه در بزنگاهي قرار مي‌داد كه به جديت و تلخي حوادث و يا اتفاق‌ها و رويكردهاي عمران صلاحي در برابر مسايل جامعه چاره‌اي جز خنديدن نداشت! به همين سبب است كه در حقيقت بخش مهمي از منتقدان ادبي سهم اعظم آثار عمران صلاحي را در گونه «ادبيات گروتسك» - ادبياتي كه ميان تلخي و شيريني به روايت مي پردازد - دسته‌بندي مي‌كنند.
ديگر ويژگي كه به نام، ياد و قلم عمران صلاحي رمز جاودانگي و ماندگاري داد به نگاهي باز مي‌گردد كه در مورد بسياري از بزرگان ادبيات جهان نيز صادق بود. در حقيقت آثار اين دسته از بزرگان به همان ميزان كه در زمان حياتشان مورد توجه مخاطبان قرار مي‌گرفت؛ بعد از بدرود حياتشان، توسط منتقدان و پژوهشگران حوزه ادبيات به گونه‌اي ديگر رمزگشايي مي شد.
حاصل تحقيقات و پژوهش‌هاي گسترده در حوزه آثار صلاحي كه توسط كارشناسان نامداري صورت گرفت سبب شد تا بسياري از مخاطباني كه حتي در سال‌هايي كه او قلم مي‌زد، با آثارش آشنايي نداشتند به سمت كتاب‌هاي متعدد او در حوزه ادبيات جدي و ادبيات طنز بروند و به سرعت شيفته آثارش شوند.
اما دست سرنوشت بر آن قرار گرفته بود كه صلاحي در حالي كه تنها 60 سال از عمر خود را پشت سر گذاشته بود در يازدهم مهرماه 1385 به دليل عارضه قلبي در بيمارستان توس تهران دارفاني را وداع گويد و بسياري از علاقمندان خود و همچنين شيفتگان حوزه ادبيات را در غم و اندوه اين فقدان فرو برد.
بعد از درگذشت صلاحي، بسياري از شاعران، طنزپردازان و نام هاي بزرگ ادبيات كشورمان از بزرگي نام، ياد و قلم او گفتند؛ در ادامه بخشي از آنها را با هم مرور مي كنيم:
** تفسير نو «صلاحي» از ادبيات كلاسيك
زنده ياد منوچهر احترامي اديب و طنزپداز شناخته شده كشورمان درباره ويژگي منحصر به فرد عمران صلاحي گفته بود: نوشتن يك طنز ماندني از هر مساله جاري روز، ويژگي منحصر به‌فرد عمران صلاحي است. شايد كمتر افراد دست به قلم به اين مساله توجه داشته باشند؛ اما صلاحي با بازنگري ادبيات كلاسيك، از نو نوشتن و تفسير آن، استفاده از شعرها، قصه‌ها و ضرب‌المثل‌هاي معروف، در بازسازي طنز‌آميز مسائل روز تلاش مي‌كرد و آنها را عمق مي‌داد و به اين ترتيب در خزانه فرهنگي مردم ماندگارشان كرد.
احترامي همچنين يادآور شده بود: شيوه‌اي كه صلاحي آورد، خاص خودش بود و به نام خودش ماندگار خواهد شد. شناخت زبان فارسي، فرهنگ متداول جامعه و شناخت ادبيات كلاسيك ايران كه اينها همه لازمه خوب فكر كردن و خوب نوشتن است، در كار صلاحي ديده مي‌شود.
** صلاحي از شاخص‌ترين شاعران طنزپرداز
محمد شمس لنگرودي، شاعر پرآوازه كشورمان نيز و از دوستان نزديك زنده ياد صلاحي او را يكي از محبوب‌ترين شاعران نسل خود خوانده و گفته بود: او در همه عرصه‌ها مانند شعر، داستان، گفتارهاي كوتاه طنز، رمان و تحقيق كار كرد و شايد همين پراكندگي تا حدودي به كارش لطمه زده باشد؛ اما فكر مي‌كنم يكي از شاخص‌ترين شاعران طنزپرداز ما پس از مشروطيت بود. به خودش هم گفتم اگر بيشتر وقتش را در عرصه شعر طنز به كار مي‌پرداخت، موفق‌تر بود.
** شاعري از نظر اجتماعي عميق و دقيق
يدالله مفتون اميني از نام آوران و پيشكسوتان شعر معاصر ايران نيز درباره زنده ياد صلاحي با تاكيد بر آنكه شعرهاي او از نظر اجتماعي، عميق و دقيق و از نظر عاطفي بسيار زيبا هستند، تصريح كرده بود: صفت عمده صلاحي، سازگار و قابل تطبيق بودن بود. هيچ شاعري به اندازه او در معاشرت با مردم محبوبيت نداشت. شعر صلاحي هميشه در آن واحد جنبه‌هاي متفاوت داشت و تنوع در كار او جنبه عرضي داشت.
وي درباره بهترين كتاب عمران صلاحي گفته بود: صلاحي علاوه بر مضامين متنوع، در آن واحد، غزل، شعر نيمايي يا شعر سپيد مي‌گفت، اما در هيچيك از جنبه‌ها تمركز پيدا نكرد. كتاب «هزار و يك آيينه» او كه متأثر از «هزار و يك شب» بود، شعرهاي زيباي سپيدي دارد.
** شاعري فروتن، نكته‌دان، شوخ طبع و بامعرفت
زنده ياد سيدحسن حسيني يكي ديگر شاعران ماندگار تاريخ ادبيات معاصركشورمان اينگونه از صلاحي ياد كرده بود: «شاعري فروتن، نازك‌خيال، حساس، نكته‌دان، شوخ‌طبع، بذله‌گو و مهربان و بامعرفت؛ همراه با ذهني مدام حساس و فعال در قبال همنشيني كلمات؛ چه در محاوره و چه در نوشتار و چه در اسامي خاص. او مصرف‌كننده صرف طنز و شوخي نيست، بلكه از توليدكنندگان مواد اوليه خنده براي صدور به لب‌ها است. عمران، شاعرِ ستايشگر خوبي‌هاست؛ چه در عاشقانه‌ها، چه در طبيعت‌سرايي و چه در وصف مادر. سلاح او در اين ستايش و ستيز ايجاز زيبايي، دامن زدن به شوخ‌طبعي و خنده است.
به اعتقاد حسيني، «در جديترين سروده عمران، عنصر طنز را مي بينيم و در طنزآلوده ترين نوشته هايش رگه هايي از جديت به خوبي مشهود است».
از جمله شناخته شده‌ترين كتاب‌هايي كه به قلم زنده ياد عمران صلاحي منتشر شده است مي‌توان به آثاري چون: «طنزآوران امروز ايران»، «گريه در آب»، «قطاري در مه»، «ايستگاه بين راه»، «پنجره‌دن داش گلير» و «آينا كيمي» (هر دو مجموعه به زبان آذري)، «حالا حكايت ماست»، «روياهاي مرد نيلوفري»، «شايد باور نكنيد»، «يك لب و هزار خنده»، «آي نسيم سحري»، «ناگاه يك نگاه»، «ملانصرالدين»، «باران پنهان»، «از گلستان من ببر ورقي»، «هزار و يك آيينه» و «مرا به نام كوچكم صدا بزن» (گزيده شعرها) اشاره كرد
روحش اشد و يادش گرامي...
* اشاره به شعري از سروده هاي ماندگار زنده يادعمران صلاحي دارد:
درخت را به نام برگ
بهار را به نام گل
ستاره را به نام نور
كوه را به نام سنگ
دل شكفتۀ مرا به نام عشق
عشق را به نام درد
مرا به نام كوچكم صدا بزن
گزارش از امين خرمي
فراهنگ**9266** 9053
تهران- ايرنا- بسيار اين جمله را شنيده ايم كه طنزپردازان در حوزه ادبيات، تئاتر و سينما در كنار توفيق هنرشان؛ در زندگي شخصي و اجتماعي افرادي جدي و حتي گاه عبوس هستند. اما زنده ياد عمران صلاحي از آن دست طنزپردازاني بود كه در زندگي عادي نيز با جدي ترين مسائل سَرِ شوخي داشت.
