علی دهباشی در حاشیه نشست «تاریخچه مطبوعات فرهنگی در ایران معاصر» در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، ضمن بررسی تاریخی مطبوعات معاصر از رشد بی‌سابقۀ ادبیات سیاسی در مطبوعات یاد كرد كه هرگز به این صورت در نیم قرن گذشته سابقه نداشته است.
وی همچنین به وضعیت نسخه آنلاین و چاپی مطبوعات اشاره كرد و افزود: هنوز نسخه چاپی ارزش خود را دارد به عنوان مثال روزنامه ژاپنی آساهی حدود هفت میلیون تیراژ نسخه چاپی و معادل همین تیراژ نسخه اینترنتی دارد؛ هر چند خوب است كاغذ كم مصرف كنیم اما روزنامه را به دست گرفتن و كتاب با كاغذ كاهی خواندن جذابیت و لذت خودش را دارد.
** مطبوعات ایران به خوبی در مسیر آنلاین هستند
سردبیر مجله بخارا تاكید كرد: امروز مطبوعات ایران به خوبی به سمت آنلاین شدن میرود چرا كه در همه جای دنیا مشاهده می‌كنیم كه نسخه اینترنتی روزنامه‌ها را كامل بر روی سایت‌ها قرار نمی‌دهند.
این روزنامه نگار پیشكسوت با اشاره به تاثیر تحولات اجتماعی بر مطبوعات ایران، اظهار داشت: تحول اجتماعی هر زمان در كشور ما اتفاق افتاده تمام جامعه را به حركت وا داشته است مثلا تیراژ كتاب در سال‌های ۵۷ و ۵۸ ، ۴۰۰ یا ۵۰۰ هزار بود اما هم اكنون این تیراژ به 500 تا یك هزار نسخه تنزل پیدا كرده است اما هیچكدام ارقام تیراژهای واقعی نیست.
وی اضافه كرد: برای مثال در سال‌های اولیه انقلاب برخی از كتاب‌ها از ممنوعیت درآمده بود، افرادی آن‌ها را می‌خریدند و به نظر من نمی‌خواندند و تنها به دلیل اینكه این كتاب‌ها ممنوعیت داشت حرص خرید آن را داشتند.
** تیراژ نشریات با آزادی بیان رابطه مستقیم دارد
دهباشی با مقایسه وضعیت مطبوعات در دوران مشروطیت و دوران پهلوی سابق هم گفت: مشروطیت برای مطبوعات، یك دوران طلایی بود و زمان رضا شاه بعد از شهریور1320هم دوران اوج روزنامه‌ها را شاهد بودیم، از سال‌های ۳۰ تا ۳۲ نیز تعداد نشریات به شدت متنوع شد و حتی به نوعی هرج و مرج به وجود آمد.
وی تاكید كرد: به نظر من تیراژ نشریات با آزادی رابطه مستقیمی دارد به این معنا كه وقتی آزادی مطبوعات و قلم وجود نداشته باشد، شاهد تنوع نشریات هم نخواهیم بود.
به گفته دهباشی زمانی كه تنوع نشریات وجود دارد هر كسی می‌تواند نظر خود را مطرح كرده و از این طریق تنوع به وجود می‌آید اما امروز بروز و ظهور اینترنت و شبكه‌های مجازی، معادله را به هم ریخته است به عنوان مثال اگر از یك فرد فرانسوی بپرسید كه تلگرام دارد یا نه خواهد گفت تلگرام یعنی چه؟ چرا كه احتیاجی به نصب آن ندارد از این رو ابزارهای غیر قابل دسترس را به ما انتقال می‌دهند.
** استفاده از فضای مجازی غیرعادی شده است
این فعال رسانه ای تاكید كرد: استفاده ما از پدیده‌های فضای مجازی غیرعادی و گشت و گذار در این فضا باعث می‌شود كه فرصت‌های اندیشه افراد كوتاه شده و هرچه می‌خوانیم انگار هیچ چیز نخوانده‌ایم.
به گفته وی فضای مجازی، مردم را از خواندن جدی كتاب بی‌نیاز می‌كند حتی جدی‌ترین آدم‌ها هم در شبكه‌ها پیام‌رسان می‌نویسند.
** اما و اگرهای افت تیراژ روزنامه‌ها
دهباشی درباره دلایل افت تیراژ روزنامه‌ها نیز توضیح داد: به جز مساله آزادی بیان، روزنامه‌ها یك جنبه خبری دارند لذا زمانی كه در فضای مجازی اخبار، لحظه به لحظه منتشر می‌شود، خبر روزنامه‌ها پس از انتشار، 12 تا 24 ساعت بعد به دست مخاطبان می‌رسد و در نتیجه این روند، رفته رفته كاركرد نشریات به ویژه روزنامه‌ها از دست میرود.
این روزنامه‌نگار پیشكسوت خاطرنشان كرد: هم اكنون تمام افرادی كه در روزنامه‌ها می‌نوشتند برای خود در پیام‌رسان‌ها كانال ایجاد كرده و كانال آن‌ها بیشتر بازدید دارند؛ بنابراین تیراژ روزنامه‌ها رفته رفته دچار افت می‌شود.
دهباشی افزود: از طرفی وقتی رادیو و تلویزیون ظهور پیدا كرد، به روزنامه‌ها صدمه نزد اما بروز و ظهور شبكه‌های مجازی و اجتماعی به مطبوعات آسیب جدی وارد كرد چون متاسفانه امروز هیچ چیز سر جای خودش قرار ندارد.
وی اضافه كرد: اینكه تیراژ روزنامه‌های خارجی پایین نمی‌آید؛ به این دلیل است كه می‌دانند چه زمانی نسخه الكترونیكی روزنامه‌هایشان را منتشر و در اختیار مخاطبان قرار دهند.
** روزنامه‌نگاری در ایران بی قدر و منزلت شده است
سردبیر نشریه بخارا با اشاره به اینكه ایران نسبت به افغانستان، پاكستان و برخی كشورها وضعیت خوبی در تیراژ مطبوعات ندارد، اظهار داشت: به نظر شما چند نفر از سردبیران مجلات، خبرگزاری‌ها و رسانه‌های ما، روزنامه می‌خوانند؟ در گذشته روزنامه‌های قدیمی بخش‌های متفاوتی از جمله حوادث، گزارش، یادداشت و مقاله داشت كه یك فن محسوب می‌شد.
وی تصریح كرد: اما متاسفانه روزنامه‌نگاری و روزنامه‌نویسی امروز در ایران بی‌قدر و منزلت شده و ارزش واقعی خودش را از دست داده و مردم فضای مجازی را به رسانه‌های مكتوب ترجیح می‌دهد.
دهباشی تاكید كرد: امروز روزنامه‌نگاران و خبرنگاران ما باید توانایی نوشتن در همه سطوح دیگر را هم داشته باشند.
وی یادآور شد: وقتی روزنامه سازندگی آغاز به كار كرد امیدوار شدم چرا كه یك نشریه بینابین بود ازاین رو معتقدم به چند روزنامه به این شكل نیازمندیم كه بینابین نوشته و به صورت حرفه‌ای فعالیت كنند.
دهباشی تصریح كرد: ازآنجا كه جامعه ما سیاسی است مسیر یك روزنامه حرفه‌ای و تولید مطلب واقعا سخت و دشوار است چرا كه دائم در بعضی مسائل توقف خواهیم كرد.
** قلم گزارش‌نویسی را حرفه‌ای كنیم
این روزنامه‌نگار با اشاره به نگارش مطالب در حوزه‌های مختلف گفت: متاسفانه امروز در عرصۀ گزارش‌نویسی شرایط مناسب وجود ندارد و به نظر می‌رسد برای حرفه‌ای شدن گزارش‌نویسی نیاز است كه مراجعه‌ای در حد تورق به نشریاتی همچون «سپید و سیاه»، «تهران مصور»، «زن روز»، و حتی «كیهان ورزشی» داشته باشید، با گزارش‌های بسیار حرفه‌ای و دقیق در موضوعات گوناگون روبه‌رو خواهید شد.
دهباشی تاكید كرد: اگر دوستان جوان روزنامه‌نگار بخواهند گزارش‌نویسی را بیاموزند مرور و مطالعۀ این گزارش‌ها كار یك كلاس درس دانشگاهی را می‌كند.
** كاهش شدید كیفیت روزنامه‌ها را شاهد هستیم
سردبیر نشریه بخارا با ابراز تاسف از اینكه بعد از انقلاب در مطبوعات به ویژه روزنامه دچار كاهش شدید كیفیت شده‌ایم، خاطرنشان كرد: در گذشته ما «دبیر سرویس حوادث» یا «دبیر سرویس گزارش» در روزنامه‌ها داشتیم كه نقش مهمی ایفا می‌كرد و بسیاری از نویسندگان این گزارش‌ها بعدها از نویسندگان به نام شدند ما حتی در كار نشریۀ ورزشی دچار تنزل شدیم.
دهباشی اظهار داشت: با اینكه تعداد نشریات ورزشی حیرت‌انگیز است اما متأسفانه از جهت كار حرفه‌ای تعداد محدودی از این نشریات دارای مایه‌كار حرفه‌ای هستند.
وی افزود: سردبیر نشریه ورزشی یك شغل مطبوعاتی مهم است البته تصور نكنید كار كمی است مثلاً «كیهان ورزشی» را صدرالدین الهی سردبیری می‌كرد كه استاد تمام رشته روزنامه‌نگاری بود، مجله‌ای را منتشر می‌كرد كه سهراب سپهری شاعر نامور معاصر ما از خوانندگانش بود حتی سپهری بابت گزارش‌های بی‌نظیر این نشریه ورزشی نامه‌ای خطاب به دكتر الهی نوشته كه در جایی دیدم منتشر شده است.
** به ندرت روزنامه‌نگاران ما زبان خارجی می‌دانند
این كارشناس رسانه در بخشی دیگر از سخنان خود با اشاره به غنای سطح روزنامه‌نگاری در ایران معاصر، گفت: متأسفانه دوستان روزنامه‌نگار به ندرت زبان خارجی می‌دانند؛ اصلاً اگر روزنامه‌نگاری یك یا دو زبان خارجی (فرقی نمی‌كند: عربی، انگلیسی، آلمانی یا فرانسه) نداند، كار حرفه‌ای او ناقص خواهد بود.
دهباشی ادامه داد: در گذشته سردبیران روزنامه‌های ما همچون استاد عبدالرحمن فرامرزی عربی‌دان بود، دكتر مهدی سمسار فرانسه را به خوبی می‌خواند و می‌نوشت و آثار درخشانی به غیر از كار روزنامه‌نگاری هم دارد، دكتر علی‌اصغر حاج‌سید‌جوادی، دكتر علی بهزادی و هوشنگ وزیری، سردبیران نشریات مهم روزگار خود و مسلط به زبان خارجی بودند.
وی تاكید كرد: روزنامه‌نگاران ما باید بتواند هر روز «الشرق الاوسط»، «گاردین»، «لوموند»، «نیویورك تایمز»، «واشنگتن تایمز»، «لیبراسیون» و «الاهرام» را بخوانند مگر می‌شود بدون دانستن زبان خارجی سردبیر موفقی بود؟ دوست روزنامه‌نگار من سرگئی بارسقیان از زمرۀ معدود روزنامه‌نگاران ماست كه زبان خارجی می‌داند و مقالاتش با احاطه به زبان خارجی بسیار غنی‌تر است.
**نكته مهم دیگر مسأله نثر روزنامه‌نگاران است
سردبیر نشریه بخار در بخش دیگری از سخنان خود با تاكید بر اینكه روزنامه‌نگاران ما باید روی فارسی‌نویسی خود كار كنند و با سرچشمه‌های نثر فارسی مأنوس شده و متون درجه اول نثر فارسی مانند «تاریخ بیهقی»، «سفرنامه ناصرخسرو» و «گلستان سعدی» را جلو دست داشته باشند، اظهار داشت: مایه‌ور شدن نثر با اتكا به غوطه‌ور شدن در این متون كه سرچشمه‌های اصلی نثر فارسی هستند ما را در نوشتن و عمیق و درست نوشتن راهنمایی خواهد كرد.
** تاریخ فرهنگ باید ازمیان یادداشت و خاطرات افراد استخراج شود
دهباشی به نحوه شناخت افراد حرفه‌ای اشاره كرد و گفت: افراد را باید از روی آثارشان و نقل و قول‌های كه بیان می‌شود شناسایی كرد.
این روزنامه نگار پیشكسوت درعین حال تاكید كرد: تاریخ فرهنگ را باید امروز از میان یادداشت‌ها و خاطرات افراد نوشت و نه اینكه به گذشته‌های دور مثلا دوره اشكانیان رفت.
** خیلی شفایی هستیم؛ باید خوب خواند
این كارشناس رسانه با بیان اینكه به عنوان یك ملت شفاهی، از مكتوبات درحال فاصله گرفتن هستیم، به همگان توصیه كرد كه خوب بخوانند زیرا در خواندن هست كه از تعصب به هرچیزی رها شده و نگاه والاتری به انسان پیدا خواهیم كرد.
به باور وی، خواندن و دانستن به زبانی غیر از فارسی در واقع پنجره و هوایی تازه به زندگی افراد می‌بخشد.
فراهنگ ** 1355 ** 1055
تهران- ایرنا- پژوهشگر مطبوعات تاكید كرد: روزنامه‌نگاری بدون دانستن یك یا دو زبان خارجی، ناقص است و سردبیران موفق باید به این مهم توجه وِیژه داشته باشند.
