حيات شبانه در شهر تهران يك مطالبه است، نه يك انتخاب

پنجمين نشست از سلسله نشست‌هاي پژوهش شهري به همت مركز مطالعات و برنامه ريزي شهر تهران و با موضوع تهران در شب، عصر چهارشنبه، 11 مهرماه در شوراي شهر تهران برگزار شد.
در اين نشست كه به بررسي «برنامه جامع منظر شبانه در تهران» پرداخت، علي اعطا، سخنگوي شوراي شهر تهران، بهناز امين زاده، عضو هيئت علمي دانشگاه تهران، سيد عبدالهادي دانشپور، عضو هيئت علمي دانشگاه علم و صنعت، ميثم بصيرت معاون مطالعات و برنامه‌ريزي امور زيرساختي مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران و هيئت علمي دانشگاه تهران و همچنين دو نفر از معاونان سازمان زيباسازي به ارائه نقطه نظرات خود پرداختند.
در ابتداي اين نشست ميثم بصيرت، معاون مطالعات و برنامه ريزي امور زيرساختي مركز مطالعات و برنامه ريزي شهر تهران و هيئت علمي دانشگاه تهران با بيان اينكه كم كم شهرهاي ما به سمت شهرهايي مي روند كه شب‌ها نمي‌خوابند و جامعه شهري ما نياز دارد كه خدمات را در شب نيز دريافت كند اظهار داشت: برنامه جامع منظر شبانه تهران در حقيقت مي‌تواند به‌عنوان يك سند بالادستي و به‌عنوان راهبرد مطالعاتي كه توسط يك تيم دانشگاهي تهيه شده، شهرداري را در زمينه پاسخگوي به نيازها و مطالبات در مورد حيات شبانه تهران ياري كند.

** برنامه جامع منظر شبانه در تهران، اختصاصي است
بهناز امين زاده، عضو هيئت علمي دانشگاه تهران و مدير برنامه جامع منظر شبانه در تهران با بيان اينكه برنامه جامع منظر شبانه در تهران، تنها مربوط به خود تهران است و قابليت تعميم پذيري به ساير شهرهاي كوچك را ندارد و براي هر شهري نياز به بازآرايي و نگارش جداگانه دارد گفت: براي اينكه اين برنامه در سطح شهر تهران قابليت اجرا داشته باشد، اين طرح ابتدا در سطح مناطق ارائه شد.
وي با بيان اينكه رويكرد طرح را براساس نياز جامع شهر تهران تدوين كرده ايم ادامه داد: اين طرح نه فقط با تكيه بر منظر و ظاهر شهر بلكه براساس حيات شهر نيز تدوين شده است ازهمين رو الزامات اجراي اين طرح شامل الزامات اجتماعي و فرهنگي است تا طرح برخلاف آموزه‌هاي فرهنگي ما نباشد. همچنين جنبه‌هاي زيبايي بصري از جمله نورپردازي مورد توجه قرار گرفته است.از سوي ديگر الزامات عملكردي نيز به سبب وجود گردشگران در شهرها از ديگر جنبه هاي الزام آور اين طرح بوده كه مورد توجه قرار گرفته است.
امين زاده افزود: وقتي به جنبه‌هاي مختلف حيات شبانه نگاه مي كنيم، اروپا را مي‌بينيم كه از حيات شبانه براي پويايي اقتصاد محلات تاريخي شهري استفاده مي كنند. از همين رو زمان بندي فعاليت ها علاوه بر مكان آن اهميت دارد.
مدير برنامه جامع منظر شبانه در تهران با بيان اينكه در اجراي طرح، علاوه بر الزامات اجتماعي و فرهنگي، الزاماتي نيز براي محيط زيست و حتي الزامات مديريتي در نظر گرفته شده است گفت: ما در اين برنامه موضوع زندگي 24 ساعته بودن شهر را كنار گذاشتيم، چون منطبق بر سبك زندگي ما نيست و ما بر روي حيات شبانه تاكيد كرديم.
وي با بيان اينكه چون طرح شبانه‌اي قبلا در شهر تهران اجرا نشده بود ما به دنبال اسناد مبتني بر فضاهاي شهري بوديم و به دنبال طرح اين موضوع بوديم كه منظر شبانه چگونه تعريف مي شود گفت: فضاهاي شهري در اين برنامه، در قالب‌هاي مشخصي مانند خيابان‌ها، ميادين، مراكز فرهنگي، مراكز تفريحي و چند منظوره تقسيم بندي و بررسي شده است.

** 4 منطقه در شهر تهران داراي پهنه‌هايي براي فعاليت شبانه هستند
استاد دانشگاه تهران با بيان اينكه تمام فضاهاي شهري را در اين برنامه در قالب‌هاي مشخصي آورده و تقسيم بندي و بررسي كرديم گفت: در همين راستا گونه بندي فضاهاي فعال داراي منظر شبانه در قالب نقشه تعريف شد و براساس آن 4 منطقه در شهر تهران داراي پهنه‌هايي براي فعاليت شبانه هستند. بيشتر پهنه در مناطق 1، 3، 6 و 12 شهر تهران مشخص شده‌اند.
براساس چشم انداز برنامه منظر شبانه تهران، پايداري، انسان مداري، زيبايي به عنوان اهداف اين طرح جامع منظر شهري مورد نظر قرار گرفت كه براساس آن اقدامات را شروع كرديم.
امين زاده با اشاره به اينكه در اين برنامه، پهنه‌بندي را براساس كاركرد و ارائه خدمات تقسيم كرديم گفت: براي مثال، پهنه‌هاي مذهبي فرهنگي، گردشگري، تفريحي مشخص شد و اين كار در همه مناطق 22 گانه انجام شد.
وي با بيان اينكه در بحث حيات شهري ما به دنبال مشخص كردن نهادهاي متولي اين بخش بوديم گفت: سازمان زيباسازي، معاونت خدمات شهري و محيط زيست شهر تهران، معاونت شهرسازي و معماري و معاونت اجتماعي شهرداري تهران در حوزه مديريت شهري و نهادهايي مانند اداره برق و نيروي انتظامي نيز در زمره نهادهاي برون سازماني ايفاي نقش مي كنند.

**عدم توجه به نياز حيات شبانه در تهران، نارضايتي به دنبال دارد
به گفته مدير برنامه جامع منظر شبانه در تهران، براي تدوين نظام مديريت شبانه تهران آنچه به لحاظ ساختاري بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه در نظام مديريت شهرداري تهران، اتفاق خاصي نمي‌افتد بلكه تركيب جديد ايجاد مي شود كه در قالب ساختار موجود مي توانند اين هماهنگي ها را انجام دهند. براساس آن شوراي مديريت منظر شبانه تهران تعريف مي‌شود كه وظايف سياست گذاري و اجرايي در سطح ستاد را برعهده مي گيرند كه رياست اين شورا بر عهده معاون خدمات شهري شهرداري تهران است، قائم مقام آن رئيس سازمان زيباسازي و دبير شورا نيز مديركل منظر شهرداري تهران خواهد بود و براساس آن رابطان آنها تعريف شده‌اند.
وي متذكر شد: نكته‌اي كه بايد به آن توجه كرد اين است كه حيات شبانه يك نياز در شهر تهران است و در صورت عدم فراهم كردن شرايط آن، بايد منتظر پيامدهاي حاصل از عدم برنامه ريزي براي حيات شبانه و رشد تصاعدي نارضايتي در جامعه باشيم.
اين استاد دانشگاه با بيان اينكه اين يك برنامه است و با پروژه متفاوت است گفت: پروژه هزينه‌براست، ولي برنامه هزينه بر نيست. برنامه فرايند است و پروژه محصول. محصول برنامه جامع منظر شهري، مجموعه اي از ضوابط، بايدها، نبايدها و توصيه‌هاست. قرار نيست شهرداري پروژه انجام دهد. بلكه بايد زمينه را براي فعاليت مردم فراهم كرد. به عبارتي ما بايد مردم را براساس آن برنامه راهنمايي كنيم.
امين زاده ادامه داد: هر جا ما نمي‌توانيم مديريت كنيم مي گوييم بودجه نداريم. ما منابع مالي كم نداريم، بلكه مشكل مديريتي است. آنچه نيازداريم هماهنگي بين نهادهاست. ما كمبود منابع انديشه‌اي و سرمايه‌اجتماعي داريم كه نمي توانيم آن را مديريت كنيم.

**حيات شبانه بدون مشاركت شهروندان ميسر نيست
در ادامه اين نشست، سيد عبدالهادي دانشپور، عضو هيئت علمي دانشگاه علم و صنعت و ناظر پروژه برنامه جامع منظر شبانه شهر تهران با بيان اينكه شب بخشي از شخصيت شهر است گفت: در شب هيچ اتفاقي قرار نيست جدا از روز بيفتد. نه تغيير در مديريت روز است و نه تغيير در فضا، بلكه تغيير در زمان است كه ويژگي هاي خود را دارد و نمي شود اين بخش از جريان زندگي را ناديده گرفت.
وي با ابراز اميدواري از اينكه اين برنامه در عمل با هدايت شوراي اسلامي شهر تهران و بخش هاي موثر در امر مديريت شبانه تهران محقق شود خاطرنشان كرد: نكته مهم اين است كه براي اجراي درست اين طرح مانند ساير اقدامات مديريتي شهر تهران، نيازمند يك مديريت جامع، متمركز و يكپارچه هستيم. چون بسياري از آنچه در اين طرح به آن اشاره شد اگرچه مسئوليت آن برعهده شهرداري است ولي عملا اداره بخش‌هايي از آن از حوزه تمركز شهرداري تهران خارج است.
دانشپور تاكيد كرد: آنچه بيش از همه بايد برآن تاكيد كرد اقدامات فيزيكي و فضايي مانند نورپردازي و امثال آن نيست بلكه تلاشي براي افزايش بلوغ و تعاملات اجتماعي و توسعه اقتصادي و افزايش امنيت شهرهاست. بدون شك اجراي اين برنامه بدون مشاركت شهروندان ميسر نيست و بايد زمينه حضور نهادهاي مدني مانند سمن‌ها و شوراياري‌ها فراهم شود.

**مديران شهري افق مشتركي در مورد حيات شبانه ندارند
علي اعطا سخنگوي شوراي شهر تهران نيز در اين نشست اظهار داشت: در اين سلسله نشست‌ها كه به همت مركز مطالعات و برنامه ريزي شهر تهران برگزار مي شود موضوعات روز مديريت شهري مطرح مي‌شود و از اين منظر كه به عنوان نياز در شهر تهران به آن نگاه مي شود داراي اهميت است. در حال حاضر مسئولان در مورد حيات شبانه مباحثي را مطرح مي كنند اما از مجموع آن برمي‌آيد كه يك افق مشترك وجود ندارد و در فهم و درك هم اشتراك وجود ندارد. از اين منظر نياز به گفت‌وگو براي دستيابي به افق مشترك داريم تا اين افق ما را در مسير اجرا رهبري كند.
وي با بيان اينكه وقتي وضعيت شهر تهران را بررسي مي كنيم، موضوع حيات شبانه در شهر تهران به عنوان يك مطالبه مطرح است نه يك انتخاب، گفت: از همين رو شوراي شهر به عنوان سياست گذار و قانونگذار و مديريت شهري به عنوان مجري نمي توانند بي تفاوت باشند.
وي با بيان اينكه موضوع حيات شهري از چند منظر قابل بررسي است گفت: يكي از بخش ها، مباحث اجتماعي است. به هر حال بخش قابل توجهي از فعاليت‌ها در شهر تهران كه بيشتر جنبه فرهنگي و اجتماعي نيز دارد به ساعات پاياني روز ميل مي‌كند و بنابراين نياز است تا ما نسبت به اين موضوع برنامه داشته باشيم و بي تفاوت نباشيم.

**حيات شبانه فرصتي براي كسب و كارهاي غيررسمي
سخنگوي شوراي شهر با بيان اينكه موضوع حيات شبانه يك فرصت براي كساني كه در شكل رسمي امكان امرار معاش ندارند نيز تلقي مي شود تصريح كرد: اين افراد مي‎تواند اين فرصت كسب و كار را براي خود فراهم كرده و طبيعتا مشتريان خود را نيز داشته باشند.
اعطا خاطرنشان كرد: اكنون اين سوال مطرح است كه مديريت شهري چگونه به اين نياز جهت بدهد و در مورد آن برنامه‌ريزي كند. در تمام اقداماتي كه در مورد آن برنامه‌ريزي مي كنيم بايد به اين توجه داشته باشيم كه اين اقدام و فعاليت به لحاظ اقتصادي چه اثراتي دارد.
وي ادامه داد: در حال حاضر ما معتقديم شهر گران اداره مي شود و تا جايي كه من مي دانم، پروژه‌هايي مانند حيات شبانه، پرهزينه است. از همين رو بايد بدانيم آيا مي‌تواند هزينه‌هاي خود را تامين كند؟ چون در غير اين صورت، هزينه‌هاي پروژه خود به چالش تبديل خواهد شد. اين برنامه در مورد فضاي عمومي است و هدف اين است كه به يك اقدام منجر شود. چنين برنامه‌اي نيازمند الگوي تامين مالي است. حتي برنامه‌ها نيز هزينه‌بر است چون بايد اجرايي شود. در صورت داشتن اين الگو است كه مي‌توان مسئله چگونگي مشاركت شهروندان را در چنين برنامه‌هايي مشخص و آن را تحقق پذير كرد.
سخنگوي شوراي شهر با بيان اينكه پيشنهاد من اين است كه سازمان زيباسازي به اين موضوع ورود كند و بخش‌هايي از اين برنامه را با همفكري تيم تهيه كننده طرح تحت عنوان لايحه به شورا بفرستد متذكر شد: از اين طريق مي‌توانيم الزاماتي ايجاد كنيم كه در زمان‌هاي مشخصي اقداماتي را مديريت شهري انجام دهد و در انتها اين تضمين حاصل گردد كه اين برنامه در حوزه فضاي عمومي منجر به اقدامات روشني شود.
به گفته اين عضو شوراي شهر، يكي ديگر از نكته‌هاي چالش برانگيز نحوه اجراي چنين پروژه‌هايي اين است كه اجراي اين پروژه‌ها به صورت موازي با برنامه‌هاي مناطق شهرداري است يا با نگاه راهبردي است. چون با روش‌هاي پيشين كه نگراني از بابت تامين مالي پروژه‌هاي وجود نداشت نمي‌توان اكنون شهر را اداره و براي آن برنامه‌ريزي كرد.
وي با طرح اين سوال كه در اجراي برنامه جامع منظرشبانه تهران جاي مشاركت شهروندان كجاست و روش‌ها چگونه است؟ آيا مشاركت در مرحله بهره‌برداري است يا در مرحله تامين منابع هم هست؟ تصريح كرد: پاسخ به اين پرسش‎ها نقش عمده‌اي در تحقق پذيري موضوع دارد.
سخنگوي شوراي شهر تهران خاطرنشان كرد: كاري كه بايد انجام دهيم اين است كه نگاه علمي حاكم بر اين برنامه را با يك مجموعه اجرايي مانند سازمان زيباسازي به هم نزديك كنيم.

**رونق شهر شبانه به منظور ارتقاي كيفيت زندگي شهري است
بهروز فتحي معاون برنامه‌ريزي و توسعه سازمان زيباسازي، با بيان اينكه اين طرح بايد ابعاد مختلف مردم‌شناسي، جامعه‌شناسي، روانشناختي و .. را مورد بررسي قرار دهد گفت: رونق شهر شبانه به منظور ارتقاي كيفيت زندگي شهري است. از همين رو به نظر مي رسد بحث كاربست اين برنامه در شوراي و شهرداري بايد جدي تر گرفته شود. مركز مطالعات تا مرحله تدوين لايحه بايد متولي كاربست اين برنامه بشود چون خودش متولي اجراي مراحل مطالعاتي آن بوده است.
وي با اشاره به ساختار پيشنهادي اين برنامه براي مديريت شبانه تهران خاطرنشان كرد: به نظر من، يك معاونت شهرداري بايد متولي اداره اين موضوع شود و نه فقط يك سازمان. چون انجام چنين كاري، بدون هماهنگي نهادهاي داخلي و خارجي شهرداري، غيرممكن است. به نظر ساختار اين كار بايد مورد بررسي جدي‎تر قرار بگيرد و اگر كاستي‌هايي در طرح وجود دارد كه نمي تواند دغدغه‌ها را پوشش بدهد بايد مطالعات ثانويه در اين زمينه انجام شود. اگر ساختار خوب ديده نشود با مشكلي جدي روبه‌رو خواهيم شد. ما در سازمان زيباسازي با مركز مطالعات و كميسيون شهرسازي، آمادگي داريم در مورد مطالعات ثانويه احتمالي و اصلاح ساختار مورد نياز همكاري داشته باشيم.

** تهران را با بيشترين هزينه در شب روشن نگه مي‌داريم
ياسر جعفري معاون فني و طرح هاي شهري سازمان زيباسازي شهر تهران نيز در ادامه اين نشست با بيان اينكه اصلي‌ترين بهره‌بردار اين برنامه، سازمان زيباسازي است، چون ما متولي نور شبانه در شهر تهران هستيم گفت: ما مصوبه در شوراي شهر تهران داريم كه شهرداري تهران را به تدوين سند جامع نورپردازي شهر تهران موظف كرده است كه در دل آن هم يك طرح جامع و هم يك طرح تفصيلي نورپردازي شهر تهران داريم.
وي با بيان اينكه در طرح جامع نورپردازي جامع تهران، طرح جامع منظر شبانه به عنوان سند بالادستي خود منظور شده است گفت: شب شهر، دنيا و ادبيات كاملا متفاوتي دارد چون مي توانيم زشتي‌ها را نبينيم و بر زيبايي‌ها بيشتر تاكيد كنيم. در كشورهاي توسعه يافته مانند ما، بايد حيات شهر در شب بايد كاملا سيستماتيك و برنامه ريزي شده باشد. سيستم تجاري و صنفي ما اجازه فعاليت از نيمه شب را نداشته و هيچ سازو كاري ندارد و كاملا با نگاه امنيتي به آن پرداخته شده است. لذا بايد بر كاربري‌هاي تاكيد كنيم تا شهرها را به طور واقع بينانه درگير كنيم.
جعفري با بيان اينكه ما در حال حاضر شهر تهران را با بيشترين هزينه در شب روشن نگه مي‌داريم تاكيد كرد: آيا به ميزان هزينه‌اي كه براي نورپردازي در شهر مي كنيم از آن استفاده مي كنيم؟ دوم اينكه ما كشور ثروتمندي نيستيم و در طرح‌هاي پيشنهادي مواردي را مي بينيم كه متناسب با كشور ما از نظر ميزان هزينه نيست. ما سوئيس و اتريش نيستيم. تعريف ما در زمينه حيات شبانه بايد با پاريس و ژنو متفاوت و متناسب با تهران و مردم تهران باشد. اين نگاه‌هاست كه شب تهران را فعال مي‌كند.

** هزينه نورپردازي درختان وليعصر، 30 ميليون در ماه است
وي با بيان اينكه طرح‌هاي عجيب غريبي كه صرفا برنامه ريزي‌هاي هزينه بردار براي شهر باشد، تا حد زيادي نشدني است افزود: نگهداشت شهر در شب چندين برابر نگهداشت در روز هزينه دارد، براي مثال هزينه نورپردازي شبانه درختان وليعصر در ماه حداقل بيش از 30 ميليون است.
وي با بيان اينكه ما در تهران با يك ونداليسم عجيب و غريب مواجهيم توضيح داد: علاوه بر سرقت‌هايي كه ما در پروژه‌هاي زيباسازي مواجهيم با پديده اي روبه رو بوديم كه در نورپردازي وليعصر و بلوار كشاورزي اخلال ايجاد مي كرد. ابتدا سعي كرديم با به كارگيري نگهبان، مانع از اخلال انساني شويم ولي موفق نشديم. در نهايت متوجه شديم كه موش‌ها ونداليسم تهران هستند و آنها كابل هاي انتقال را مي جوند.
**از فرصت شب تنها براي انتقال پسماندها استفاده مي كنيم
معاون فني و طرح‌هاي شهري سازمان زيباسازي شهر تهران با بيان اينكه بايد هزينه‌هايي كه براي شهر مي كنيم حساب شده باشد متذكر شد: ما تجربه استفاده از شهر در شب را نداريم و از فرصت و خلوتي آن تنها براي انتقال پسماندها استفاده مي كنيم. بنابراين از برنامه‌ريزان مي خواهم برنامه‌ها را مبتني بر واقعيت هاي شهر تهران تدوين كنند.
جعفري متذكر شد: ما هنوز در بسياري زمينه‌هاي زيباسازي شهر تهران جاي كار داريم براي مثال هنوز رنگ شبانه تهران را انتخاب نكرده‌ايم تا بر مبناي آن بتوانيم براي پايتخت برندسازي كنيم.

**عوامل موفقيت برنامه جامع منظر شبانه در تهران
ميثم بصيرت، معاون مركز مطالعات و برنامه ريزي شهر تهران در جمع بندي مباحث مطرح شده گفت: به نظر مي رسد برنامه جامع منظر شهري براي موفقيت بايد بر بودجه شهرداري تهران فشار وارد نكند، علي رغم اينكه دارايي اصلي شهر سرمايه اجتماعي است و بايد از اين مولفه كمك گرفت.
وي متذكرشد: نكته ديگر اينكه از ظرفيت حيات شبانه تهران براي پويا شدن و نوسازي فضاهايي كه به عنوان نقاط پژمرده شهري شناخته مي شوند، استفاده كنيم. همچنين ارتباط برنامه‌هاي منظر شبانه تهران با برنامه هاي بالادستي و پايين دستي بايد در نظر گرفته و در نهايت، شب در برنامه‌هاي توسعه‌اي شهر تهران ديده شود كه مي‌تواند بر كيفيت زندگي و روابط اجتماعي شهر تهران غنا ببخشد.

گزارش از حسين جمشيديان
*اداره كل اخبار چندرسانه اي*ايرناپلاس*