زنده ياد «احمد محمود»؛ قله نشين ادبيات بومي و اقليمي ايران

به گزارش روز پنجشنبه خبرنگار فرهنگي ايرنا، در تقويم ادبي ايران زمين، 12 مهرماه مصادف با سالروز غروب نويسنده اي از زمين اثيري است كه نه تنها داستان ها و رمان هايش ار مهمترني يادگارهاي ادبيات داستاين ايران به شمار مي روند كه خود او نيز به سبب عِرق به خاك و ميهن، يكي از فاتحان و قله نشينان ادبيات اقليمي و بومي سرزمن مان شناخته مي شود؛ زنده ياد احمد محمود.
احمد محمود با نام حقيقي احمد اعطا در چهارم دي ماه 1310 در اهواز به دنيا آمد و دوران كودكي و خردسالي خود را در جنوب ايران و خوزستان پشت سر گذاشت. هرچند او در دوران نوجواني و جواني روي به كارهاي متعدد و تجربه شغل هاي متنوع آورد؛ اما ضمير خلاق و روح عصيانگر و جستجوگرش، تنها مفر براي رسيدن به آرامش را حوزه نگارش ادبيات به ويژه در زير چتر رمان و داستان جستجو يافت.
درست به همين سبب بود كه او براي نخستين داستانش را با نام « صب مي‌شه» در سال 1333 در مجله «اميد ايران» منتشر كرد و نخستين مجموعه داستاني اش با نام «مول» را در سال 1338 با هزينه شخصي به چاپ رساند. اما احمدمحمود تا 1358 و نگارش و انتشار رمان « داستان يك شهر» تجربيات مختلفي در حوزه داستان و يك تجربه در شاخه رمان (همسايه ها) را پشت سر گذاشت اما با «داستان يك شهر» بود كه به عنوان نويسنده اي حرفه اي در زمره ادبيات داستاني ايران شناخته شد؛ و به همين سبب است كه زنده ياد احمد محمود را نويسنده‌اي از نسل نويسندگان بعد از انقلاب مي دانند.
احمد محمود مراتب قد كشيدن در حوزه ادبيات داستاني را پله پله طي كرد و مراحل كمال رشد و ترقي را در سير نوشتن پشت سر گذاشت تا نهايت توانست به ادبياتي دست يابد كه نام او را در تاريخ پر افتخار ادبيات كشورمان زنده نگاه دارد.

** واقع گرايي، هويت بومي و مضامين اجتماعي؛ مثلث توفيق ادبيات احمد محمود
در منظر نگاه كارشناسان و منتقدان حوزه ادبيات، احمد محمود در نخستين تجربه هاي خود در زمينه داستان نويسي مانند «زائري زير باران» تحت تاثير الگوها و نگارش داستان نويسان پيش از خود بوده است؛ اما به سرعت دست به خلق شيوه‌اي مختص خود زد تا به اين وسيله بتواند داستان‌هايش زير چتر نام و هويت مستقل فرهنگي خود در ميان افرد جامعه بازتاب دهد كه مهمترين آثار خلق شده با اين نگاه را مي توان در رمان ها و داستان هاي «همسايه‌ها»، «زمين سوخته»، «مدار صفر درجه» و «غريبه ها و پسرك بومي» جستجو كرد.
شيوه رئاليستي - واقع گرايي - آثار او، هويت بومي و اقليمي و محوريت مضامين اجتماعي در حقيقت مثلث توفيق ادبيات داستاني احمد محمود را تشكيل مي دهد. تكنيك ها، شيوه ها و فنون داستان نويسي كه چه از نگاه مضموني و چه در شكل درون مايه اي به هيچ وجه در پرتگاه تقليد و اقتباس از نويسندگان غربي قرار نگرفت و در حقيقت شكل و رويكرد ادبيات بومي گرايانه او اين اجازه را به ادبيات و جهان داستاني احمد محمود داد كه شخصيت هايش، افرادي بسيار آشنا براي مخاطبان ايراني باشد و در نقطه مقابل كاراكترهاي شناخته شده رمان هاي غربي قرار گيرند.
احمدمحمود با بسياري از شخصيت‌هاي خود تجربه زيست و زندگي دارد! و در حقيقت بازتاب افرادي كه او در زندگي با آنها نشست و برخاست كرده؛ با رنج هاي شان رنج كشيده و در شادي هاي شان سهيم بوده يا با سادگي زيست آنها، زندگي كرده و تمام و كمال آنها را به تصوير كشيده است. به همين سبب است كه بسياري از رفتارها، كنش‌ها، منش ها و شخصيت هاي احمد محمود در رمان ها و داستان هايش را مي توان در فصل فصل زندگي خود اين نويسنده رصد كرد و به نظاره نشست.
به دليل تاكيد احمد محمود بر نگارش به شيوه ادبيات رئاليستي است كه هيچكدام از كاراكترهاي او وامدار و بازتاب دهنده ايدئولوژي نگاه، زاويه ديد فلسفي و يا حتي تفكرات شخصي خالق آنها - احمد محمود - نيستند. او بدون هيچ واسطه و داوري به شخصيت هايش اجازه مي‌دهد تا حرف بزنند و توسط مردم و در مواجهه با آثار داستاني اش مورد قضاوت قرار گيرند و در حقيقت مردم هستند كه مي پذيرد با شخصيت هاي داستاني او ارتباط برقرار كنند و يا خير!

** بومي گرايي با نگاه جامعه شناسانه
وقتي به داستان‌ها و رمان‌هاي زنده ياد احمد محمود نگاه مي‌كنيم به وضوح در مي‌يابيم كه هيچ كدام از شكل‌هاي روايت احمد محمود در جريان خلق آثارش، داراي تكنيك هاي پيچيده و منطبق بر اصول آكادميك ادبيات داستاني جهان نيست. او در حقيقت با بياني ساده به روايت ساده از زندگي مردم براي مخاطلباني مي پردازد كه قرار است در يك محيط آشنا و لا به لاي واژه ها و سطور ورق هاي كاغذ هاي رمان‌هايش زيست كرده و زندگي را بار ديگر و اين بار از زاويه ديد شخصيت‌هاي احمد محمود ببينند.
سه واقعه اجتماعي «ملي شدن صنعت نفت»، «كودتاي 28 مرداد» و «جنگ تحميلي هشت ساله» به عنوان بستر هاي اصلي معروف ترين آثار ادبي زنده ياد احمد محمود در خلق رمان‌هايش به زيباترين شكل ممكن مجال بروز و ظهور يافته اند. كه اين آثار رمان «همسايه ها» - در ارتباط با ملي شدن صنعت نفت -، رمان «داستان يك شهر» - در ارتباط با كودتاي 28 مرداد - و رمان «زمين سوخته» - در ارتباط با جنگ تحميلي - را شامل مي شود.
در حقيقت رويكردهاي اجتماعي و نگاه جامعه شناسي احمد محمود در خلق آثارش داراي بلندترين قله هاي نظاره و رصد در خلق روايت آثار داستاني اش به شمار مي روند و به همين سبب است كه احمد محمود را نويسنده واقع گرا با نگاه بر جريان هاي اجتماعي مي دانند. نگاه بومي گرا و اقليم گراي احمد محمود در خلق آثارش در حقيقت در وابستگي شديد به ديدگاه جامعه شناسانه او در خلق آثار و داستان هايش دارد.

** مهمترين ويژگي هاي سبك نويسندگي احمد محمود
زنده ياد احمد محمود را يكي از مهمترين نويسندگان واقع گرا يا رئاليستي ادبيات داستاني معاصر ايران مي دانند. واقع‌گرايي يكي از مهم‌ترين تفكرات بنيادين در سير مكاتب هنري اروپاست كه محور آن بر روايت تحليل پديده ها با نگاه علت و معلولي استوار است.
در بدنه ادبيات داستاني ايران گرايش به واقع گرايي يا «رئاليسم» در گام هاي نخست با تفكر نويسندگان روشنفكر همراه بوده است؛ چرا كه نويسندگان رئاليستي در ايران اين اعتقاد را داشتند كه براي واقع گرايي در هنگام خلق اثر بيشتر از حضورشان به عنوان يك نويسنده، آنها تماشاگر و چشم بيناي نمايندگان خود يا همان مخاطبان آثار شان هستند و به هيچ وجه مجالي براي بروز احساسات خود در داستان و يا قضاوت و داوري ندارند!
نويسندگان اين سبك داستاني، قهرمان هاي خود را از ميان مردم و يا از محيط‌هايي انتخاب مي كنند كه اين افراد به واقعيت خود نويسنده و جامعه اي كه در آن زيست مي‌كنند بيشترين گرايش و قرابت را دارند. در حقيقت اتفاقات در آثار رئاليستي مانند بسياري از حوادث عادي كه ممكن است در شكل حقيقي داراي ظاهري آشفته اما سير تحول و وقوع يك پارچه و مسلسل وار داشته باشند در انطباق كامل و مستقيم با بطن روايت زندگي عموم مردم جامعه قرار دارند.
از ديگر مولفه هاي سبك رئاليسم كه در آثار احمد محمود به شدت بازتاب پيدا كرده است مسئله گفتار و اتكاي متن، زبان، لحن و روايت بر نمودهاي واقعي و اجتماعي است. در حقيقت اين شكل از نمودهاي واقعي به شاخصه‌هايي بدل مي‌شود كه بالاترين تاثير عوامل بيروني بر سبك نويسندگي احمد محمود را رقم مي‌زنند و خود به سنگ محكي براي سنجش و قدرت ادبيات احمدمحمود بدل مي‌شوند.
از جمله مهمترين اين مولفه ها را مي توان در محيط، فرهنگ و همچنين زندگي و معيشت افراد آن منطقه جغرافيايي ديد كه نويسنده براي خلق اثر اش به آن توجه داشته است. در حقيقت مجموعه ويژگي‌هاي زباني و ساختار هنري در كنار تفكر خلاقانه نويسنده است كه نظام يكپارچه و متن پيوسته او را در قالب داستان يا رمان تدوين مي‌كند.
اتكاي احمدمحمود بر بوم، زيست و اقليم بر منطقه اي استوار است كه خود ا در آن متولد و رشد كرده، يعني جنوب كشور ايران، خوزستان و به ويژه بندر لنگه! محققان و پژوهشگران حوزه ادبيات داستاني، جهان داستاني احمد محمود را بيشتر «ادبيات رئاليستي اقليم گرا» معرفي مي كنند و اين را مي توان در تك تك آثار احمد محمود به وضوح مشاهده كرد. جايي كه او اعتقاد به بازتابِ آدابف رسوم، مسائل اخلاقي و اجتماعي، طبيعت، زبان و گويش مردماني دارد كه خود ميان آنها زيست كرده و همين مهم به عنوان فصل مميز آثار احمد محمود به عنوان نويسنده اي بومي گرا و بازتاب دهنده شكل ادبيات داستاني اوست.
بسياري از منتقدان، مهمترين ويژگي احمد محمود را بومي گرايي او مي دانند؛ چرا كه او تلاش كرده است در خيل روايت آثار داستان و به خصوص رمان‌هايش چهار ويژگي «محيط»، «مردم»، «فرهنگ» و «معيشت» را به عنوان چارچوب خلق رمان هايش به مخاطب معرفي كند.
بر همين سبب است كه مي‌توان در ميان بسياري از نويسندگان سرشناس جهان كه شكل روايت داستاني آنها بر ادبيات اقليمي و بومي گرايي متمركز شده است، سيماي مردم سرزمين هاي آنها را به نظاره نشست و احمد محمود در كشور ما يكي از همين نويسندگان است كه بستر و خاستگاه بسياري از آثار او جنوب ايران را شامل مي شود.
زنده ياد احمد محمود به عنوان نويسنده رئاليستي در روايت داستان هايش به دنبال بازتاب مكان هاي واقعي براي نمايش دادن بخش هايي از زندگي انسان هايي است كه ما و او در كنارشان زيسته و زندگي كرده ايم. «احمد محمود» نويسنده است كه مراحل رشد و ترقي را پله پله پشت سر گذاشته تا نهايت توانست كه به سبك و اسلوب شخصي خود دست يابد. سبكي كه بي هيچ شكي پيش از او و بدون تلاش هايش به چنين ويژگي هاي برجسته در روايت ادبيات اقليمي ايران وجود نداشت و بعد از او هم كساني كه سعي در بازتاب آثار ادبيات اقليمي داشته اند بي هيچ شكي گوشه چشمي به زنده ياد احمد محمود به عنوان يكي از الگوهاي ممتاز اين حوزه داشتند.
فراهنگ**9266**