يكي از مهم ترين تبعات منفي استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي را مي‌توان در افزايش آمار طلاق يا افزايش ازدواج سفيد دانست كه اين خود به تنهايي و در مرور زمان مي‌تواند باعث ايجاد تغييرات در فرهنگ‌ها و باورهاي خانوادگي و اجتماعي نيز شود. بنابراين شايد ديگر زمان آن فرارسيده است تا به آموزش درباره نحوه استفاده از فضاي مجازي تا حدودي آثار منفي آن را كنترل كنيم. از اين رو خبرنگار «آرمان» براي بررسي پيامدهاي منفي استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي اقدام به گفت و گويي با عليرضا شريفي يزدي، عضو پژوهشكده خانواده و روانشناس اجتماعي و سارا گلستاني، كارشناس ارشد مشاور خانواده كرده است كه در ادامه آن را مي‌خوانيم:
**سوادرسانه‌اي راهي براي كاهش آسيب‌هاي فضاي مجازي
عضو پژوهشكده خانواده در ارتباط با آثار منفي استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي مي‌گويد: فضاي مجازي يك فضاي به شدت جذاب براي تمام مردم فارغ از اينكه در چه رده سني قرار دارند، است. عليرضا شريفي يزدي با اشاره به مطلب فوق اذعان مي‌كند: فضاي مجازي داراي محاسن بسياري است، اما در كنار آن مشكلات و ايرادات فراواني نيز بر آن وارد است. او در ادامه تصريح كرد: فضاي مجازي اولين و مهم ترين حسني كه براي بشر ايجاد كرده در مقوله افزايش و تعميق ارتباطات است، به اين معني كه قبل از فضاي مجازي ارتباطات هم كند بود و هم اينكه امكان برقراري ارتباط با هر شخصي به اين راحتي مهيا نبود، اما با ايجاد فضاي مجازي شاهد اين نكته بوديم كه افراد به صورت دو به دو و انتخابي توانستند، به راحتي با يكديگر ارتباط برقرار كنند و در اين ميان توليد مطالب و سرعت انتقال آن نيز به شدت افزايش يافت كه اين خود باعث مي‌شود خطاهاي افزايش انتقال سريع اطلاعات جنبه فرسايشي پيدا كند كه البته اين مهم نيز در مقوله معايب استفاده از فضاي مجازي قرار مي‌گيرد.
شريفي يزدي در ارتباط با معايب استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي مي‌گويد: اولين و بزرگ ترين عيب استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي اعتيادآور بودن آن است، يعني همان اتفاقي كه براي فردي كه اعتياد به سيگار يا مواد مخدر دارد، براي فرد معتاد به فضاي مجازي نيز خواهد افتاد كه اين خود بزرگ ترين عيب استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي است. او تصريح كرد: امروزه به دليل سهولت و در دسترس بودن،كنترل و نظارت والدين بر روي نحوه استفاده فرزندان خود از فضاي مجازي به شدت كاهش يافته است كه اين خود مي‌تواند باعث بروز مشكلات عديده براي كودكان شود. اين روانشناس درباره افزايش سوء استفاده‌هاي بي‌شمار از مردم در فضاي مجازي اذعان مي‌كند: امروزه به دليل گستردگي و همچنين عدم نظارت شاهد سوء استفاده‌هاي بسياري چون سوء استفاده‌هاي جنسي، سوء استفاده‌هاي اقتصادي، سياسي و احساسي هستيم كه البته اين موارد در بُعد بسيار وسيع است، اما در بعد خانواده مهمترين آسيبي كه فضاي مجازي ايجاد مي‌كند مقوله دور شدن و شكاف بين اعضاي خانواده است، چرا كه ميزان گفت وگو و تعامل اعضاي خانواده در سايه استفاده از فضاي مجازي به شدت كاهش پيدا كرده است، به گونه‌اي كه با كمال تاسف ميزان گفت و گو و مكالمه بين اعضاي خانواده به طور ميانگين در حد يك ربع در 24 ساعت است كه البته اين مهم در همدان 12 دقيقه و در تهران نيز 13 دقيقه است كه اين خود يكي از آسيب‌هاي بسيار سنگين استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي محسوب مي شود.
او افزود: افزايش طلاق‌هاي عاطفي را مي‌توان از ديگر آسيب‌هاي استفاده بيش از اندازه فضاي مجازي برشمرد، چرا كه به دليل نبود زمان لازم براي گفت وگو درباره خيلي مسائل ديگر ما شاهد ايجاد طلاق عاطفي در خانواده‌ها هستيم كه اين خود در بلند مدت مي‌تواند آسيب‌هاي بسياري جدي‌تر و در سطح وسيع‌تري را در بر بگيرد. شريفي يزدي شكاف ميان نسلي را يكي ديگر از آسيب‌هاي استفاده بيش از حد فضاي مجازي دانست و بيان كرد: استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي شكاف ميان نسلي را افزايش داده است، چرا كه اين مهم باعث شده كه افراد از راهي غير از خانواده به يكسري از مسائل دست پيدا كنند كه اين خود باعث ايجاد شكاف ميان نسلي شده است. او در ادامه تاكيد مي‌كند: افزايش بلوغ زودرس را نيز مي‌توان در زمره ديگر معايب استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي دانست، چرا كه به دليل عدم كنترل و نظارت در نحوه استفاده كودكان و نوجوانان از فضاي مجازي به اطلاعات دسترسي پيدا مي‌كنند كه با سن و عقل آنها هيچ همخواني ندارد و كفايت نيز نمي‌دهد كه اين خود در خانواده و جامعه مساله ساز مي‌شود. اين روانشناس اجتماعي در خصوص نظارت بر استفاده كودكان از فضاي مجازي مي‌گويد: اين مساله در يك قالب كلي به سواد رسانه‌اي افراد مربوط مي شود، به دليل عدم برخورداري از سواد رسانه‌اي بيشتر افراد به اندازه نياز خود از فضاي مجازي استفاده مي‌كنند، بنابراين اعمال محدوديت لازم است.
او ادامه داد: اعمال محدوديت بايد براي تمام افراد فارغ از اينكه در چه رده سني قرار دارند، اعمال شود تا از اين طريق هر كس به اقتضاي حال و مقام خود به يك سري اطلاعات دسترسي پيدا كند كه البته منظور از اين اعمال محدوديت، محدوديت دولتي و حاكميتي نيست، چرا كه تجربه ثابت كرده است كه اين گونه محدوديت‌ها هيچ گاه جواب نمي دهد، بلكه مي‌توان با اعمال محدوديت درون خانوادگي هم سواد رسانه‌اي خود را افزايش داد و هم اينكه از آثار منفي استفاده از فضاي مجازي تا حدودي در امان بود. شريفي يزدي اعمال محدوديت‌هاي حاكميتي را بسيار ناكارآمد و مضرر دانست و بيان كرد: به هنگام اعمال محدوديت‌هاي حاكميتي شاهد رواج دور زدن قانون هستيم و آموزش آن به كودكان و نوجوانان هستيم كه اين خود مي‌تواند آثار تربيتي منفي را روي آنها بر جاي بگذارد.
او در ادامه تاكيد مي‌كند: نتايج اعمال محدوديت و نظارت در خانواده و از سوي والدين به طور حتم مثبت و ماندگارتر خواهد بود، چرا كه مي‌توان با قرارداد درماني شاهد افزايش سواد رسانه‌اي و افزايش دانش و سواد فناوري باشيم، به طور كلي قابل احصا كردن، قابل برنامه ريزي كردن و همچنين محدود كردن استفاده از فضاي مجازي براي كودكان و نوجوانان در تمام كشورهاي پيشرفته دنيا وجود دارد،از اين رو مي‌توان با الگو برداري از آنها به نتايج مطلوب‌تري نيز در اين خصوص دست يافت. شريفي يزدي در خصوص ازدواج‌هاي اينترنتي مي‌گويد: واقعيت اين است كه فضاي مجازي يك فضاي ديجيتال است كه خيلي هم مجازي نيست، بلكه بسيار واقعي است، چرا كه بخشي از زندگي واقعي مردم است. به طور كلي خواه يا ناخواه بخشي از شناخت اوليه افراد در فضاي مجازي شكل مي‌گيرد كه اين از خواست افراد خارج است.
او ادامه داد: در كليت آشنايي اينترنتي براي ازدواج هيچ ايرادي وجود ندارد، چرا كه براي بخش‌هاي از قشرهاي جامعه ما هم طبيعي و هم لاجرمي است، به گونه‌اي كه نمي توان مانع آن نيز شد، اما اشكال در مراحل بعدي است يعني اينكه پس از آشنايي اين افراد چه مراحلي را طي مي‌كنند تا به ازدواج برسند، اگر زمان مناسبي را با هم بگذارند و شناخت كاملي را از هم پيدا بكنند احتمال شكست اين نوع ازدواج كاهش مي‌يابد، اما به طور كلي انتخاب همسر از طريق فضاي مجازي بايد با دقت بيشتري همراه باشد، چرا كه احتمال ابتلا به اختلالات رواني در اين افراد بايد به دقت مورد بررسي قرار بگيرد. اين عضو پژوهشكده خانواده در پايان خاطر نشان كرد: آسيب‌هاي اجتماعي فضاي مجازي مانند كلاهبرداري رو به افزايش است كه مي‌توان با آموزش و افزايش سواد رسانه‌اي تا حد زيادي مانع آن شد.
**افزايش اعتياد به فضاي مجازي
در ادامه كارشناس ارشد مشاوره خانواده در ارتباط با آثار منفي استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي عنوان كرد: هر افراط و تفريطي در زندگي مي‌تواند باعث ايجاد مشكلات عديده شود، چرا كه افراد را از انجام امور اصلي زندگي باز مي‌دارد. سارا گلستاني در گفت و گو با خبرنگار «آرمان» مي‌گويد: امروزه بسياري از افراد به دليل استفاده بيش از اندازه از فضاي مجازي به آن اعتياد پيدا كرده‌اند، چرا كه خود را مجبور به استفاده از اين فضا مي‌كنند و زماني را كه مي‌توانند براي رفع نيازهاي خود انجام دهند در شبكه‌هاي مجازي اتلاف مي‌كنند. او ادامه داد: برخي از افراد بدون داشتن هدف مشخصي و بي‌اختيار ساعت‌هاي طولاني را در شبكه‌هاي مجازي سپري مي‌كنند، به گونه‌اي كه وقتي متوجه مي‌شوند زماني بيش از آنچه تصور نموده‌اند را در اين فضا سپري كرده‌اند.
اين مشاوره خانواده مي‌گويد: برخي از افراد بيش از نياز واقعي خود در فضاي مجازي كه اين خود تبعات منفي را روي روابط خانوادگي و عاطفي افراد برجاي مي‌گذارد. گلستاني درباره آثار رواني منفي استفاده بيش از اندازه فضاي مجازي مي‌افزايد: استفاده بيش از حد از فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي مي‌تواند باعث بروز اختلال در خواب، يادگيري، تغذيه، اضطراب يا افسردگي شود. او تاكيد مي‌كند: بسياري از افرادي كه به صورت افراطي از فضاي مجازي استفاده مي‌كنند به مرور زمان منزوي مي‌شوند يا اينكه اين مهم روي روابط اجتماعي و خانوادگي آنها تاثيرات منفي را بر جاي مي‌گذارد، به عبارت ساده‌تر اين دسته از افراد از عدم امنيت اجتماعي در روابط خود برخوردار هستند. گلستاني در خصوص نظارت و اعمال محدوديت در استفاده كودكان از فضاي مجازي مي‌گويد: به طور حتم استفاده كودكان از فضاي مجازي بايد تحت نظارت مستقيم يا غير مستقيم والدين باشد، چرا كه در غير اين صورت احتمال بروز آسيب‌هاي اجتماعي در كودكان افزايش خواهد يافت.
او ادامه داد: بهترين حالت اين است كه بر اساس سن كودك و ميزان نياز او فضاي مجازي يا اينترنت در اختيار كودك قرار بگيرد، به طور كلي امروزه آشنايي با فضاي مجازي يا نحوه استفاده از آن به يك اصل انكار ناپذير تبديل شده است و نمي‌توان به طور كلي كودك را از استفاده از اين فضا منع كرد.گلستاني درباره اعمال محدوديت براي استفاده كودكان از فضاي مجازي بيان مي‌كند: بهتر است، استفاده از فضاي مجازي با اعمال محدوديت و قانونمند براي كودكان باشد، به گونه‌اي كه مشخص شود، در طول روز چند ساعت و از چه شبكه‌هاي مجازي استفاده كند كه البته اين زمان نيز بايد زير نظر مستقيم يا غير مستقيم والدين سپري شود. او در ارتباط با آينده ازدواج‌هاي اينترنتي مي‌گويد: اين تفكر كه آينده تمام ازدواج‌هاي اينترنتي محكوم به شكست است؛ چرا كه امروزه آشنايي مي‌تواند به هر طريقي شكل بگيرد.
گلستاني ادامه داد: در بيشتر موارد به هنگام آشنايي‌هاي اينترنتي افراد بدون شناخت كامل اقدام به ازدواج مي‌كنند يا اينكه در طول دوران آشنايي هيچ گاه تمام اخلاق‌ها و ابعاد شخصيت واقعي خود را نشان مي‌دهند يا اينكه طرف مقابل هيچ گاه متوجه اين رفتارها نمي‌شود. او مي‌گويد: نگرش ما اشتباه است، چرا كه ما در استفاده از يك شيوه آشنايي دچار اشتباه مي‌شويم، پس اينكه ما كجا و چگونه براي ازدواج آشنا مي‌شويم، هيچ تاثيري روي شكست يا خوشبختي ازدواج ندارد. گلستاني ارتباط انساني را پيچيده‌ترين فرآيند انساني مي‌داند و مي‌افزايد: چرا كه هر گاه ارتباط انساني درگير صميميت و احساس شود به طور حتم عقلانيت چندان نقش آفريني نمي‌تواند داشته باشد، از اين رو آشنايي اينترنتي مشكل ساز نيست، بلكه نوع شناخت افراد با مشكل مواجه است.
اين كارشناس ارشد خانواده در پايان خاطر نشان كرد: استفاده از فضاي مجازي صرفا منفي نيست، اما به دليل استفاده بيش از اندازه از اين فضا شاهد بروز تبعات منفي هستيم كه انتظار مي‌رود با آموزش و فرهنگ‌سازي شاهد كاهش آثار منفي آن نيز باشيم.
منبع: روزنامه آرمان؛ 1397،8،1
گروه اطلاع رساني**2059**2002
چند سالي است كه شاهد استفاده بي‌رويه از فضاي مجازي هستيم به گونه‌اي كه بسياري از روانشناسان خانواده بر اين باور هستند كه اين مهم تاثيرات منفي را بر روابط خانوادگي و اجتماعي افراد بر جاي مي‌گذارد، از اين‌رو براي جلوگيري از افزايش تبعات منفي اين آسيب اجتماعي فرهنگ‌سازي و انجام آموزش‌هاي لازم يك اصل انكار ناپذير تلقي مي‌شود.
