بدون ترديد قتل خاشقچي روزنامه نگار مخالف بن سلمان بزرگ ترين چالشي محسوب مي شود كه رژيم سعودي بعد از حملات 11 سپتامبر سال 2001 با آن روبرو شده است. اگر در حملات 11 سپتامبر تنها شماري از اتباع سعودي به دخالت در اين اقدام خرابكارانه متهم بودند، اكنون انگشت اتهام به سمت نفر دوم خاندان حاكم نشانه رفته است .
در اين ميان بازگشت احمد بن عبدالعزيز به عربستان كه سخنان چندي پيش او درباره مسئوليت سلمان و پسرش در جنگ يمن جنجال آفرين شد ، نقطه عطف مهمي در اين تحولات محسوب مي شود و مي تواند مبناي تحولات بعدي حتي برخي جابجايي ها در راس هرم قدرت در سعودي باشد.
شاهزاده احمد سه شنبه گذشته در حالي به كشور بازگشت كه به گفته منابع مخالف رژيم سعودي، بدون حضور خبرنگاران از سوي بن سلمان وليعهد و 'خالد بن سلمان' برادر كوچكتر او و سفير سعودي در آمريكا مورد استقبال قرار گرفته است.
كاربران شبكه هاي اجتماعي به ويژه در توئيتر طي چند روز گذشته تصاويري از استقبال بي سابقه مردمي از اين شاهزاده منتشر كردند.
نام احمد بن عبدالعزيز شهريور ماه گذشته و زماني بر سر زبان ها افتاد كه او در ويديويي خطاب به تظاهركنندگان و مخالفان جنگ يمن ، به آنها گفت كه آل سعود هيچ دخالتي در مسايل سياسي ندارد و كساني كه مسئوليت اصلي اوضاع كنوني در يمن را بر عهده دارند، شخص شاه و وليعهد هستند.
وي از ژوئيه تا نوامبر سال 2012 ميلادي به مدت 5 ماه وزير كشور عربستان بود. 'عبدالله بن عبدالعزيز' شاه وقت سعودي با بركناري وي ، 'محمد بن نايف' را جايگزين او كرد.
احمد بن عبدالعزيز در نوامبر سال گذشته ميلادي و ساعاتي پيش از بازداشت 11 نفر از شاهزادگان توسط بن سلمان، موفق به فرار و عزيمت به آمريكا شد و سپس ساكن لندن شد.
** باز توليد قدرت خاندان سلطنتي
ترديدي نيست علاوه بر تمام مصايب و مشكلاتي كه انتصاب وليعهد ماجراجوي سعودي براي مصالح عربستان در برداشته، به قدرت رسيدن او بزرگ ترين ضربه را به اقتدار خانواده سلطنتي اين كشور وارد كرده است .
روي كار آمدن بن سلمان باعث ايجاد بي سابقه ترين كشمكش ها در درون خاندان سلطنتي سعودي شده است . در گذشته و در بدترين شرايط بسياري از موضوعات در داخل اين خاندان حل مي شد و موضوع به سطح جامعه كشيده نمي شد. سلمان بن عبدالعزيز پيش از رسيدن به پادشاهي به سنگ صبور خاندان سلطنتي معروف بود و هر مشكل و اختلافي با حضور و بدون درز به جامعه حل مي شد.
اما اينك پسر جواني به قدرت رسيده كه بدون پيمودن پله هاي ترقي و تنها به لطف عنايت ويژه پدرش به مقام وليعهدي ارتقا يافته، بدون اينكه حمايت اكثريت اعضاي خاندان سلطنتي و حتي هيات بيعت را همراه داشته باشد.
از قضا يكي از مخالفان عمده بن سلمان براي رسيدن به وليعهدي همين شاهزاده احمد بود .
به قدرت رسيدن بن سلمان موجب آزرده شدن بسياري از اعضاي خاندان سلطنتي شد. دستگيري شماري از اعضاي خاندان سلطنتي در نوامبر سال گذشته از سوي بن سلمان و انتقال آنها به هتل 'ريتز كارلتون'، به نارضايتي ها در بين خاندان آل سعود بيش از پيش دامن زد و حتي موجب شد شماري از آنها از جمله همين احمد بن عبدالعزيز از كشور بگريزند.
دستگيري شاهزاده ها در كنار مفقود شدن برخي ديگر از آنها از جمله 'تركي بن عبدالله' فرزند پادشاه پيشين به نفرت خاندان سلطنتي از وليعهد جوان دامن زد، اما به دليل آنكه قدرت در قبضه بن سلمان بود كسي نتوانست كاري پيش ببرد.
به نظر مي رسد قتل خاشقچي و متهم شدن بن سلمان به دخالت در اين جنايت ، در كنار فشارهاي جامعه جهاني موجب شد تا ملك سلمان يك بار ديگر به رسم گذشته به خاندان سلطنتي رجوع كند لذا اولين كسي را كه براي گفت و گو با مقامات تركيه فرستاد، 'خالد الفيصل' امير منطقه مكه بود و اينك هم موافقت او با بازگشت برادر كوچك تر به كشور نشان دهنده ادامه اين روند است .
هر چند گفته مي شود كه احمد بن عبدالعزيز با تضمين هاي انگليس و آمريكا مبني بر اينكه از سوي حاكميت مورد تعرض قرار نخواهد گرفت ، به عربستان بازگشته، اما ظاهرا ملك سلمان اكنون به اين درك رسيده كه همچنان مي تواند روي قدرت خاندان سلطنتي و هماهنگي آنها در روزهاي سخت حساب باز كند.
تحولات ناشي از قتل خاشقچي به همان ميزاني كه از قدرت و نفوذ بن سلمان در داخل و خارج كشور كاسته، به قدرت خاندان سلطنتي مخالف او افزوده است و بازگشت احمد بن عبدالعزيز به كشور كه گفته مي شود يكي از درخواست هاي خاندان سلطنتي بوده، هم موجب تعضيف بيشتر قدرت بن سلمان خواهد شد.
اگر چه منابع رسمي رژيم سعودي تاكنون حتي به ورود شاهزاده احمد به كشور هم واكنش نشان نداده اند، اما انتشار اخباري در خصوص انتصاب او به عنوان رييس هيات بيعت مي تواند قطار تصميم گيري ها در خاندان سلطنتي به ويژه انتصاب ها را به ريل گذشته خود بازگرداند.
** وليعهد يا وزير خارجه
شاهزاده احمد سي و يكمين فرزند پسر عبدالعزيز موسس پادشاهي عربستان و كوچك ترين فرزند از هفت پسري ( فهد ، سلطان ، نايف ،عبدالرحمن ، تركي ، سلمان و احمد ) است كه مادر آنها 'حصه بنت احمد السديري' است و به همين دليل به 'هفت سديري' معروف شده اند.
اگر قانون اساسي عربستان رعايت مي شد ، بايد او به جاي بن سلمان به عنوان وليعهد معرفي مي شد تا بعد ازسلمان به پادشاهي برسد.
طي دوراني كه احمد بن عبدالعزيز در لندن به سر مي برد ، برخي اعضاي خاندان سلطنتي از او به عنوان 'جايگزين شايسته' ملك سلمان نام مي بردند و اكنون كه او به كشور بازگشته، بسياري انتظار دارند با توجه به فاجعه اي كه بن سلمان در خصوص قتل خاشقچي براي كشور ايجاد كرده است ، جايگزين او شود.
طبق قوانين عربستان هم شاهزاده احمد از بن سلمان براي وليعهدي سزاوارتر است، چرا كه قانون مي گويد تا زماني كه پسران بي واسطه عبدالعزيز موسس سعودي در قيد حيات باشند، بايد به پادشاهي برسند . بر همين اساس اكنون كاربران سعودي در فضاي مجازي با راه اندازي پويش هايي خواستار انتصاب او به عنوان وليعهد عربستان شده اند.
از سوي ديگر برخي هم با اشاره به ضعف رژيم سعودي در زمينه سياست خارجي دليل آن را ضعيف بودن 'عادل الجبير' وزير خارجه از يك سو و دخالت هاي بيش از حد وليعهد از سوي ديگر مي دانند و مي گويند ممكن است ملك سلمان تصميم داشته باشد با احياي معاون وليعهد اين پست به همراه وزارت خارجه را در اختيار شاهزاده احمد قرار دهد تا سر و ساماني به وضعيت درهم سياست خارجي اين كشور داده شود.
سه سال خدمت الجبير، كسي كه سابقه ديپلماتيك در ايالات متحده دارد ، با طوفان هاي شديد و ناكامي عربستان در پرونده هاي مختلف همراه بوده است . از جنگ يمن گرفته تا قطع روابط با ايران ، شكست در سوريه ، تصويب قانون ضد سعودي 'جاستا' در آمريكا و در جديدترين آن پرونده قتل خاشقچي ، همگي عواملي است كه روابط خارجي رياض با جامعه جهاني را با تنش روبرو كرده است.
سعودي ها مي خواهند فردي را جايگزين الجبير كنند كه مانند 'سعود الفيصل' وزير خارجه فقيد اين كشور داراي ديدگاه و نظر در خصوص مسايل ديپلماتيك باشد. در حاليكه الجبير نقش خود را به بيان سخنراني هاي رسمي و انجام گفت وگوهاي رسانه اي محدود كرده است.
به عقيده بسياري يكي از دلايل ضعف الجبير براي انجام وظيفه اش خارج بودن او از خاندان سلطنتي است و همين امر موجب شده ميزان تعامل با وي در مقايسه با شخصي كه از خاندان سلطنتي است، متفاوت باشد.
از سوي ديگر مواضع الجبير محدود به دستورات شاه و در شرايط كنوني وليعهد سعودي است و او نمي تواند رفتار مستقلي از خود نشان دهد.
در مورد رسوايي قتل خاشقچي با وجودي كه الجبير مسئوليت مهمي و حساسي را در اختيار دارد، 18 روز سكوت كرد و تنها يك يا دو بار اظهار نظر كرد كه سخنان او بي محتوا بود.
به نظر مي رسد بركناري يا كاهش قدرت بن سلمان دامن وزير خارجه اين كشور را نيز خواهد گرفت. در واقع با توجه به نزديكي مواضع الجبير به سياست هاي بن سلمان هر گونه تغيير در آرايش قدرت دربار سعودي و تضعيف وليعهد مي تواند منجر به كنار رفتن الجبير از وزارت خارجه نيز شود.
بدون ترديد تضعيف قدرت بن سلمان و الجبير تغيير عمده اي در سياست خارجي و رويكردهاي منطقه اي رياض ايجاد خواهد كرد. تغييراتي كه مي تواند اثرات عمده اي بر جنگ در يمن، دوري و نزديكي به قطر و يا ميزان روابط با ايران بگذارد.
'مجتهد' كاربر توئيتري كه معمولا اخبار دست اولي از پشت پرده خاندان سعودي منتشر مي كند، ديروز (جمعه) اعلام كرد كه خاندان سلطنتي به بن سلمان براي كناره گيري مسالمت آميز از قدرت پيغام داده اند .
در پيام آنها آمده است : كناره گيري كن . بقيه پست ها را براي تو تضمين مي كنيم . تضمين مي كنيم كه تحت پيگرد قرار نگيري . در صورت عدم كناره گيري مسالمت آميز تو را بركنار خواهيم كرد.
مجتهد در عين حال پاسخ هاي بن سلمان را هم اينگونه اعلام كرده است : هيچ موقعيتي را از دست نمي دهم . شما امكان كنار گذاشتن من را نداريد . به جنگ يمن و محاصره قطر پايان مي دهم و تركيه را با هر مبلغي كه بخواهد ساكت خواهم كرد .
** تضعيف جايگاه بن سلمان
تحولات روزهاي اخير كه بعد از فاش شدن دخالت بن سلمان در قتل خاشقچي روي داده، بيش از هر چيز جايگاه وليعهد سعودي را تضعيف كرده است .
دخالت او در قتل خاشقچي با استفاده از ماموران اعزامي و نزديك به خود علاوه بر لطمه اي كه به جايگاه سعودي در جامعه جهاني زده است ، از نظر اقتصادي هم اين كشور را با مشكلات بزرگي روبرو كرده است .
اكنون چالش قتل خاشقچي، بزرگ ترين طرح عربستان براي جذب سرمايه گذاري هاي خارجي كه اين كشور به شدت به آن نياز دارد را ناكام گذاشته است . دهها نفر از تجار ، بازرگانان ، اقتصاد دانان و حتي رسانه هاي غربي شركت در همايش اقتصادي رياض موسوم به 'داووس صحرا' را تنها به دليل دخالت اين كشور در مرگ خاشقچي تحريم كردند. اقدامي كه ميليون ها دلاري كه براي اين نشست پر زرق و برق هزينه شده بود را بر باد داد.
وليعهد سعودي كه زماني خود را ستاره آسمان اصلاحات عربستان مي دانست با ادامه سياست هاي ماجراجويانه در داخل و خارج اكنون به جايگاه يك متهم تحت محاكمه تنزل يافته است.
وليعهد جوان سعودي، بي شك بارزترين فرد در اتخاذ تصميمات و سياست هاي اشتباه و بزرگ در منطقه خاورميانه در سال جاري ميلادي است و اقدامات وي بيش از اينكه با موفقيت همراه باشند، به شكست انجاميده است.
روزنامه اينديپندنت با تاييد كاهش و تضعيف شديد جايگاه عربستان در منطقه و جهان به دليل سياست هاي ماجراجويانه وليعهد اين كشور ، نوشت: بن سلمان مرد سال خاورميانه است، اما نه به دليل پيروزي‌هاي عربستان، بلكه براي شكست‌هاي پي در پي سعودي ها در منطقه.
خاورم**1508**1651
دوحه - ايرنا - بازگشت 'احمد بن عبدالعزيز' برادر كوچك شاه و وزير كشور اسبق سعودي در شرايطي كه رژيم رياض تحت شديدترين فشارهاي جهاني در خصوص دخالت اين كشور در قتل 'جمال خاشقچي' است ، گمانه زني ها درباره سرنوشت 'محمد بن سلمان' را افزايش داده است.
