دخترك كُرد با آن چشمان معصوم اما به گود نشسته در حالی كه با تمام وجودش به كانكس سفید رنگ اسكان اضطراری و موقت زلزله زدگان تكیه داده است، با تابش آفتاب پائیزی آبان به دستان زبر و زمختش به ناگاه پلك هایش سنگین و سنگین تر می شود و به خوابی شیرین فرو می رود، خوابی كه شب های بی شماری از نعمت آرامش آن بی بهره بوده است.
او كه بر اثر قرار گرفتن در زیر آوار زلزله از ناحیه هر دو پا دچار آسیب شده و این روزها به درستی قادر به حركت و جست و خیز نیست، در این خواب شیرین به همراه مرغ خیالش به گذشته های نه چندان دور سفر می كند، آنجایی كه سراسر شور و نشاط بود. او روزهای قبل از زلزله 7.3 ریشتری را به خوبی به یاد می آورد كه با دوستان هم سن و سال خود چه كودكی ها می كردند و خوشحال و سر زنده به دنبال پروانه ها و قاصدك ها می دویدند تا آنها را تا دور دست ها بدرقه كنند.
در این خواب زودگذر و رویایی است كه به یكباره با صدای خشن عبور كامیون حامل مصالح ساختمانی كه برای بازسازی مناطق زلزله زده از مقابل كانكس آنها عبور می كند به یكباره از خواب ناز می پرد.
آنجایی كه كاشانه پر مهر و محبت خانواده آنها در مجتمع مسكونی شهید شیرودی (مسكن مهر) واقع در خیابان اصلی شهر سرپل ذهاب نیز بر سر ساكنانش بارید و از میان این خانواده خوشبخت، او به همراه پدر خانواده به صورت معجزه آسایی از زیر آوار نجات یافتند.
«مبینا» دختر بچه 9 ساله سرپل ذهابی اینك تنهاست، امروز دیگر در میان آدم های دنیا نه مادری را دارد كه به او تكیه كند و نه برادرانی كه با آنها سخن بگوید و با آنها بازی كند.
تنهایی و خلوتش رعب آور است، در چشم برهم زدنی همه كس و كارش را از دست داده است، نگاه بی رنگ اما مهربانش دل را به درد می آورد.
دختركی مهربان كه در بهار زندگی باید داغ بی كسی را تحمل كند، از خانه اش كه قربانگاه عزیزانش بوده، اثری نمانده و حتی تلنبار آوار خانه اش را نیز كامیونها به خارج از شهر برده اند. دیگر از غوغای سبز و شور و شوق بازی های برادرانش كه از او بزرگتر بودند در این خرابه جز اصواتی در خاطر چیزی نیست. مبینا حالا احساس افسردگی می كند و نیازمند مشاور سلامت روان است، كارشناسانی كه پارسال هم آمده بودند، تیم های خدمات روانی هلال احمر، بهزیستی و وزارت بهداشت تا با ابراز همدردی با مصیبت دیدگان، كودكان، سالمندان و زنان آسیب دیده آنان را دوباره روان درمانی كنند. مبینا به خوبی آخرین حضور این مشاوران را به یاد می آورد كه بین بچه ها وسائل نقاشی و اسباب بازی توزیع و برای شادی آنان بازی های گروهی برگزار می كردند.
براساس تحقیقات پس از وقوع هر حادثه غیرمترقبه ای همچون زلزله آسیب ها و اختلالات روحی - روانی از جمله مواردی است كه نمی توان آن را نادیده گرفت، البته پس از گذشت 12ماه برخی از این اختلالات رفع می شود ولی برخی دیگر از جمله اختلال استرسی پس از حادثه (PTSD) تا پس از 18 ماه نیز ممكن است به قوت خود باقی بماند.
واكنش های معقول افراد پس از وقوع بلایای طبیعی، احساس پریشانی(سردرگمی)، سوگ، كاهش علمكرد، ایجاد مشكلات و عدم سازگاری در زندگی و ناكامی و گناه است.
ترس، رفتار نامعقول، شوكه شدن، بی تحركی، انزوا طلبی، انكار و تفكرات خودكشی، كاهش تمركز و توجه از دیگر واكنش های افراد پس از وقوع بلایای طبیعی است كه باید مورد توجه مسوولین امر قرار گیرند.
همچنین بررسی های دیگر حاكی از آن است كه پس از وقوع بلایای طبیعی، در كل جمعیت آسیب دیده اضطراب و استرس بالا، اختلال پس از ضربه، علائم روان - جسمانی، آشفتگی ها و سردرگمی ها فراوان در افراد آسیب دیده می شود.
بر اساس این تحقیقات بازماندگان زلزله تا مدت ها اثرات استرس و اضطراب مزمن را تجربه می كنند و ترس در وجود عده ای از آنان تا مدتی می ماند.
در جریان وقوع چنین حوادثی دختران و زنان از اختلالاتی نظیر اضطراب و افسردگی بیش از مردان رنج می برند.
با توجه به مشكلات بازماندگان زلزله و نیز نتایج تحقیقات به نظرمی رسد كه روند مداخلات درمانی و حمایت های روانی - اجتماعی همچنان باید در سرپل ذهاب، ازگله و دشت ذهاب ادامه یابد و به جمعیت دختران و زنان به دلیل به عهده گرفتن وظایف سنگین درس و تحصیل، خانه داری، سرپرست خانوار بودن و مسئولیت نگهداری از سالمندان و كودكان توجه ویژه ای شود و از نیروهای بومی برای رسیدگی محلی و ملاقات از منزل و بررسی شرایط زندگی آنان استفاده كرد.
بر اساس آمارهای تعداد كودكانی كه در جریان وقوع زلزله 21 آبان 97 با از دست دادن والدین و خانواده خود كم و بیش دچار مشكلات روحی - روانی شدند در مقایسه با وضعیت قبل از حادثه تفاوت چشمگیری یافته و این امر ضرورت توجه مسئولان امر را دو چندان می سازد.
«حسین اجاقی ناس» یكی از روانشناسان همراه كاروان سلامت پزشكان داوطلب كه از استان زنجان برای ارائه خدمات متنوع درمانی به زلزله زدگان سرپل ذهاب به این شهرستان عزیمت كرده معتقد است كه افراد زلزله زده در سرپل ذهاب استرس شدیدی را تحمل كرده و تعداد اندكی از آنان با این استرس انطباق پیدا كرده اند.
وی می گوید: شمار زیادی از این افراد دچار نوعی اختلال روانی به نام اختلال استرسی پس از حادثه شده اند كه باید به مدت طولانی تحت نظر روانپزشك و روانشناس باشند تا با یك سیستم حمایتی - درمانی عملكرد آنان بهبود یابد.
او می افزاید: افرادی نیز سوگ ناتمام را تجربه كرده اند، بدین معنا كه در آن شرایط برای افراد از دست رفته نتوانسته اند به خوبی سوگواری كنند یا به دلایلی آن را در خود سركوب كرده اند، نیز در بلندمدت علایم و نشانه هایی مبنی بر نیاز به خدمات روان شناختی دارند.
وی در ادامه تاكید می كند: خدمات روانشناختی برای مردم سرپل ذهاب و مناطق اطراف آن فوریت بیشتری دارد و این خدمات در دراز مدت باعث انطباق آنها با پیرامونشان می شود.
اجاقی ناس می افزاید: ممكن است بسیاری از عوارض حوادث و بلایای بزرگ در ابتدا نمود كمتری داشته باشند و شاید افراد از خدمات كم یا ناقص بهره مند شوند اما در طولانی مدت با عوارض و پیامدهایی مواجه می شوند كه ماحصل سالها غفلت است.
این دانشجوی ارشد روانشناسی عمومی می گوید: رخداد بلایا یا فجایع چه انسان ساخته و چه طبیعی باشند، وضعیت روانی افراد را متاثر می كند.
وی توضیح می دهد: پس از وقوع زلزله، مشكلات اساسی مرتبط با سلامت روانی در سرپل ذهاب،مثل صرع، روان پریشی، افسردگی و اختلال استرسی پس از حادثه دیده شد و شیوع اختلال PTSD یا استرس پس از حادثه بیشتر شد. افسردگی، وسواس، مشكلات خانوادگی، اختلال در سازگاری، اختلال خواب، اختلالات شخصیتی، اختلالات جنسی و مشكلات رفتاری نیز در زلزله زدگان این شهرستان دیده شده است.
وی وضعیت كنونی مردم سرپل ذهاب را از نظر روانی قابل قبول می داند و می افزاید: پیش بینی می شد آسیب های اجتماعی نظیر خودكشی، اعتیاد و نزاع های جمعی شیوع یابد اما مداخله به موقع روان درمانی و بیماریابی تاثیر بسزایی در كنترل این آسیب ها داشته است.
او می گوید: وقتی حادثه بزرگی مانند زمین لرزه 7.3 ریشتری 21 آبان 96 در بخش ازگله شهرستان سرپل ذهاب در استان كرمانشاه روی می دهد در دو سوم بزرگسالان اختلال استرس و در نیمی از كودكان علائماسترس پس از حادثه یا PTSD ظاهر می شود.
به گفته این روانشانس به طور متوسط نصف جمعیت ساكن در منطقه زلزله زده به خدمات تخصصی اعصاب و روان نیاز دارند اما بازسازی روحی آنان فقط به روان درمانی و دارو درمانی ختم نمی شود و عوامل دیگر هم نقش دارند.
وی می گوید: در این افراد افكار مزاحم، صحنه های دردناك، اجتناب از فكر كردن به حادثه یا رفتن به محل حادثه، اشكال و اختلال در خواب، تمركز اضطراب، حساسیت زیاد و بخشی از علائم سوگ پدیدار می شود و لازم است برای آنان مداخلات تخصصی صورت بگیرد.
او می گوید: آسیب های روانی زلزله به قدری شدید است كه برای ترمیم آنها باید سالها كار كرد و ساده اندیشی است كه تصور كنیم در كوتاه مدت می توان آنها را كاهش داد، برخی علایم در برخی افراد حتی تا پایان عمرشان باقی می ماند.
او تصریح می كند: خدمات روانی - اجتماعی یك كالا نیست كه به ظاهر عرضه شود بلكه نحوه ارائه، محتوا و فرآیند كنترل این خدمات دارای اصولی است كه رعایت نكردن آنها می تواند خسارات جبران ناپذیری حتی بدتر از زلزله داشته باشد.
علی اسدی، رئیس اداره سلامت روان وزارت بهداشت نیز به خبرنگار اجتماعی ایرنا، درباره خدمات روانی ارائه شده به ساكنان مناطق زلزله زده غرب كرمانشاه می گوید: خدمات روانشناختی از آذر 1396 در مناطق زلزله زده غرب كرمانشاه آغاز شد. قرار بود كه این خدمات در یك دوره 6 ماهه مداخله فعال صورت بگیرد كه این كار با موافقیت انجام شد.
وی توضیح داد: گروه های روانشناختی تا آخر خرداد 97 به صورت فعال در مناطق زلزله زده حضور داشتند و به ارائه خدمات سلامت روان به زلزله زدگان پرداختند.
رئیس اداره سلامت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی در پاسخ به این سوال كه چه تعداد از مردم در مناطق زلزله زده از خدمات روانشناختی استفاده كرده اند، ادامه داد: با بررسی های صورت گرفته از سوی گروه های یادشده مشخص شد كه 120 هزار نفر از مردم زلزله زده تحت تاثیر شوك، وحشت زدگی، ترس، اضطراب، برانگیختگی، عصبی بودن، پرخاشگری و ترس پس از حادثه قرار دارند كه پس از بررسی هایی كه انجام شد و مداخلاتی كه صورت گرفت 103 هزار نفر از آنان غربال اولیه شدند. از این تعداد 28 هزار و 400 نفر استرس اولیه داشتند كه می بایست برای آنها یك دوره 3 یا 6 ماهه مداخلات روانشناسی انجام می شد.
اسدی اضافه كرد: پس از دسته بندی آسیب دیدگان روان، ارائه خدمات مشاوره روانشناسی به صورت گروهی در گروه های 10 تا 12 نفره با تفكیك گروه های سنی انجام شد و عده ای از آسیب دیدگان كه به خدمات روانپزشكی و دارو درمانی نیاز داشتند به روانپزشكان ارجاع داده شدند.
وی افزود: این مداخلات از سوی 270 كارشناس روانشناسی در مناطق زلزله زده و با حضور 135 تیم دو نفره انجام شد. افرادی كه علائم شدید اختلالات روانپزشكی داشتند، یا خوب می شدند یا به صورت موردی از سوی دانشگاه های علوم پزشكی استان كرمانشاه و مراكز پزشكی تحت مراقبت های سلامت روان قرار می گرفتند و وضعیت آنها توسط كارشناسان سلامت روان به صورت تلفنی و حضوری پیگیری می شد تا تحت مراقبت های داوریی و غیر دارویی قرار بگیرند.
گزارش از: فرهاد شرف پور
اجتمام *7029 * 3063
تهران- ایرنا- یكسال پیش كه زمین در كرمانشاه لرزید، هزاران نفر آواره شدند، دهها هزار نفر بی خانمان و هزاران كودك و جوان و پیر داغ دیدند، داغ از رفتن عزیز، به زیرخاك شدن، خواهر، برادر، پدر، مادر. حالا یكسال از آن شب گذشته است، اما خاطرات آن هنوز در گوش بازماندگان زنگ می خورد.
