به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، شقوق چهارگانه حمل و نقل هوایی، دریای، جاده ای و ریلی هر كدام می تواند عاملی تعیین كننده در رشد اقتصادی كشورها باشد. هر چند در برخی گزارش های رسمی آمده است كه سهم خدمات حمل و نقل در تولید ناخالص داخلی به حدود 9 درصد رسیده اما برخی از دستگاه های اجرایی حوزه حمل و نقل می گویند میزان واقعی آن در قیاس با معیارهای بین المللی چیزی كمتر از 6 درصد است حال آنكه در كشورهای توسعه یافته ترانزیت سهم بیش از 12 درصدی در تولید ناخالص داخلی دارد.
از آنجایی كه زیرساخت های حمل و نقل می تواند در رونق اقتصاد ملی و محلی و افزایش اشتغالزایی بسیار موثر عمل كند، كشورها به دنبال توسعه این زیرساخت ها هستند تا در این میدان گوی رقابت را از یكدیگر بربایند. مهم ترین و پولسازترین دستاورد توسعه زیرساخت های حمل و نقل، درآمد ترانزیتی است كه در برخی از كشورها یك منبع درآمد پایدار محسوب می شود.
در ایران دست اندازهای متعدد از جمله نبود انگیزه سرمایه گذاری بخش خصوصی، وجود بروكراسی و موانع اداری برای جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی، ایجاد محدودیت ها با توجه به اعمال تحریم های چندین ساله، وجود قوانین و مقررات متضاد و... باعث كاهش سرعت توسعه زیرساخت ها و زیربناهای حمل و نقل شده است.
دولت در پنج سال گذشته برای جبران بخشی از عقب ماندگی ها اقدام به تعیین اولویت جهت سرمایه گذاری در توسعه شقوق حمل و نقل در بخش زیرساخت و ناوگان كرده است. هنوز چند ماهی از عمر دولت یازدهم نگذشته بود كه وزیر راه و شهرسازی وقت یعنی «عباس آخوندی» با بیان اینكه باید به سمت حمل و نقل سبز برویم تا ضمن درآمدزایی ها از محل صرفه جویی های سوخت و ... از موقعیت جغرافیای ایران برای افزایش ترانزیت استفاده كنیم، اعلام كرد كه از این دولت ریل به یادگار می ماند.
** دولت تاكنون در راه آهن چه به یادگار گذاشته است؟
طبق گفته مسوولان راه آهن، حمل هر تن بار ترانزیت در ایران 50 فرانك سوئیس برای كشور ما درآمد ایجاد می‌كند كه معادل یك بشكه نفت است و ترانزیت ریلی می تواند چهار برابر بیشتر از ترانزیت جاده ای درآمدزایی داشته باشد.
بنابراین توجه به بخش ریلی اعم از ساخت مسیرهای جدید، بازسازی خطوط فرسوده و قدیمی، دو خطه سازی در جهت افزایش توان و سرعت جابه جایی چه در بخش مسافر و چه در بخش بار در راس برنامه های وزارت راه و شهرسازی قرار گرفت.
6 طرح مهم ریلی به میزان احداث 1000 كیلومتر راه آهن در دستور كار قرار گرفت كه اتصال مركز استان های گیلان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی از مسیر جدید و كرمانشاه و همدان به شبكه ریلی از جمله آن بود. عملیات اتصال ریلی ایران به كشور افغانستان از مسیر خواف – هرات هم شروع شد. از میان این پروژه های ریلی اتصال كرمانشاه و همدان به شبكه ریلی انجام شد و خط راه آهن این دو منطقه به بهره برداری رسید. تا پایان امسال هم چهار پروژه دیگر به افتتاح می رسد. در سال 96 دولت توانست با ریل گذاری 560 كیلومتری، ركورد ریل گذاری سال های قبل را كه چیزی حدود 230 كیلومتر بود پشت سر بگذارد.
همچنین در طول پنج سال گذشته در سال های 92 تا 96، راهسازی و بازسازی 1400 كیلومتر خطوط موجود ریلی و احداث 878 كیلومتر خطوط دوم و سوم ریلی با سرمایه گذاری حدود 2980 میلیارد تومان، شبكه ریلی كشور را به 13727 كیلومتر رساند.
همچنین، سه پروژه بزرگ ریلی هم از جمله برقی كردن راه آهن تهران ـ مشهد به طول 900 كیلومتر با سرمایه گذاری11.5 میلیارد یوان، راه آهن سریع السیر تهران ـ قم ـ اصفهان به طول 410 كیلومتر با سرمایه گذاری 1.7 میلیارد یورو ، برقی كردن راه آهن گرمسار ـ‌گرگان ـ اینچه برون به طول 485 كیلومتر با رقم سرمایه گذاری 1.1 میلیارد یورو عملیاتی شد؛ پروژه هایی كه هر كدام سال های متمادی معطل مانده بودند.
بخش مهمی از این اقدامات انجام شده در راستای افزایش و توسعه ترانزیت از طریق شیكه ریلی است. طبق تكلیف قانون برنامه ششم تا سه سال آینده باید 120 میلیون تن بار از طریق راه آهن حمل شده باشد كه عمده این رقم مربوط به بخش ترانزیت است.
اولویت بخش ریلی در طرح های توسعه ای باعث شده رغبت برای استفاده از راه‌آهن برای جابه‌جایی بار افزایش چشمگیری یابد و در حالی جابه جایی ریلی بار افزایش 10 درصدی داشته كه این رقم در سال 92 حدود 5 درصد بوده است. همچنین طبق گفته «حسین عاشوری» قائم مقام مدیرعامل شركت راه‌آهن در شش ماه اول امسال ترانزیت ریلی كالا و صادرات ریلی هر كدام رشد 50 درصدی و رشد 11 درصدی صادرات داشته اند كه این آمار و ارقام نشان دهنده اجرای درست برنامه های دولت در بخش توسعه زیرساخت ها است.
هفته آینده قرار است رییس جمهوری روبان افتتاح راه آهن ارومیه را قیچی كند؛ پروژه ای كه 183 كیلومتر راه آهن را به شبكه ریلی اضافه می كند و 4 مرز مهم رسمی كشور را در مجاورت خطوط راه آهن قرار می دهد كه می تواند در افزایش درآمدهای ترانزیتی بسیار موثر باشد.
**ترانزیت می تواند جای پول نفت را بگیرد
«خیرالله خادمی» معاون وزیر راه و شهرسازی در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به طرح و برنامه های توسعه شبكه ریلی در كشور گفت: ساخت 10هزار و 85 كیلومتر ریل در قالب 33 طرح را در دستور كار داریم كه از این رقم حدود 3هزار و 300 كیلومتر در حال اجرا و ساخت 5 هزار و 252 كیلومتر در حال مطالعه است.
مدیرعامل شركت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل با بیان اینكه در بین طرح های ریلی ساخت 970 كیلومتر راه آهن مسیرهای اتصال مركز 5 استان به شبكه ریلی در اولویت دولت بوده است، گفت: تا پایان سال جاری پروژه ساخت این 970 مسیر ریلی جدید به اتمام می رسد. بیش از 90 درصد ریل گذاری این 970 كیلومتر مسیر ریلی جدید در دولت یازدهم و دوازدهم انجام شده است و تنها 70 كیلومتر آن در سال های قبل ساخته شده بود.
خادمی با تاكید بر اینكه مهم ترین موضوع در ساخت خطوط راه آهن جدید اتصال شبكه ریلی به چشمه های بار است، اظهار داشت: سیاست دولت افزایش میزان ترانزیت از طریق شبكه ریلی است كه در این راستا باید چشمه های بار از جمله بنادر و صنایع بزرگ و مرزهای فعال به شبكه ریلی متصل شوند. مهم ترین تقاضای بهره برداران هم ساخت خطوط آنتی ریلی است كه می تواند عامل ترجیح جابه جایی بار از طریق ریل نسبت به جاده باشد.
معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان این كه مسیرهای ریلی ترانزیتی می‌تواند باعث رونق اقتصاد منطقه شوند، گفت: معتقدم ترانزیت این ظرفیت را دارد كه جایگزین منابع نفتی شود. از سوی دیگر موقعیت استراتژیك و جغرافیایی ایران مستعد برقراری خط ترانزیتی بوده چرا كه مهمترین كریدورها از جمله جاده ابریشم از ایران می گذرد كه می تواند منافع كشورمان را تضمین می كند.
مدیرعامل شركت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل ادامه داد: در حال حاضر در بسیاری از كشورها نقشه‌های كریدوری در حال تدوین و اجرا است كه با ساخت این كریدورهای جدید نقش كریدورهای ایران كمرنگ خواهد شد بنابراین راهی نیست جز اینكه در این شرایط نگاه متفاوتی داشته باشیم و نگذاریم كریدورهای ترانزیتی ایران به فراموشی سپرده شوند.
به گفته خادمی، فاصله گرفتن كریدورهای جهانی از منطقه ایران به ما خسارت‌های فراوانی وارد می كند و معتقد هستم باید از اقتصاد نفتی خارج شویم و به سمت اقتصاد ترانزیتی حركت كنیم. به طور قطع موقعیت جغرافیایی ایران و كریدورهای شمال به جنوب و شرق به غرب آن و دسترسی به دریا از شمال و جنوب كشور می تواند درآمد اقتصادی بالایی نصیب ایران كند و سیاست گذاری ها در این راستا است كه بتوانیم سهم بیشتری از بار ترانزیتی بین هند و آسیای جنوب شرقی به روسیه و اروپا را از مسیر ریلی ایران جذب كنیم.
وی با اشاره به پروژه های ریلی كه می تواند به افزایش سهم ترانزیت ریلی كمك كند، بیان داشت: ساخت راه آهن چابهار، ریل گذاری چابهار به سمت مشهد یكی از بزرگترین پروژه های ریلی است كه می تواند نقش مهمی در افزایش ترانزیت داشته باشد كه عملیات اجرایی آنها آغاز شده و افزایش سرعت در ساخت این پروژه ها منوط به تخصیص اعتبارات است. همچنین از دیگر پروژه های ریلی كه می تواند درآمد ترانزیتی را افزایش دهد، راه آهن رشت- انزلی و رشت- آستارا و اتصال ایران از این مسیر به آذربایجان و روسیه و كشورهای حوزه CIS است كه ساخت این دو شاخه ریلی از رشت هم شروع شده است.
** عبور از تحریم ها روی خطوط آهن
بنادر و حمل و نقل دریایی ایران در نوك پیكان تحریم ها قرار دارند چرا كه 90 درصد تجارت بین الملل از طریق دریا انجام می شود و متاسفانه از بین تمام بنادر كشور تنها بندر چابهار معاف از تحریم های امریكا است و اپراتورهای سایر بنادر و بسیاری از كشتی های ایرانی مشمول تحریم ها شده اند. اما تمام راه های دور زدن این تحریم ها برای كشورمان باز است و اگر هم تحریم‌ها بخواهد بنادر ایران را تحت تأثیر قرار دهد، راه آهن می‌تواند در چارچوب اقتصاد مقاومتی نقش موثری داشته باشد. چین، تركیه، عراق و افغانستان مسیر‌هایی است كه ایران به سمت آنها ریل دارد و امكان واردات و صادرات ریلی به اروپا، چین، تركیه و روسیه هم وجود خواهد داشت.
طبق گزارش های رسمی راه آهن جمهوری اسلامی، كشورمان 68 میلیون تن بار صادراتی و 20 میلیون تن بار وارداتی دارد و می شود در حوزه صادرات به این نقاط قوت توجه كرد. كریدور زاهدان به پاكستان 4 میلیون تن قابلیت انتقال بار به داخل كشور را دارد و كریدور سرخس به سمت چین ظرفیت 8 میلیون تن. كریدور اینچه برون در اتصال با قزاقستان و بندر امیرآباد ظرفیت‌های قابل‌توجهی دارد. كریدورهای غربی به سمت اروپا چه در تركیه از طریق بندر مرسین و چه دریای سیاه هر كدام از ظرفیت چشمگیری برخوردارند و به همراه كریدور مرتبط با مرز جلفا و آستارا می‌توانند به عنوان شاهرگ‌های اقتصادی عمل كنند تا حدود 72 میلیون تن را از این مبادی صادر و وارد كنیم.
هر چند در بخش بار طی سال‌های 88 تا 92 سهم بار حمل شده روی ریل 32 و 33 میلیون تن بوده و از سال 92 طی 4 سال این رقم به 47 میلیون تن رسیده اما سیاست های توسعه در این بخش باید ادامه داشته باشد. طبق پیش بینی های صورت گرفته در راه آهن در سال جاری سهم جابجایی بار به 80 میلیون تن می رسد و ترانزیت ریلی از 1.6 میلیون تن به 2.4 میلیون تن خواهد رسید.
به طور قطع افزایش سهم ترانزیت ریلی ایران در گروی توسعه زیرساخت ها است كه طبق تكالیف برنامه ششم توسعه برای دستیابی به اهداف توسعه ای سالانه باید 1.5 میلیارد دلار سرمایه گذاری در بخش زیرساخت های ریلی كشور انجام شود و تاكنون دولت توانسته به سرمایه گذاری تا سقف یك میلیارد دلار در سال عمل كند.
پژوهشم**9345**9279
تهران- ایرنا- تحریم های آمریكایی، بنادر و كشتیرانی ایران را هدف قرار داده اما خطوط آهن همچنان گذرگاهی امن برای گذر از تنگناهای تحریمی است. در این زمینه معاون وزیر راه و شهرسازی می گوید درآمد ترانزیتی حتی این ظرفیت را دارد كه جایگزین منابع نفتی شود.
