«هرچه بگندد نمكش می‌زنند؛ وای به روزی كه بگندد نمك»، حال و روز میراث ایران‌زمین، تداعی‌كننده این ضرب‌المثل مشهور است. شورای فنی میراث كه باید پاسدار آثار تاریخی تهران باشد، خود به آفت بزرگی برای میراث پایتخت تبدیل شده است. هنوز چند روزی از خبر خوش اثبات هفت هزار سالگی تهران نگذشته است كه تجاوز به حریم تنها اثر جهانی تهران، همچون آواری بر سر دوستداران میراث این سرزمین خراب شد. با مجوز شورای فنی اداره میراث فرهنگی تهران كه در گذشته صادر شده، قرار است حریم كاخ جهانی گلستان شكسته شود و اگر چنین اتفاقی رخ دهد؛ خطر خروج تنها میراث جهانی تهران، از فهرست یونسكو وجود دارد.
اما شاید جالب باشد بدانید علی‌اصغر مونسان، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور اواسط آبان سال جاری، در پیامی به متجاوزان به عرصه، حریم و حریم منظر كاخ جهانی گلستان و پهنه بازار اخطار و هشدار داد و دستور حفظ بنای تاریخی سرای سیگارچی را صادر كرد. واكنشی كه موجب امیدواری كارشناسان و كنشگران میراث فرهنگی كشور شد. هم‌اكنون دوباره تمامی نگاه‌ها به مونسان برای كوتاه كردن دست متجاوزان به اثر جهانی و ارزشمند كاخ گلستان است.
*سایه شوم ملك ناصرخسرو بر كاخ گلستان
تخریب خانه‌های تاریخی و تعرض به حریم، عرصه و حریم منظر آثار تاریخی به سریال تلخ اما تكراری تهران تبدیل شده است؛ گویا در این میان مدیران شهری و میراث فرهنگی به این تخریب‌ها و تجاوزها عادت كرده‌اند. اما در آخرین پرونده، متجاوزان به میراث تاریخی این مرز و بوم پا را فراتر گذاشته و هم‌اكنون چشم طمع به اثر بی‌نظیر و جهانی كاخ گلستان دوخته‌اند. ماجرا از بهار 95 آغاز می‌شود؛ زمانی‌كه مالكی در خیابان ناصر خسرو؛ سودای ساخت بنایی بلندتر از عمارت بادگیر را در سر می‌پروراند.
او درخواست خود را به شورای فنی وقت میراث فرهنگی تهران ارسال كرد. در جلسه‌ای كه با حضور اعضای شورای فنی تهران شامل سپیده سیروس نیا، معاون میراث فرهنگی، رجبعلی خسرو آبادی، مدیر كل میراث فرهنگی استان تهران، سید محیط طباطبایی، عضو شورای فنی تهران و مشاور پژوهشگاه میراث فرهنگی، كیانوش تكلو، معاون حقوقی میراث فرهنگی استان تهران، علیرضا قلی‌نژاد، عضو پژوهشگاه میراث فرهنگی و شورای فنی تهران، اسكندر مختاری، عضو ایكوموس و شورای فنی؛ برگزار شد؛ در كمال ناباوری با درخواست مالك موافقت شد و مجوز احداث بنایی با ارتفاع 5/10 متر و دو طبقه زیرزمین، صادر شد.
این ملك در حریم بلافصل مجموعه ثبت جهانی كاخ گلستان قرار دارد و آسیب منظری و ساختاری را كاخ گلستان وارد می‌كند. اما مالك حتی به مجوز شورای فنی نیز بسنده نكرده و فندانسیونی به ارتفاع 5/12 در حریم كاخ گلستان بنا نهاده است، بنایی كه هم‌اكنون سایه شوم آن كاخ جهانی گلستان را تهدید می‌كند.
براساس قانون، در حریم كاخ گلستان تنها مجاز به صدور پروانه 5/7 متر هستیم. همچنین طبق اعلام سازمان آتش‌نشانی، گودبرداری و حفر چاه در این منطقه ممنوع است. نكته قابل توجه اینجاست حتی اگر قانون و هشدارهای سازمان آتش‌نشانی را نادیده بگیریم؛ باید به پرسش ، پاسخ داده شود، كه شورای فنی میراث فرهنگی براساس چه استدلالی اجازه حفاری در منطقه تاریخی با پیشینه هفت‌هزار ساله را صادر كرده است؟
شنیده‌ها حاكی از آن است كه مدیران فعلی اداره میراث تهران درحال بررسی پرونده تخلف دیگری از این بنا هستند، گفته می‌شود كه مالك این بنا به كاخ گلستان تعرض كرده است، درصورت اثبات آن به‌گفته ابراهیم شقاقی، مدیركل حقوقی و املاك سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، از آن در دادگاه شكایت خواهدشد.
*كابوس كاخ گلستان در تكیه دولت
پرونده دیگری كه این روزها بلای جان كاخ گلستان شده است؛ ملكی در خیابان تكیه دولت است. برخی كنشگران میراث فرهنگی بر این باور هستند كه بنای خیابان تكیه دولت و ملك مذكور در خیابان ناصر خسرو هر دو متعلق به یك نفر است. برای ملك خیابان تكیه دولت، هیچ مجوزی از سوی شورای فنی میراث فرهنگی تهران صادر نشده است و این‌بار معاونت وقت اداره میراث فرهنگی تهران در سال 95، خود شخصا اقدام به صدور مجوز نوسازی كرده است.
خوشبختانه طبق اعلام نظر شهرداری تهران، تاكنون هیچ‌گونه پروانه ساختمانی برای ملك مورد نظر صادر نشده است. مساله‌ای كه می‌تواند بهترین فرصت برای جلوگیری از ساخت و ساز این ملك و تجاوز به حریم كاخ گلستان برای مسئولان فعلی میراث فرهنگی كشور باشد. این ملك درست در حوالی شواهد تكیه دولت پشت كاخ گلستان و همجواری با بازار و مسجد و مدرسه حكیم هاشم واقع شده است. این ملك در گذشته بانك تجارت دوره پهلوی دوم بوده كه با مجوز میراث فرهنگی تخریب شده است.
برای این ملك نیز مجوز 5/10 متر ارتفاع و دو طبقه زیرزمین از سوی معاون وقت میراث تهران صادر شده است. شهرداری منطقه 12 اعلام كرده است كه برای ملك واقع در كوچه تكیه دولت واقع در پشت كاخ گلستان پروانه ساختمانی صادر نكرده است. هر چند شهرداری معتقد است فقط به دلیل احتمال خطر و ریزش این ساختمان تخریب شده اما برخی كارشناسان میراث فرهنگی معتقدند ساختمان بانك تجارت هم واجد ارزش تاریخی بوده و تا سال‌ها احتمال خطر و ریزش آن را تهدید نمی‌كرده است.
از سویی مالك ملك كوچه تكیه دولت در مرحله گودبرداری میراث فرهنگی را مطلع نكرده و به تبع آن میراث هم بر اقداماتش نظارت نداشته و نقشه‌های معماری هم به میراث داده نشده و طرحش مصوب نیست.
*تخلف در حریم كاخ گلستان
ابراهیم شقاقی، مدیركل حقوقی و املاك سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این زمینه در گفت‌وگو با خبرنگار «چمدان» ضمن ابراز تاسف از اقدامات صورت گرفته در محدوده كاخ ارزشمند و ثبت جهانی كاخ گلستان در خصوص احتمال تعلق بخشی از ملك خیابان ناصر خسرو به كاخ گلستان و سازمان میراث فرهنگی گفت: «از همكارانم خواستم تا این موضوع به دقت بررسی شود كه آیا بخشی از ملك متعلق به كاخ گلستان هست یا خیر اگر چنین باشد مصداق تصرف عدوانی است و سازمان میراث فرهنگی در این خصوص به دادگاه صالحه شكایت خواهد كرد.
از سویی حتی اگر روی اتفاقات و مباحث عرصه و حریم كاخ گلستان بخواهیم چشم ببندیم و فقط به مجوز شورای فنی آن زمان استناد كنیم كه البته چنین نیست باز هم مجوز 10/5 متر صادر شده نه 12/5 متر و ارتفاع بیشتر تخلف به شمار می‌آید و باید این ارتفاع كاهش یابد».
شقاقی در خصوص عدم صدور پروانه از سوی شهرداری برای ملك تكیه دولت هم اظهار كرد: «مجوز میراث فرهنگی مجوز اولیه است و در نهایت تا شهرداری پروانه صادر نكرده كسی حق گودبرداری ندارد. خوشبختانه در این خصوص شهرداری می‌تواند تا بررسی موضوع از ابعاد كارشناسی پروانه‌ای صادر نكند».
او در پاسخ به این پرسش كه آیا در صورت محرز شدن تخلف، امكان شكایت سازمان میراث فرهنگی از شورای فنی تهران به دلیل صدور مجوزهای ساخت و ساز در عرصه و حریم كاخ گلستان فراهم است، گفت: «من در سفر بودم هنگام بازگشت وقتی همكاران حقوقی شرحی از این پرونده را در اختیارم گذاشتند بسیار تعجب كردم و متاسفم شدم و مانند كسانی كه موضوع كاخ گلستان را دنبال می‌كنند، این پرسش برایم مطرح است كه چرا شورای فنی وقت تهران چنین مجوزهایی را صادر كرده است؟»
*خواب آشفته كاخ گلستان
اما این نخستین بار نیست كه شورای فنی تهران، نقشه شومی برای كاخ جهانی گلستان كشیده است. روزهای نخست آبان سال جاری نیز زمزمه‌های تخریب سرای سیگارچی؛ خواب كاخ گلستان را آشفته كرد. اما این‌بار تمامی نقشه‌ها توسط رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور، نقشه برآب شد و مونسان، در پیامی به تمامی افرادی كه قصد تعرض به عرصه، حریم، حریم منظر كاخ گلستان و پهنه بازار تهران داشتند، هشدار و اخطار داد و در نامه‌ای دستور حفظ سرای سیگارچی و ممانعت از هرگونه اقدام را در این بنای تاریخی، صادر كرد.
سرای سیگارچی با جنجال رسانه‌ای نجات یافت.
پس از رسانه‌ای شدن موضوع صدور مجوز تخریب از سوی شورای فنی تهران برای ساخت بنایی به ارتفاع 10/5 متر همراه با 7/5متر زیرزمین و كریدوری به مترو 15 خرداد به جای بنای سرای سیگارچی در ابتدای خیابان بوذرجمهری (15 خرداد) كه هرچند بنا متعلق به دوره پهلوی است، اما موقوفه منیرالسلطنه است و وی 125 سال پیش اینجا را وقف كرده است.
شورای فنی تهران اجازه تخریب و نوسازی با 10/5 متر ارتفاع و دو طبقه زیر زمین را صادر كرد و به‌طور واضح به زیرزمین اشاره نكرده و اعلام شده كه از زیر این بنا راهی به ایستگاه مترو متصل شود و یك كریدور ایجاد شود! حال این پرسش مطرح است كه این اقدام چه كمكی به بازار خواهد كرد؟
ضمن آن كه اخیرا شهرداری و بخش زیباسازی شهرداری روی جداره سرای 1080 مترمربع سیگارچی و سایر بناهای اطراف آن اقدامات بهسازی نسبتا خوبی انجام داده‌اند و در حال حاضر این ساختمان یك بنای سرپا و سالم است. نكته قابل تامل آن كه بر سردر ورودی سرای سیگارچی حك شده: موقوفه منیرالسلطنه 1311 ه.ق (1272 ه.ش).
اعضای شورای شهر تهران همچون حسن خلیل‌آبادی رییس كمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران و احمد مسجد جامعی و حجت نظری نسبت به این اقدام شورای فنی تهران اعتراض كردند.
همزمان این موضوع از سوی محسن شیخ الاسلامی معاون میراث فرهنگی و دلاور بزرگ‌نیا رییس میراث فرهنگی استان تهران مورد بررسی قرار گرفت.
همچنین علی اصغر مونسان رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم پس از اطلاع از اقدامات صورت گرفته از سوی شورای فنی میراث فرهنگی تهران در نامه‌ای خطاب به مدیركل میراث فرهنگی استان تهران اعلام كرده بود كه سرای سیگارچی بدون تغییر حفظ شود.
*سخن آخر
آبان فصل پرتلاطم برای كاخ گلستان و بازار تهران بود و بارها قامت میراث جهانی تهران لرزید؛ آن هم توسط افرادی كه باید محافظ و پاسدار آن باشند. پرونده‌هایی كه مصداق بارز «مشت نمونه خروار است» مساله‌ای كه به‌راحتی نمی‌توان از كنار آن گذشت؛ چرا كه مشخص نیست در آینده چند ملك دیگر مدعی اخذ مجوز از شورای فنی گذشته یا فعلی میراث تهران خواهند بود.
به همین دلیل، باید نهاد‌های بازرسی سازمان به این مساله ورود كرده و پرونده‌هایی كه در سال‌های اخیر از شورای فنی میراث مجوز اخذ كرده‌اند را بررسی كند؛ شاید با این اقدام دیگر شاهد دست‌درازی به میراث پایتخت‌نباشیم.
روزنامه قانون
9353
تهران- روزنامه قانون امروز -سه شنبه- در مطلبی ساخت و ساز در حریم كاخ گلستان را گزارش كرده است.
