«بندر» عليه تحريم

**بندر چابهار از تحريم هاي آمريكا معاف شد

ايالات‌ متحده پس از ماه ها مذاكره بر سر تحريم هاي ايران با طرف هندي نهايتاً پذيرفته‌ است كه هند در چارچوب معافيت نامه آمريكا، به واردات نفت از ايران ادامه دهد. با اين حال بخش ديگري از روابط تجاري ايران و هند نيز از معافيت آمريكا برخوردار شد. فاز نخست بندر چابهار نيز كه در ماه دسامبر سال ميلادي گذشته توسط رئيس جمهور ايران مورد بهره برداري قرار گرفت، از تحريم‌هاي ثانويه دولت ترامپ مصون ماند. معافيت نامه آمريكا به توسعه بندر چابهار و نيز ساخت خط آهن چابهار تا مرز افغانستان مربوط مي شود. اين معافيت پس از آن ارائه شد كه دولت نارندرا مودي قاطعانه اعلام كرد با وجود عدم صدور معافيت از سوي آمريكا به تداوم توسعه بندر چابهار ادامه خواهد. سخنگوي وزارت امورخارجه آمريكا در توجيه صدور اين معافيت نامه اظهار داشت: «استراتژي رئيس‌جمهور ترامپ در جنوب آسيا بر حمايت مداوم ما از رشد اقتصادي و توسعه اقتصادي افغانستان و همچنين هم‌ كاري نزديك با هند تاكيد دارد. ما به دنبال ايجاد روابط نزديك خود با دو كشور هستيم». اين سخنان در حالي ابراز مي شود كه دولت ترامپ حداكثر تلاش خود را براي قانع ساختن دولت هند به منظور لغو قرارداد توسعه چابهار با ايران به كار بست. تلاشي كه نهايتاً با بي توجهي هند مواجه شد.


**چرا چابهار براي هند اهميت دارد؟

انعقاد توافق نامه چابهار توسط هند يك تصميم استراتژيك بسيار مهم است كه به هند براي تجارت با افغانستان و منطقه آسياي ميانه كمك خواهد كرد. سرمايه گذاري هند در چابهار 500 ميليون دلار خواهد بود. مسير ريلي تا افغانستان از خاك ايران، به هند امكان دسترسي بيشتر به منابع منطقه را خواهد داد. دسترسي به افغانستان از طريق ايران، به هند امكان حذف دشمن سنتي آن ها يعني پاكستان را خواهد داد. از منظري ديگر، اين بندر بسيار نزديك ( حدود 100 كيلومتر) به بندر گوادر پاكستان ‌است كه توسط چين توسعه داده شده‌ است. هند با توسعه بندر چابهار از يك سو با پاكستان و از سوي ديگر با چين رقابت مي كند. چين در حال حاضر حضوري پررنگ در درياي چين دارد و بنادر بزرگي در آنجا تأسيس كرده است. چين با توسعه بندر گوادر يك مسير حمل و نقل بزرگ تأسيس كرده است كه دسترسي به اقيانوس هند، درياي عمان و خليج فارس را سهولت بخشيده است. براي هند، كنترل هر دو سوي مرزهاي آبي توسط چين يك چالش استراتژيك قلمداد مي شود.


**افغانستان؛ پيروز رقابت غول ها

اهميت استراتژيك بندر چابهار براي هند سبب شده است كه افغانستان نيز امتيازات فراواني به دست آورد. كاهش وابستگي افغانستان به پاكستان براي تجارت دريايي، افغانستان را از حيث تجاري در موقعيت بهتري قرار مي دهد، چه اينكه دولت افغانستان هم اكنون 80% تجارت دريايي خود را از طريق پاكستان انجام مي دهد و بازگشايي مسير چابهار ضمن ايجاد مزيت رقابتي براي تجار افغانستان به ارمغان خواهد آورد. پاكستان در يك دهه گذشته بارها قرارداد ترانزيت و تجارت افغانستان-پاكستان را نقض كرده‌ است. تجار افغانستان به دليل افزايش ناگهاني تعرفه ‌ها و عوارض ترانزيت توسط پاكستان خسارات زيادي متحمل شده‌ اند. پاكستان به طور مكرر از مسير ترانزيتي خود به عنوان يك اهرم براي فشار به دولت افغانستان سوده برده است. بي اثر ساختن اين اهرم فشار، يك دست آورد بزرگ براي دولت افغانستان به شمار مي رود.


**ايران؛ تلاش براي پيوند زدن آسياي مركزي و شرقي

شرق آسيا با 1.7 ميليارد نفر جمعيت، يك بازار بالقوه براي مواد خام و محصولات معدني توليد شده در بسياري از كشورهاي آسياي مركزي و غرب آسيا به شمار مي رود. نياز اقتصادهاي نوظهور جنوب شرق آسيا در كنار رشد سريع اقتصادي هند توجه بازرگانان به جمهوري‌ هاي آسياي ميانه را كه سرشار از مواد اوليه معدني هستند جلب كرده ‌است. هم چنين بازار آسياي ميانه كه دور از آب هاي گرم و مسير تجارت زميني با اروپا است، يك بازار بالقوه بزرگ براي كالاهاي توليد شده در آسياي جنوب شرقي است. ايران در مسير عبوري سه قاره آسيا ، اروپا و آفريقا قرار گرفته است. اين موقعيت استراتژيك فرصت‌ هاي فراوان ترانزيتي را در پي دارد. 5 همسايه ايران فاقد دسترسي به آب هاي آزاد هستند. چابهار يكي از سه بندر دريايي پيش‌ بيني‌ شده توسط سازمان ملل است كه براي كريدور راه ابريشم مورد استفاده قرار خواهد گرفت. با وجود برنامه ريزي ها، در حال حاضر دسترسي به آسياي ميانه از طريق افغانستان با دشواري هاي زيادي روبه رو است. افغانستان فاقد سيستم‌ ريل پيشرفته، جاده‌ و زيرساخت‌ هاي اقتصادي مناسب در نسبت با ايران است. علاوه بر آن زيرساخت ضعيف امنيتي و كوهستاني بودن مسيرهاي افغانستان بر دشواري هاي ترانزيت از خاك افغانستان مي افزايد. يك معضل بزرگ لاينحل براي افغانستان، فاصله كوتاه تر دسترسي به عشق آباد از طريق ايران است. مسير چابهار تا عشق ‌آباد از طريق ايران حدود 1900 كيلومتر و از طريق افغانستان حدود 2500 كيلومتر فاصله دارد.


**تجارت با هند مي تواند به شراكت سياسي هم منجر شود

موضع قاطع دولت هند براي دفاع از پروژه چابهار يك نشانه مهم در دوران تحريم هاي ترامپ به شمار مي رود. عقب نشيني دولت ترامپ از اعمال تحريم عليه چابهار يك نمونه روشن از درهم تنيدگي منافع است. چندي پيش كه تركيه هدف تحريم هاي آمريكا قرار گرفت، اقتصاد تركيه واكنش مقطعي نشان داد. با اين حال به باور بسياري از تحليل گران درهم تنيدگي اقتصادي تركيه با بسياري از اقتصادهاي بزرگ نهايتاً تركيه را از زير فشارها خارج خواهد كرد. با وجود تمايز اساسي ميان تحريم هاي ايران و تركيه، اما استفاده از گزينه درهم تنيدگي اقتصادي، يكي از اصولي ترين سلاح ها عليه گزينه تحريم هاي ظالمانه است. هند به عنوان يك اقتصاد نوظهور مترصد استفاده از منابع طبيعي كشورهايي چون ايران است. بهره برداري از اين نياز اقتصادي و تبديل آن به يك شراكت سياسي براي ايران نيازي حياتي است. نيازي كه مي تواند در بزنگاه هايي چون دوران تحريم، براي كشور نقطه اتكاي مناسبي باشد.


گزارش از سيد محمدجواد حسيني
*اداره كل اخبار چندرسانه اي*ايرناپلاس*