به گزارش ايرنا؛ آبياري تحت فشار روش جديدي از آبياري است كه در آن آب با فشار وارد لوله هاي اصلي و فرعي شده و از سوراخ هايي كه به آن ها قطره چكان، آب پاش، آب فشان و يا نازل مي گويند، به صورت قطره يا ذرات ريز خارج مي شود؛ آبياري تحت فشار به دو روش آبياري باراني و قطره اي تقسيم مي شود كه راندمان آبياري در روش باراني از 32 درصد به 70 درصد و در روش قطره اي به 90 درصد افزايش مي يابد.
*فريدن؛ پيشرو در اجراي طرح هاي آبياري تحت فشار
به گفته مشاور وزير جهاد كشاورزي و مجري سامانه هاي نوين آبياري وزارت جهاد در آيين بهره برداري از طرح 230هكتاري آبياري باراني روستاي دره بيد فريدن در تيرماه سال جاري، تاكنون 20 درصد از اراضي كشور به شيوه هاي نوين آبياري مجهز شده اند و شهرستان فريدن در اين زمينه پيشگام بوده است به طوري كه 75 درصد از مزارع اين منطقه به سيستم هاي نوين آبياري مجهز شده اند.
زمان آغاز اجراي اين طرح آبياري تحت فشار (باراني) در فريدن از سال 1374بوده و به اين ترتيب اين شهرستان ازسابقه 20 ساله در اجراي اين طرح ها برخوردار است.
در اين شهرستان همچنين طرح آبياري زيرسطحي براي نخستين بار در كشور، به همت صارم رفيعي كشاورز دامنه اي با هزينه اي افزون بر 12ميليارد ريال در سطح 30هكتار به اجرا در آمده است.
طرح آبياري زيرسطحي روشي هوشمند است كه آب را مستقيم به ريشه گياه هدايت مي كند و متناسب با نياز گياه آبياري مي شود. اين روش تبخير به صفر مي رسد كه راندمان آبياري را تا 95 درصد افزايش مي دهد.
*مشكلات اجراي آبياري نوين از نگاه كشاورزان
در كنار پيشتازي فريدن در اجراي آبياري باراني و نيز با نگاه به تمام فوايدي كه اجراي اين طرح در پي داشته است؛ تعدادي از كشاورزان منطقه در گفت و گو با ايرنا، نسبت به برخي مراحل اجراي اين طرح ها اعتراض داشتند.
آن ها با اشاره به خرابي و فرسودگي اتصالات به كار رفته در طرح ها، تحميل هزينه هاي اضافي به كشاورز، تاخير در تحويل طرح ها و متضرر شدن كشاورز به دليل عدم امكان كشت محصول و نحوه نظارت بر پيمانكاران، خواستار شفاف سازي در اين خصوص شدند.
*خرده مالكي در كشاورزي فريدن؛ چالش مهم
رئيس جهاد كشاورزي فريدن در گفت و گو با ايرنا اظهار داشت: مالكيت كشاورزي و نظام بهره برداري فريدن خرده مالكي است.
رامين رستمي افزود: در اين حالت تعداد، سليقه و بنيه مالي كشاورزان متفاوت است، بنابراين راضي كردن كشاورزان براي انجام اين پروسه؛ زمان بر و دشوار است.
وي ادامه داد: با اين وجود جهاد كشاورزي از طريق برگزاري كلاس هاي توجيهي و آموزش هاي لازم، زمينه را براي آمادگي كشاورزان فراهم مي كند؛ حال به طور طبيعي در اين ميان ممكن است تعدادي از كشاورزان راضي و برخي ناراضي باشند كه با برگزاري جلسات متعدد در نهايت رضايت كشاورز براي اجراي طرح هاي آبياري باراني جلب مي شود.
*جذب ساليانه 100 ميليارد ريال اعتبارات بلاعوض دولتي
رستمي مدير جهاد كشاورزي شهرستان فريدن با مروري بر مراحل و جزئيات اجراي طرح آبياري تحت فشار در اين شهرستان، گفت: سالانه به طور متوسط 1500 هكتار از اراضي شهرستان تحت آبياري تحت فشار قرار مي گيرد كه عمده طرح ها به صورت تجميعي است.
وي با بيان اين كه در قالب اين طرح ها 100 ميليارد ريال اعتبارات بلاعوض دولتي جذب و به كشاورزان پرداخت مي شود، افزود: اين اعتبارات در مقايسه با ميزان تخصيص و جذب اعتبارات تملك دارايي شهرستان در سال هاي اخير چند برابر است، به طوري كه در سال جاري اين ميزان حدود پنج برابر اعتبارات جذب شده در سال 1396 بوده است.
مدير جهاد كشاورزي فريدن افزود: دولت بر اساس تعداد كشاورز و مساحت زمين ها 50 تا 85 درصد هزينه طرح هاي آبياري باراني را به صورت بلاعوض پرداخت مي كند.
*كاهش هزينه ها در آبياري تجميعي
مدير جهاد كشاورزي فريدن در ادامه اين گفت وگو، با اشاره به جزئيات اجراي طرح هاي آبياري تحت فشار در شهرستان گفت: اين طرح ها به 2 روش انجام مي شوند؛ نخست طرح هاي تحت فشار دوره هاي گذشته بود كه 50 درصد هزينه طرح از اعتبارات بلاعوض ملي تامين مي شد و 50 درصد ديگر سهم خودياري كشاورز بود و دسته دوم طرح هاي تجميعي است كه از حدود 3 سال اخير آغاز شده است و در آن تا 85 درصد هزينه را دولت تقبل مي كند.
وي اضافه كرد: در طرح هاي تجميعي؛ كشاورزان نخست بايد شركت تعاوني تشكيل دهند و يك نماينده را از ميان اعضا انتخاب كنند كه اين نماينده مسئول پيگيري تمام امور مرتبط با طرح و همچنين رايزني ها و ديدار با مديريت جهاد كشاورزي منطقه است.
رئيس جهاد كشاورزي شهرستان فريدن در ادامه بيان كرد: پس از انتخاب نماينده كشاورزان، نوبت به طراحي اوليه و نقشه برداري طرح آبياري تحت فشار توسط شركت هاي طراح معرفي شده از سوي سازمان جهاد كشاورزي مي رسد كه البته در اين مرحله كشاورز هم مي تواند پيشنهادهاي خود را ارائه بدهد.
وي ادامه داد: پس از نقشه برداري، پرونده طرح در استان تكميل مي شود و بعد از تعيين و تاييد اعتبار، ليست شركت هاي مجري در اختيار نماينده كشاورزان قرار مي گيرد و اين نماينده نيز پس از مشورت با كشاورزان، در نهايت يك شركت مجري را انتخاب و اعلام مي كند.
رستمي در خصوص شركت هاي مجري گفت: اين شركت ها هر يك با توجه به رتبه اي كه دارند؛ از سهميه يا سطح اجراي خاص برخوردارند و چنانچه شركتي كه نماينده كشاورزان معرفي كرده است چنين شرايطي را داشته باشد مورد تاييد قرار مي گيرد.
مدير جهاد كشاورزي فريدن ادامه داد: در مرحله بعد بدون مداخله جهاد كشاورزي؛ شركت مجري با كشاورزان براي نحوه و زمان پرداخت سهم خود ياري توافق مي كند و در نهايت سهم كشاورز با شركت توافق مي شود ضمن آن كه سهم دولت نيز در اين مرحله مشخص است.
*تعهد شركت هاي مجري در قبال ايرادات احتمالي
مدير جهاد كشاورزي فريدن در ادامه گفت: در حين اجراي طرح از ابتدا تا انتها يك شركت مشاورعالي نيز وجود دارد كه به طور مستمر در مراحل مختلف روي كار نظارت مي كند و اگر عيب و ايرادي از نظر فني وجود داشته باشد به مديريت جهاد شهرستان و پيمانكار طرح گزارش مي كند. علاوه بر اين پس از اتمام طرح نيز همين شركت تاييد نهايي مي دهد و طرح آماده تحويل موقت مي شود.
وي افزود: براي تحويل موقت طرح كارشناس فني استاني، شهرستاني، شركت مشاور، نماينده كشاورز و شركت مجري در تاريخ معيني طرح را تحويل كشاورز مي دهند و از زمان تحويل موقت؛ يك سال شركت مجري تعهد دارد كه هر گونه ايراد فني در طرح وجود داشته باشد را به صورت رايگان رفع كند و تا زماني كه طرح تحويل موقت نشده باشد و يا حتي بعد از تحويل موقت ممكن است ايرادات مختلف داشته باشد شركت مجري در اين موارد پاسخگوست.
*نظارت بر مصرف اتصالات استاندارد در طرح ها
مدير جهاد كشاورزي فريدن در خصوص نحوه تامين و نظارت بر لوازم مصرفي در اين طرح ها گفت: تمام لوله هاي استفاده شده در اين طرح ها ضمانت 10 ساله دارد و از اين لحاظ هيچ دغدغه اي وجود ندارد.
وي افزود: تامين اتصالات مصرفي در اين طرح ها هم برعهده كشاورز است كه يا شخص كشاورز و يا نماينده كشاورزان و يا شركت مجري آن را از شركت هاي مورد تاييد و داراي استاندارد با ضمانت يكساله خريداري مي كنند؛ با اين وجود جهاد كشاورزي باز هم روي اتصالات نظارت مي كند كه استاندارد باشند.
مدير جهاد كشاورزي شهرستان فريدن بيان كرد: در نهايت براي اجراي طرح، پيمانكار با نماينده كشاورز؛ تحت نظارت جهاد كشاورزي قرارداد مي بندد كه اگر مشكلي پيش آمد الزام به پاسخگويي داشته باشند.
رستمي با بيان اين كه از نظر لوله و اتصالات مشكل چنداني در اين طرح ها وجود ندارد، افزود: چنانچه در اين زمينه مشكلي وجود داشت غيرممكن بود بتوانيم بيش از 70درصد اراضي را تحت پوشش اين سيستم ها قرار دهيم.
*ايرادات طرح هاي آبياري حين انجام كار طبيعي است
مدير جهاد كشاورزي فريدن با اشاره به برخي انتقادها نسبت به روند اجراي اين طرح در شهرستان گفت: برخي طرح ها كه مورد اعتراض واقع شده است هنوز تحويل موقت نشده اند و اگر هم اشكالاتي هست در حين انجام كار بوده كه طبيعي است.
رستمي تاكيد كرد: شركت مجري متعهد است تا يك سال از زمان تحويل طرح به كشاورز، ايرادهاي طرح را رفع كند در غير اينصورت گواهي حسن انجام كار به شركت مجري تعلق نمي گيرد.
وي اضافه كرد: روشن است با عدم دريافت اين گواهي شركت مجري نه تنها امكان دريافت هزينه هاي متحمل شده را ندارد بلكه اجازه شروع كار روي طرح جديد نيز از آن سلب مي شود.
رئيس جهاد كشاورزي فريدن با بيان اين كه اشكالات طرح و اختلافات كشاورزان در طول اجراي پروژه طبيعي است؛ افزود: با اين وجود تلاش شده ضرري به كشاورز وارد نشود و در مواردي هم كه طرح به هر دليلي دچار وقفه و تاخير شده باشد با هماهنگي شركت مجري و كشاورزان راهكار مناسب براي رفع مشكل و جلوگيري از بروز خسارت به معيشت كشاورزان ارائه مي شود.
مدير جهاد كشاورزي شهرستان فريدن، خاطر نشان كرد: اجراي طرح آبياري دوره و زمان مشخص دارد و اگر كشاورز در پرداخت سهم خود تاخير يا قصوري داشته باشد و يا اين كه شركت مجري در تحويل طرح تعلل كند در اين مواقع اختلافات در شوراي فني حل مي شود و در صورت عدم توافق، طرفين مي توانند موضوع را از طريق مراجع قضايي پيگيري كنند.
* كشاورز؛ ضلع مهم اجراي موفق پروژه هاي آبياري
اكنون با توجه به پروسه دقيق اجراي طرح هاي كلان آبياري تحت فشار و تعريف وظايف و مسئوليت هاي همه عناصر دخيل در اين فرايند، به نظر مي رسد آگاهي بخشي به 'كشاورز' به عنوان ضلع مهم اين طرح؛ بايد بيش از پيش مورد توجه قرار بگيرد تا فقدان آگاهي حقي را از اين قشر پرتلاش ضايع نكند.
در اين ميان كشاورزان نيز بايد بكوشند با تحقيق، كسب آگاهي و مشورت با كارشناسان و صاحب نظران از تمام مراحل اجراي طرح و مسئوليت هايي كه متوجه آنان است مطلع شوند تا بتوانند در صورت بروز نارضايتي و يا اهمال كاري هاي احتمالي از سوي هر يك از عناصر مرتبط با طرح؛ به موقع و با سهولت مطالبه گري ثمربخش داشته باشند.
* نتايج پژوهش هاي صورت گرفته در اين خصوص، نيز اين مسئله را تاييد مي كند.
يك پژوهشگر بخش كشاورزي در اين خصوص به ايرنا گفت: هرچند نصب و اجراي سيستم هاي آبياري باراني در اكثر واحدهاي مورد بررسي داراي توجيه اقتصادي است اما تعداد نيروي كار خانوادگي و تعداد قطعات زمين اثر منفي ولي اندازه مزرعه، سواد، شغل كشاورز، شيب زمين، ناهمگون بودن خاك، محدوديت متوسط آب و محدوديت فصلي آب و گرفتن وام تاثير مثبتي بر پذيرش آبياري باراني دارند.
وي افزود: پژوهش ها بر اين نكته تاكيد دارند كه قبل از نصب سامانه آبياري باراني لازم است اطلاعات لازم در زمينه مديريت مزرعه در هنگام اجراي آبياري باراني به كشاورزان داده شود.
به گفته وي نتايج پژوهش ها در باره طرح هاي آبياري باراني نشان داده است عمده مشكلات اقتصادي كه كشاورز با آن ها دست و پنجه نرم مي كند، با خدمات بانكي و فقدان يك نظام موثر براي كنترل مرتبط است و همبستگي بين رضايت مندي كشاورزان در برنامه هاي آموزشي - ترويجي و مشكلات فني سيستم هاي تحت فشار آنها، نيز در برخي تحقيقات منفي و معني دار بوده است.
*ضرورت برخورد با سودجويان
نكته پر اهميت ديگر، وسعت دادن به گستره نظارت بر تك تك مراحل اجراي اين طرح از سطح كلان به خرد است.از آنجا كه حتي با وجود قوانين و تعريف قواعد معين؛ باز هم ممكن است اخلال گران و سودجوياني به صورت پنهان در روند اجراي طرح هاي كلان خللي وارد كنند، بنابراين ضرورت اعمال نظارت قاطعانه در اجراي صحيح و رضايت بخش سامانه هاي نوين آبياري تاثير بسزايي دارد.
*لزوم موشكافي طرح ها براي كشف ضعف هاي احتمالي
بر اساس گزارشي با عنوان ' ارزيابي فني آبياري باراني' منتشر شده در نشريه پژوهش هاي آب و خاك در سال 1395 كه در سطح 9 مزرعه در فريدن انجام شده است ، عدم انجام آزمايش دقيق خاك و آب قبل از طراحي، عدم توجه به مسايل هيدروليكي طرح ( افت مسير، طول لوله هاي جانبي، محاسبه بار كل مورد نياز، بررسي توزيع فشار در شبكه، سرعت و فشار مجاز در شبكه) سبب تغييرات فشار درسامانه فراتر از حد مجاز و منجر به كاهش پتانسيل راندمان كاربرد در كل سامانه شده است.
همچنين محققان در گزارش هاي ميداني خود از مزارع اصفهان، همدان و فارس عوامل ديگري مانند باد خيز بودن برخي مزارع، خرده مالكي بودن اراضي، كمبود آب و فقدان مديريت آبياري، استفاده از تعداد آبپاش بيشتر از حد مجاز طراحي، قرار گرفتن بيش از دو آبپاش روي هر بال، كيفيت پايين و غيراستاندارد بودن وسايل و تجهيزات مورد استفاده، ضعف مديريت و نظارت، عملكرد ناموفق مجريان، عدم نظارت كافي در محاسبه هزينه ها و زد و بند شركت ها براي خالي كردن جيب كشاورزان را به عنوان موانع اجراي موفق اين طرح ها عنوان كرده اند.
*مزاياي روش هاي نوين آبياري از معايب آنها بيشتر است
يك كارشناس حوزه زهكشي و آبياري كشاورزي نيزدر گفت و گو با ايرنا، اظهار داشت: مزاياي روش هاي نوين آبياري نسبت به معايب آنها بسيار بيشتر است.
مسعود رسا بالا رفتن راندمان و صرفه جويي در مصرف آب، كنترل ميزان آب ورودي به زمين هاي مورد نظر، توزيع يكنواخت آب، سم و كود در مزرعه، جلوگيري از انتقال بذر علف هرز، كاهش تبخير سطحي و عدم نياز به عمليات تفكيك زمين را از مهم ترين مزاياي اجراي اين طرح ها برشمرد.
به گفته وي روش هاي آبياري تحت فشار برغم راندمان بالا با محدوديت هاي متعددي مواجهند كه مانع ازكاربرد وسيع آنها شده است .
اين كارشناس اضافه كرد: عواملي مانند نيازبه يكپارچه سازي اراضي كشاورزي، سرمايه گذاري كلان دولتي و خصوصي، ضعف در طراحي شبكه، كيفيت پايين لوله‌هاي آبده، عدم آگاهي لازم از نحوه‌ي صحيح اجراي سامانه توسط شركت‌هاي مجري و بهره‌برداري ضعيف كشاورزان و نيز برخي محدوديت هاي ذاتي اين سامانه ها مانند گرفتگي و عامل شوري در روش هاي آبياري تحت فشار موجب شده است اين روش ها نتواند در مقياس وسيع مورد استقبال كشاورزان قراربگيرد.
رسا افزود: هزينه اين روش براي كشاورز زياد است و تبديل و اجراي آن احتياج به نيروي متخصص دارد؛ بنابراين افراد در شهرها و نقاط دور افتاده ممكن است براي اجرا و خدمات پس از بهره برداري از اين طرح دچار مشكل شده و دسترسي نداشتن به نيروي متخصص و افزايش هزينه ها كشاورزان را از انجام اين طرح دلسرد كند.
اين كارشناس حوزه زهكشي و آبياري كشاورزي شاخص هايي مانند افت خاك، آماده كردن زمين، اندازه مزارع، شوري خاك ، زهكشي، آب قابل دسترس ، كيفيت آب، گياهان الگوي كشت ، انرژي قابل دسترس، تناوب زراعي و عمليات زراعي، كيفيت و ميزان محصولات ، وضعيت آب و هوايي و هزينه آب را از عوامل موثر در انتخاب بهترين روش آبياري عنوان كرد.
*تدوين طرح 10 ساله براي توسعه سامانه هاي آبياري نوين كشور
استفاده از روش هاي نوين در گذشته با گام هايي كند برداشته مي شد ولي در دولت تدبير و اميد اين روش سرعت پيدا كرد و در سال‌هاي اخير اهميت اين امر بر مردم و مسئولان بيش از پيش آشكار شد، تا جايي كه دولت تصميم به ارائه يارانه و كمك‌هاي بدون‌عوض در بخش تجهيز سامانه‌هاي آبياري تحت فشار گرفت و كشاورزان هم از اين موضوع استقبال خوبي داشتند.
*سود كشاورز در گرو اجراي اصولي آبياري مدرن
بر اساس آمار موجود بيش از 92 درصد آب مصرفي كشور در بخش كشاورزي و در جهان 70 درصد در بخش كشاورزي مصرف مي شود.
بنا به اظهار كارشناسان، روش هاي آبياري نوين علاوه بر جلوگيري از تلفات آب، باعث بالا بردن كيفيت توليد در واحد سطح مي شوند به طوري كه راندمان آبياري باراني 70 درصد و در آبياري قطره اي 95 درصد است.
اين در حالي است كه با روش آبياري مزارع به شكل سنتي - روشي كه بيشتر زمين هاي كشاورزي در كشور با اين شكل آبياري مي شوند- حتي با صرف هزينه هاي گزاف تسطيح اراضي راندمان آبياري 40 درصد است.
به گفته مسئولان، در سال جاري يك ميليارد و 50 ميليون دلار براي اجراي سامانه‌هاي نوين آبياري در اراضي كشاورزي كشور اختصاص يافته است . ميزان بهره وري نيز از 9 دهم در كيلو گرم به 1.32 دهم رسيده است ، به طوري كه در پنج سال گذشته حدود هفت درصد به بهره وري كشور افزوده شده است.
وزارت جهاد كشاورزي هرسال بايد 250هزار هكتار از اراضي كشاورزي كشور را به سامانه هاي نوين آبياري مجهز كند تا به كاهش 30 درصدي در مصرف آب برسد.
گزارش ها حاكي از آن است سال گذشته بيش از 300 هزار هكتار از اراضي كشور مشمول اين طرح شد كه تاكنون 180هزار هكتار از آن تحويل كشاورزان شده است.بنا به اظهارات مسئولان كشوري، سال 96 بيش از 13 هزار ميليارد ريال اعتبار به اجراي سامانه نوين آبياري در كشور اختصاص داده شده كه با اين مبلغ تنها 20 درصد از اراضي كشاورزي كشور معادل يك ميليون و 800 هزار هكتار، به سامانه هاي نوين آبياري مجهز شده است.
از آنجا كه استان اصفهان بيش از يك دهه به دليل خشكسالي در وضعيت هشدار كمبود آب قرار گرفته، اصلاح الگوي كشت و استفاده از تكنولوژي‌هاي پيشرفته آبياري براي نجات كشاورزي اين استان ضروري است.
شهرستان فريدن به عنوان قطب كشاورزي استان شناخته شده است. كل اراضي شهرستان فريدن حدود 30 هزار هكتار است كه امسال به دليل خشكسالي و افت شديد نزولات جوي، تنها نيمي از اين مزارع به زير كشت رفته است.مهمترين محصولات زراعي فريدن، سيب زميني، گندم، جو، كلزا، حبوبات، ذرت و علوفه و مهمترين محصولات باغي آن، انگور، بادام و گردو است.
فريدن با جمعيت بيش از 49 هزار نفر در 140 كيلومتري غرب استان اصفهان واقع است.
گزارش از: فاطمه زماني
9861
اصفهان - ايرنا - اجراي سامانه هاي جديد آبياري در فريدن؛ به عنوان منطقه پيشرو در كشور؛ سهم بسزايي در افزايش مديريت بهره وري آب در بخش كشاورزي اين خطه داشته است.
