پژوهشگر و محقق تاريخ محلي تربت حيدريه در معرفي اين بناي تاريخي مي گويد رباط لاري در ضلع جنوبي ميدان رباط خيابان روحبخش و در نزديكي مقبره مرحوم لاري و حمام حاج رئيس، توسط حاج محمدرضا لاري در سال ۱۳۰۸ هجري قمري ساخته شد.
آرزو علومي بايگي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: رباط حاج محمدرضا لاري در ابعاد 64 در 60 متر داراي ۲۴ غرفه تابستاني است كه مشرف به حياط رباط مي باشند و هر كدام از اين غرفه‌ها به نوبه خود اطاقي كوچك در پشت سر دارند كه استفاده زمستاني داشته و دارد.
وي اظهار داشت: در قسمت عقب تمام غرفه ها نيز اصطبلهاي اختصاصي به هر غرفه وجود دارد و شيوه معماري رباط كه شامل قسمت تابستاني و زمستاني با اصطبلهاي اختصاصي و چهار انبار بزرگ در چهار گوشه رباط است دلالت بر تدبير و معماري اصولي باني و سازندگان آن دارد كه پس از گذشت ۱۱۰ سال هنوز مستحكم و قابل استفاده تجار محل است و حوادث طبيعي و غيرطبيعي نتوانسته در طول اين مدت خللي به آن برساند.
* رباط لاري موقوفه است
مصطفي خان اميني فرزند محمدرضا اميني و نوه علي اكبر اميني معروف به امين التجار(نماينده مردم تربت حيدريه در مجلس شوراي ملي طي سه دورههاي ششم تا هشتم) به خبرنگار ايرنا گفت: محمدرضا لاري سال 1308 قمري وارد تربت حيدريه و در اين شهر با پدر بزرگم آشنا شد و در اثر اين آشنايي با خواهر ايشان ازدواج كرد.
وي افزود: لاري در طول زندگي صاحب فرزند نشد و از سوي ديگر هنگام تشرف به مكه تمام اموالش را در اختيار پدر بزرگم قرار داد و حتي وقفنامه اي تنظيم كرد تا چنانچه از اين سفر معنوي بازنگشت، پدربزرگم طبق مفاد آن عمل كند. لاري از اين سفر به سلامت بازگشت و اكنون مقبره وي در نزديك حمام حاجي رئيس تربت حيدريه واقع است.
او ادامه داد: بر روي سنگ قبر مرحوم لاري بخشي از مفاد وقفنامه حكاكي شده كه متولي موظف است سالي يك صد تومان به طلاب حوزه علميه تربت حيدريه، سالي 25 تومان به مدرس حوزه علميه و سالي 15 تومان هم به خادم حوزه علميه بپردازد.
اميني گفت: آن زمان حاج آقا لاري سفارش بافت چادر بزرگي را به بافندگان يزدي داده بود كه ايام عزاداري محرم و به منظور تفكيك مجلس زنانه از مردانه در حوزه علميه نصب مي شد. اكنون امور مربوط به اجراي وقفنامه را به عهده دارم و همه ساله مراسم عزاداري حضرت سيدالشهدا(ع) در دهه نخست محرم در سراي امين برپا مي شود.
وي افزود: از مرحوم لاري به جز رباط لاري آنچه به جا مانده سراي امين، رباط كامه، رباط سفيد، يك پل سنگي و يك ربات هم سرپيچ كافرقلعه (جاده تربت حيدريه به سمت مشهد) است كه تا چند سال پيش موجود بود اما از زماني كه مسير جاده تغيير كرد شايد ديگر ديده نشود ولي بقاياي آنها موجود است.
* رباط لاري در تصرف مستاجران طلبكار
اميني همچنين گفت: اكنون براي گرفتن اجاره 29 غرفه موجود در رباط كه در اشغال غيرقانوني مستاجران است دچار مشكل هستم و تنها شش نفرشان حقوق درست و به موقع اجاره بها را مي پردازند. اجاره دريافتي سالي 75 هزار تا يك ميليون تومان و اين در حالي است كه مستاجران موقوفه لاري در پرداخت همين مبلغ ناچيز هم تعلل مي كنند. به دادگستري هم مراجعه كرده ام و پاسخ دادند به گذشته كاري ندارند و هر اقدام مربوط به از حالا به بعد است.
وي افزود: چند نيز بار براي جذب سرمايه گذار، تعيين تكليف رباط و تخليه آن پرده نصب كردم و حتي اداره ميراث فرهنگي بر روي در ورودي رباط قفل زد اما قفل را هم شكستند و مشكل از زماني بيشتر شد كه مستاجران چون ديدند دولتيها به داد ما نمي رسند، جري تر شدند.
* اداره اوقاف ناظر شرعي و قانوني
رئيس اداره اوقاف و امور خيريه تربت حيدريه در خصوص موقوفه لاري گفت: هم به لحاظ شرعي و هم به لحاظ قانوني از آنجا كه موقوفه مرحوم لاري داراي متولي است، آقاي اميني همه كاره است و شخصا بايد تصميم نهايي را اتخاد كند و اداره اوقاف تنها مي تواند به عنوان ناظر شرعي و قانوني وارد عمل شود.
حجت الاسلام جعفر نواييان سررود در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: البته اقداماتي انجام داده كه بي نتيجه مانده زيرا مستاجران تمكين نكرده اند و براي خودشان حق كسب، پيشه و سرقفلي قايل هستند كه به لحاظ شرعي حق موجهي نيست. مندرجات پرونده نيز نشان مي دهد مستاجران از غرفه ها به عنوان انبار و نه محلي براي درآمد استفاده كرده اند لذا از اين حيث حق كسب و پيشه به آنها تعلق نمي گيرد زيرا اين امر يك حق 'من درآوردي' و فاقد پشتوانه قانوني است.
وي در خصوص نحوه سرمايه گذاري در رباط لاري نيز گفت: طبق قانون، سرمايه گذار ابتدا بايد درخواست خود را به اداره اوقاف و متولي ارائه كند و در مرحله بعد چون ملك داراي قدمت تاريخي است با اداره ميراث فرهنگي مكاتبات مي شود.
* رباط لاري هويت شهر تربت حيدريه
رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري تربت حيدريه نيز در گفت و گو با خبرنگار ايرنا رباط لاري را در حكم هويت شهر تربت حيدريه توصيف و بيان كرد: هر چند طبق قانون ۸۰ درصد اماكن تاريخي يا مالك حقيقي دارند و يا متولي آنها اداره اوقاف است اما همه اينها باعث نمي شود نسبت به انجام وظايف قانوني خود كوتاهي كنيم.
علي محمدي افزود: بر اساس ماده 558 قانون مجازات اسلامي هركس به تمام يا قسمتي از ابنيه، اماكن، محوطه ها و مجموعه هاي فرهنگي تاريخي يا مذهبي ثبت شده در فهرست آثار ملي ايران با نصب تزئينات، ملحقات، تاسيسات، اشياء، لوازم و خطوط و نقوش منصوب يا موجود خرابي وارد كند علاوه بر جبران خسارات وارده، به حبس از يك تا 10 سال محكوم مي شود.
وي ادامه داد: بر اين اساس رباط لاري هم از بعد انساني كه فردي از جاي ديگري آمده و احساس كرده اين بنا را بايد بسازد و اين اقدامش براي ما بسيار ارزشمند است و هم از بعد تاريخي بايد طبق قانون مورد حفظ و حراست باشد. در عين حال اين بناي تاريخي مالك حقيقي دارد و اين مالك تا امروز با مستاجرانش دچار مشكل است و تاكنون نتوانسته ايم كار زيادي در آنجا انجام دهيم.
رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري تربت حيدريه گفت: هشت سرمايه گذار با شرط سرمايه گذاري نامحدود براي اماكن تاريخي تربت حيدريه اعلام آمادگي كرده اند و قول مي دهم به محض رفع مشكل مالكيت بناي لاري كار مرمت، احيا و سرمايه گذاري در آن آغاز شود.
وي همچنين افزود: از آنجا كه در تربت حيدريه مشكل اقامتي داريم و با توجه به اينكه رباط لاري در مركزيت شهر و در جوار چند مكان تاريخي ديگر مثل مقبره مرحوم لاري و حمام حاجي رئيس واقع شده و در تقسيمات جديد شهري به عنوان يك محور گردشگري در حال ثبت است، سرمايه گذاران قادر خواهند بود براي ايجاد يك محيط اقامتي در آن اقدام كنند.
كارشناس بهره وري و اجارات اداره اوقاف و امورخيريه تربت حيدريه نيز گفت: پيگيري پرونده موقوفه لاري از يك سال پيش در محورهاي جذب سرمايه گذار، بازسازي و احيا شامل ايجاد سفره خانه سنتي و يا هر فعاليت اقتصادي قانوني ممكن شود، شروع شده است.
جواد اسدي افزود: نشستهايي نيز در فرمانداري، اوقاف و ميراث فرهنگي براي رفع معارضان و مستاجران قبلي برگزار شد تا به صورت دوستانه مشكل برطرف شود و حتي مستاجران زماني اعلام كردند به عنوان سرمايه گذار خودشان پا پيش مي گذارند اما هنوز به نتيجه نرسيده است.
وي گفت: برخي مستاجران مدعي هستند ملك از زمان پدربزرگشان در اجاره آنها بوده و بر اين اساس بحثهايي حقوقي را پيش كشيده و ادعاي مالكيت دارند.
48 بنا و محوطه تاريخي و دو اثر معنوي و ناملموس از مجموع 250 اثر تاريخي و گردشگري شناسايي شده در منطقه تربت حيدريه تاكنون در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده اند. مركز شهرستان 225 هزار نفري تربت حيدريه در فاصله 150 كيلومتري جنوب غربي مشهد واقع است.
7079/6121/1858
تربت حيدريه- ايرنا- مجموعه رباط لاري از بناهاي تاريخي شاخص در تربت حيدريه مربوط به دوره قاجار گرچه سال ۱۳۸۱ به شمارهٔ ۶۶۶۱ در فهرست آثار ملي ايران ثبت شد اما سالهاست مورد كم توجهي قرار گرفته است.
