ساليان سال است كه دانش آموزان ايراني يك سبك از آموزش را زندگي مي‌كنند. روزشان با رفتن به مدرسه آغاز ميشود و شب‌شان با انجام تكاليف به پايان مي‌رسد. بسياري از ما خاطرات مشابهي از انجام تكاليف و نوشتن مشق در مدرسه داريم. چه شب‌هايي كه در حين مشق نوشتن بر دفترهايمان خوابمان برد و چه روزهايي كه با بهانه‌هاي واهي سعي داشتيم كه از زير بار مسئوليت نوشتن مشق شانه خالي كنيم.
بچه‌هاي نسل ديروز در دنياي متفاوتي از هم بزرگ شدند. مدرسه رفتند و از دنياي كودكي فاصله گرفتند، اما با وجود تمام تفاوت‌ها، «مشق شب» فصل مشترك دانش‌آموزان تمام نسل‌ها شد. اما اين روزها خبر از حذف اين فصل مشترك به گوش مي‌رسد. مي‌گويند حلقه‌هاي اين زنجير در حال گسستن است. مي‌گويند قرار است دانش آموزان امروز و فردا ديگر مشق ننويسند.
موافقان و مخالفان طرح به ميدان آمده‌اند، هر يك سعي بر به كرسي نشاندن نظر خود دارند. موافقان طرح، مخالفان را به رانت ميلياردي حاصل از مشق شب متهم مي‌كنند، تكاليف را خشونت پنهان عليه كودك فرض مي‌كنند و به آموزش مهارت در مدارس تاكيد دارند. مخالفان نيز معتقدند اجراي اين طرح دانش‌آموزان را تنبل بار آورده و زمينه گرايش آنان به فضاي مجازي را بيشتر مي‌كند. برخي نيز كليد حل مشكل را در دست مراجع تقليد ديده‌اند و به آن سو دست دراز كرده‌اند.
پروژه حذف مشق شب چگونه كليد خورد؟ آيا واقعا پشت مشق شب مدارس و دست‌هاي كوچك دانش‌آموزان با دفتر و مدادهاي رنگي شان ميلياردها تومان پول خوابيده است و كساني هستند كه با استفاده از رانت «مشق شب» يك شبه از فرش به عرش مي‌رسند، يا آن تكاليف مدرسه كه به مسئوليت روزانه نسل ما و نسل هاي قبل از ما تبديل شده بود، خشونت پنهاني عليه ما بود و اين موضوع را هيچ وقت متوجه نشديم و كسي هم دم بر نياورد.
** تجربه كشورهاي ديگر در اين زمينه چه مي‌گويد؟
پروژه حذف مشق شب در شهريور ماه امسال و توسط معاون آموزش ابتدايي وزارت آموزش و پرورش كشور كليد خورد. «رضوان حكيم‌زاده»، از طرح حذف مشق شب براي دانش آموزان اول تا سوم ابتدايي خبر داد. آن طور كه وزارت آموزش و پرورش خبر داده، هدف از چنين طرحي، جايگزيني مهارت‌آموزي به جاي رونويسي است.
معاون وزير آموزش و پرورش در اين باره گفته بود: «ما در دوره ابتدايي تصميم گرفتيم براي تغيير فضاي كلاس از حافظه پروري به سمت مهارت‌محوري برويم و در كلاس‌هايي كه امكانش وجود دارد تكاليف مهارت محور را جايگزين مشق شب كنيم». اما اين روند به راحتي ادامه پيدا نكرد، حالا كه 3 ماه از شروع سال تحصيلي گذشته، «حذف مشق شب» منتقداني از ناشران كتاب تا شخصيت‌هاي مذهبي پيدا كرده است. به طوري كه «آيت الله جعفر سبحاني» از مراجع تقليد شيعه در قم، حذف مشق شب براي دانش آموزان را برخلاف سنت و قرآن كريم مي‌دانند.
بخشي ديگر از منتقدان حذف مشق شب افرادي هستند كه مشق شب كودكان درآمدهاي ميلياردي براي آنان به ارمغان مي‌آورد، مانند برخي از ناشران كتاب‌هاي درسي كه از تكاليف شب سود مالي مي‌برند. انجام تكاليف شب منجر به افزايش استفاده دانش آموزان از كتاب‌هاي كمك آموزشي شده است.
حكيم زاده در همين رابطه ديروز توضيح داد: « البته ما در اين ميان تكاليف موسساتي را حذف كرديم به اين صورت كه دانش آموزان مجبور نباشند به عنوان مشق شب صفحه هايي از كتاب هاي مختلف آموزشي و كمك درسي را بخوانند. همچنين ديگر نمي‌گذاريم دانش آموزان با خريد كتب حل المسائل هزينه‌اي را به خانواده‌ها تحميل كنند، از اين رو تكاليف اين كتب حذف شده است و به جاي آن تكاليف مهارت محور جايگزين شده است.»
وزير آموزش و پرورش نيز دو روز پيش به حذف مشق شب و انتقادها به آن واكنش نشان داد و گفت: مشق شب حذف نشده است و فقط در اين زمينه يك تغيير رويكرد داريم. البته اين تغيير رويكرد نيز هنوز كاملاً اتفاق نيفتاده است چون شرايطي خاصي را لازم دارد.
«سيد محمد بطحايي» تغيير رويكرد آموزشي را اين گونه توصيف كرد: «رونويسي‌ها و ديكته‌ها كه گفته ميشود براي تمرين خوشنويسي و مسائل اينچنيني است در منزل به تكاليف مهارت محور اختصاص پيدا مي‌كند يعني ما در منزل همچنان تكاليفي را داريم، اما ماهيت آن با آنچه رونويسي و حفظ كردن مطالب در مدارس است، فرق مي‌كند.»
اگر از تمام اما و اگرها و موافقان و مخالفان طرح حذف مشق شب بگذريم. اين موضوع، يك موضوع علمي و پژوهشي است كه نياز به بحث علمي و كارشناسي دارد. در بسياري از كشورهاي دنيا تكاليف مدارس، سال‌هاست به عنوان يك بحث علمي مورد ارزيابي قرار گرفته است. بحث هايي كه براساس آن سيستم‌هاي آموزشي كشورهاي مختلف تصميم خود را براي مشق شب گرفته‌اند.
يكي از معتبرترين تحقيقات علمي در اين رابطه توسط «هريس كوپر» استاد روان شناسي دانشگاه «دوك» انجام شده است. او در تحقيق خود از سال 1987 تا 2003 وضعيت دانش آموزان را در زمينه تكليف شب و تاثير آن روي ميزان يادگيري آنها انجام داده و به نتيجه جالبي رسيده است. نتيجه تحقيق اين استاد دانشگاه نشان مي‌دهد كه دانش‌آموزان نبايد بدون تكليف باشند، اما از سويي يك كودك دوم دبستاني هم نبايد روزانه 2 ساعت مشق بنويسد.
اين چيزي است كه به آن قانون 10 دقيقه مي‌گويند؛ كودكان بر اساس پايه تحصيلي خود بايد روزانه به مضرب‌هاي 10دقيقه مشق داشته باشند، يعني ميزان مشق براي اول دبستاني‌ها روزانه 10دقيقه، براي دوم دبستاني‌ها 20دقيقه و... باشد.
اما هريس كوپر مخالفان جدي هم دارد، «كچي وارلوت»، استاد آموزش در دانشگاه «ميزوري» در اين رابطه در نقد تحقيق كوپر به مجله تايمز گفت: «ارتباط بين موفقيت و مشق شب كودكان به اين منظور نيست كه مشق عامل موفقيت است. مشق عامل موفقيت است يا دانش آموزان موفق مشق خود را انجام مي دهند؟!» وارلوت اعتقاد دارد كه كيفيت تكاليف بايد تغيير كند و از سويي كودكان در سن پايين هم اصلا نبايد تكليفي داشته باشند.
سازمان همكاري‌هاي اقتصادي و توسعه كه بيش از 40كشور در آن عضو هستند در اين رابطه مطالعاتي انجام داده كه با يك نتيجه عجيب حرف وارلوت را تاييد مي‌كند، دانش‌آموزاني كه تكليف شب ندارند نمرات بهتري مي‌گيرند!
نتايج اين تحقيق باعث شده است تا در سال هاي اخير ساعات مشق شب در كشورهاي مختلف به شدت كاهش پيدا كند، سازمان همكاري‌هاي اقتصادي در همين رابطه آماري منتشر كرده است كه نشان مي‌دهد در بسياري از كشورها مشق شب در دبستان‌ها حذف شده است. مقايسه اين آمار با سال 2003 نشان داده كه تنها در كشور آمريكا ساعت مشق شب افزايش پيدا كرده است. البته گزارش‌هاي منتشر شده در چند سال گذشته از ايالات متحده آمريكا هم نشان داده كه در برخي از شهرهاي اين كشور مشق شب از مدارس ابتدايي حذف شده‌اند.
بحث هاي علمي درباره حذف مشق شب در كشورهاي ديگر همچنان ادامه دارد و آنها هر كدام برنامه متفاوتي دارند، اما مطالعات انجام شده يك موضوع را قطعي كرده است، مشق بيشتر الزاما به تعليم و تربيت بهتر منجر نمي‌شود.
طرح حذف مشق شب دانش آموزان حكايت از آن داردكه ظاهرا مسئولان نظام تعليم و تربيت، تجديد نظر در روش‌هاي آموزش و يادگيري را احساس كرده‌اند و اقدامات اخير آنان را مي‌توان در اين راستا ارزيابي كرد. بنابراين، راه حل منصفانه اين است كه موسسات آموزش خصوصي خود را با سياست‌هاي درست آموزش و پرورش كشور تطبيق دهند اما و اگرهاي مشق شب دانش آموزان همچنان در كشور ادامه دارد و در نبود يك دستور العمل و سياست واحد از سوي آموزش و پرورش هر روز موافق يا مخالف جديدي سر برمي‌آورد. اكنون بايد ديد آموزش وپرورش چه تدبيري در اين خصوص دارد. آيا مخالفان وادارش مي‌كنند كه از طرح خود عقب نشيني كند؟ و يا اين تغيير رويكرد را ادامه مي‌دهد.
منبع: روزنامه همدلي؛ 1397،9،27
گروه اطلاع رساني**9117**2002
تهران- ايرنا- «مشق شب» فصل مشترك تمام دانش آموزان ايراني در طول سال هاي متمادي است، تكاليف مدرسه با كشيدن خط هاي كج و معوج آغاز شد، از «دهقان فداكار» و «پتروس» عبور كرد و به «قضيه فيثاغورث» و «جدول مندليف» رسيد.در نهايت دوران دانش آموزي كه با خط‌هاي عمودي، افقي و مورب آغاز شد با «تابع» و «انتگرال» كه بسياري از ما هيچ وقت نفهميديم كجاي زندگي كاربرد دارد، به پايان رسيد.