الگوی اسلامی ایرانی نیازمند نظریه پیشرفت است

دكتر جلال درخشه می گوید: «الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت باید متكی به یك نظریه پیشرفت باشد و در خصوص توسعه در دنیا نظریات بسیارمتكثری وجود دارد و كم و بیش هم در تاریخ صد ساله اخیر ایران برخی از این الگوها اجرایی شده است اما ما نتوانسته ایم یك نقطه عزیمتی برای توسعه و پیشرفت كشور داشته باشیم.

از این رو باید نظریه بومی و حمایت كننده الگو را تولید كنیم. تاریخ متوقف نمی شود باید جهت تاریخ را خودمان بسازیم و ساختن جهت تاریخ نیاز به مبانی نظری در حوزه پیشرفت دارد.

با فراخوان رهبر معظم انقلاب در مورد الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، اساتید دانشگاهی و حوزوی به بحث پیرامون این سند پرداخته اند تا در راستای فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی سند را تقویت و ارتقاء بخشند چرا كه چنین سندی با این اهمیت را نمی توان بدون دقت نظر كافی و مطالعات گسترده نهایی كرد.

با توجه به اهمیت این سند گروه دانشگاه ایرنا در گفت و گو با دكتر جلال درخشه استاد علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع) و همچنین رئیس مركز مطالعات راهبردی وزارت كشور كه مسئولیت جانشینی ریاست اندیشكده سیاست مركز الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت را بر عهده دارد ، به این موضوع پرداخته است .

مشروح گفت وگو به این شرح است :

** ایرنا: آقای دكتر با توجه به اینكه شما به عنوان جانشین ریاست اندیشكده مشغول هستید، بفرمایید چه اقداماتی در راستای طراحی الگو انجام شده است ؟

** درخشه: مسئله تدوین سند الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت از هفت سال پیش و با فرمان مقام معظم رهبری در این خصوص آغاز و بعد از فرمان رهبری ابتدا مركزی برای تدوین الگو تشكیل شد و این مركز به تدریج در درون خود اندیكشده هایی را شكل داد تا از صاحب نظران دانشگاهی و حوزوی برای طراحی الگو استفاده كنند.

هدف اول مركز الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت استخراج نظام مسائلی برای تدوین الگو و مرحله بندی فرایند تدوین الگو بود. با توجه به همین هدف، اندیشكده سیاست هم از تعداد زیادی از اساتید دانشگاه ها و حوزه های علمیه دعوت به عمل آورد تا در این مسیر با اندیشكده همكاری كنند.

در نتیجه اندیشكده در كنار شورای علمی عمومی چندین كار گروه مانند كار گروه حكمت، آینده پژوهشی و.. را شكل داد تا مسائل در رفت و برگشت ها و مباحثات علمی به شكل تخصصی پخته شود چرا كه تدوین الگو نیازمند الزامات پیچیده ای است چون قرار است فراتر از بسیاری از اسناد كشور عمل كند و چشم انداز چندین دهه آینده كشور و مسائل و ظرفیت ها را در قالبی ارائه دهد ، این امر مستلزم دقت نظرهای بسیار جدی و مهمی است.

در اندیشكده سیاست هم این مسئله چه در بعد سیاست داخلی و چه در بعد سیاست خارجی مورد توجه واقع شد و در ابتدا سعی شد به یك نظام مسائلی برسیم و ببینیم پرسش های ما در عرصه سیاست چه پرسش هایی است و بعد ظرفیت های ما در كنارش دیده شود. البته در این خصوص در مجموعه این سند كمتر به ظرفیت های آینده توجه شده است این بحث مهم و پیچیده ای است و آینده در دست ما نیست و ما باید از روش های خاصی برای به دست آوردن ظرفیت های آینده و مشكلات پیشرو استفاده كنیم و این امر به سادگی امكان پذیر نیست. مسائل داخلی، منطقه ای و بین المللی در این زمینه دخیل است. یكی از مسائل مهم این است كه سند باید ظرفیت ساز هم باشد یعنی خود الگو باید ظرفیت هایی برای آینده هم تولید كند تا این ظرفیت ها مسیر را برای اجرای كامل تر این الگو فراهم كنند.

ما در اندیشكده سیاست 22 موضوع را استخراج كردیم كه باید روی این موضوعات كار می شد، مسائلی مثل عدالت، توسعه سیاسی، آزادی و مسائل دیگری از این دست كه باید مورد توجه ما قرار می گرفت. بنابراین ما به صورت كلی نظام مسائلی را استخراج كردیم اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم یك «الگو واره ای» استخراج كردیم كه چطور باید مسائل را ببینم تا هم شاخص دینی و اعتقادی از نظرمان دور نماند و هم شاخص هایی كه مربوط به ظرفیت اجرایی سند است مورد توجه قرار گیرد. ظرفیت هایی مانند جغرافیای سیاسی و فرهنگ تاریخی و ملی ایران كه در سند باید عناصر آن وجود داشته باشد.

**ایرنا: آقای دكتر در فرایند طراحی الگو، ارتباط اندیشكده سیاست با دیگر اندیشكده های مركز الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت چگونه برقرار می شد؟

**درخشه: البته پاسخ این سوال را باید مسئولان مركز بدهند ولی آن چه كه بنده در جریان هستم و می دانم این است مسئله مورد نظر شما مرتبا در اندیشكده سیاست و شورای تخصصی مورد توجه قرار می گرفت و پیشنهادهای مختلفی در این زمینه ارائه می شد و نتیجه بخش هم بود. جلسات مشترك زیادی مابین اندیشكده هایی كه از لحاظ تخصصی نزدیك تر به هم بودند انجام شده و همچنان هم ادامه دارد. از طرف دیگر یكی از راهكار هایی كه در مركز برای نزدیكی اندیشكده ها به یكدیگر مورد توجه قرار گرفت این بود كه مسئولان اندیشكده ها در جلسات یكدیگر شركت كنند كه این اتفاق مرتبا در حال شكل گرفتن بود البته به نظر من هنوز این نزدیكی به صورت دقیق و كامل صورت نگرفته است.

به نظر می رسد ضرورت دارد كه این ارتباطات بسیار گسترده شود، در حال حاضر مجموعه تلاش ها نتیجه داده است و ما به ارائه یك الگو رسیده ایم اما در ارائه نهایی و ابلاغ الگو این «نظام وارگی» مطالب باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند. در واقع حاصل تلاش های اندیشكده های مختلف مركز الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت باید یك همگرایی و اجماع فكری باشد تا الگو از انسجام لازم برخوردار باشد. تا آنجایی كه من مطلع هستم در مركز الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت شورای تلفیقی به وجود آمده است كه اندیشكده های مختلف عصاره بحث های خود را در آن شورا ارائه می دهند تا دوباره مورد بازشناسی و بازیابی قرار گرفته و در جهت الگوی كلی قرار گیرد.

**ایرنا: تجربه نشان داده است كه اختلاف های ایدئولوژیك در عرصه مدیریت كشور منجر به ناكارآمدی برنامه ها و اسناد در كشورمان می شوند چه تمهیدی اندیشیده اید كه این مشكل در اجرای الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت هم بروز نكند؟

** درخشه : این مسئله به شكل واقعی در صحنه سیاسی و سیاست گذاری ما وجود دارد اما وقتی كه اسناد مراحل حقوقی و قانونی را طی می كنند به نظر من این مسائل نباید مطرح شود و رویكردهای جناح های مختلف سیاسی نباید در اجرایی این اسناد دخیل باشد.

الگوی پیشرفت یك بحث ملی است كه در فرمان رهبری هم به آن اشاره شده است. رهبری در متن ابلاغی اخیرشان هم مسئولان مختلفی را مورد خطاب قرار دادند از جمله؛ مجمع تشخیص مصلحت نظام، دولت، شورای عالی امنیت ملی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی فضای مجازی، دانشگاه ها و حوزه های علمیه و خود مركز الگو كه رهبری دستور دادند الگو را به دقت مورد نقد و بررسی قرار دهند.

در همین ابلاغ اخیر، رهبری خطاب به دولت می نویسند: « دولت فارغ از ملاحظات زود گذر این سند را از جهت قابلیت اجرا و تحول آفرینی بررسی نماید و پیشنهادهای عملی برای ارتقای آن ارائه كند.»

وقتی ما یك سند ملی را تدوین می كنیم اجرایی شدن آن نیازمند الزاماتی است. یكی از این الزامات، لزوم شكل گرفتن وفاق و اجماع نظر در اركان نظام پیرامون اجرای این سند است. در مورد الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت هم انتظار ما شكل گیری همین اجماع است چرا كه موضوع سند فارغ از بحث های جناحی، پیشرفت و توسعه كشور را هدف قرار داده است كه یك پرسش تاریخی حداقل 200 ساله در تاریخ ایران معاصر است.

قدری به این پرسش بپردازم كه چرا این سند باید مورد توجه قرار بگیرد و ملاحظات زود گذر و جناحی در آن دخالت داده نشود؟ ما در تاریخ معاصرمان با یك پرسش مهم روبرو بودیم و آن پرسش چرایی عقب ماندگی ایران در مقایسه با كشورهای غربی بوده است. راه حل عبور از مسئله عقب ماندگی كشور این است كه ما به یك چارچوبی دست پیدا كنیم كه نقطه عزیمت ما برای پیشرفت كشور باشد. این بحث همه جناح ها باید باشد، و همه كسانی باید باشد كه به این آب و خاك علاقه دارند. پیشرفت كشور نحله های مختلف فكری نمی شناسد، دغدغه همه ایران دوستان باید پیشرفت و توسعه ایران باشد.

باید توجه كنیم كه ما به هر دلیلی در تاریخ معاصرمان با افول تمدنی روبرو شده ایم و عوامل مختلف تاریخی، فشارهای بیرونی و عناصر اندیشه ای در این افول تمدنی دخیل بوده و ما با دورانی مواجه شدیم كه وقتی خودمان را با تمدن جدید مقایسه كردیم دیدیم عقب افتادیم. وقتی مسئله كشور را تشخیص دادیم به طوری طبیعی باید دنبال راه حل برای رفع مسئله باشیم. بنابراین ما امروز باید كوشش كنیم یك حركت ملی جهت خروج از این عقب ماندگی تاریخی در ایران و در بین آحاد ملت و مسئولان شكل گیرد.

در یكصد و پنجاه سال گذشته كوشش های زیادی از سوی متفكران ملی برای ارائه راه حل صورت پذیرفته است و در دنیا هم تجربیات و الگوهای متفاوتی برای پیشرفت طی شده است اما مسئله ما این است كه نمی خواهیم الگوهای جوامع دیگر را كپی كنیم بلكه در عین استفاده از نكات ارزنده آن ها ، می خواهیم الگوی بومی مختص به جامعه خودمان را ارائه بدهیم. تلاش برای نوشتن الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت قدمی بلند و استوار در این مسیر است.

ما تاریخ معاصر پویا و پر جهشی داشتیم. دو انقلاب را در كمتر از 80 سال تجربه كردیم این نشان می دهد كه مطالبات مهمی در تاریخ معاصر ایران وجود داشته كه تلاش می كرده است ایران را از عقب ماندگی خارج كند و تهران همیشه در تلاطم رها شدن از عقب ماندگی در جنب و جوش بوده است.

مطالبات ما در تاریخ معاصر باعث پویایی تاریخ ما شده است؛ نهضت ملی شدن نفت، قیام 15 خرداد1342 و انقلاب اسلامی اوج این تلاش ها و پویایی ها است. ما با چنین مسئله ای در تاریخ معاصر روبرو شدیم و به یك درك مشتركی رسیدیم كه باید از این عقب ماندگی رها شویم. من در مجموع، همه تحركات تاریخ معاصركشورمان را در جهت تلاش برای رها شدن از بند عقب ماندگی توصیف و تحلیل می كنم.

وقتی تاریخ معاصر ایران را این گونه تحلیل كردیم سوال بعدی كه باید به آن بپردازیم این است كه چه راه حلی برای حل معضل عقب ماندگی باید در پیش بگیریم؟ به نظر من راه حل این است كه ما با تكیه بر ظرفیت های درونی خودمان و بهره بندی از تجربیات مهم بشری درعرصه پیشرفت، چارچوبی كه از آن به عنوان الگو نام می بریم را استخراج و همه انرژی های جامعه را در جهت آن قرار دهیم.

الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت یك كوشش مهمی است كه نباید فقط در محدوده مقطع كنونی مورد توجه قرار بگیرد بلكه باید از این منظر به این سند نگاه كنیم كه ما در صدد هستیم سندی تدوین كنیم كه ایران را بعد از قریب به دویست سال از وضعیتی كه دچار آن هست و ما از آن به عنوان «وضعیت عقب ماندگی» نام می بریم خارج كنیم و این نیازمند یك الگو است. در چنین شرایطی ضرورت پیدا می كند ما اصلا مقطعی و سیاسی به این مسئله مهم نگاه نكنیم بلكه علاقه مندانه و با شور و حرارت در جهت تدوین آن مشاركت كنیم و نظراتمان را جهت اصلاح آن آزادانه و دلسوزانه بیان كنیم چرا كه این نحوه كنش به این معنا است كه فرد به كشور و منافع كشورش تعلق خاطر دارد و عافیت طلبانه و بدون اهمیت از كنار مسائل آب و خاك خود نمی گذرد.

** ایرنا: سند تا حدود زیادی معطوف به ساختارهای رسمی كشور است و چندان نگاه و برنامه ای برای حوزه عمومی ندارند. به نظر شما این ضعف تلقی نمی شود؟

**درخشه: الگو در پی ارائه یك چارچوبی حاكم بر همه اسناد كشور است و یك نقشه راهی است كه آینده را ترسیم می كند. الگو زیر مجموعه قانون اساسی است، خود قانون اساسی واجد یك الگو است و اتفاقا در تدوین این الگو هم، این مسئله مورد توجه قرار گرفته است. در واقع الگو ذیل قانون اساسی اما فراتر از سایر اسناد كشور است و مسیر آینده كشور را در جهت پیشرفت و خروج از وضعیت عقب ماندگی ارائه می دهد. آن چه كه الان ارائه شده است حاصل كوشش های علمی تعداد زیادی از اساتید است و در حال حاضر در مرحله ای قرار گرفته كه نیازمند نقد و بررسی است.

الگوی پیشرفت را نمی شود به صورت دستوری نوشت و اگر مدنظر رهبر انقلاب این نحوه الگو نوشتن بود به جمعی دستور می دادند كه خودشان مطلبی را در این زمینه آماده كنند اما مقصود این نبوده است. بنابراین از این جهت است كه رهبر انقلاب به نظر دادن همه و شكل گیری اجماع پیرامون این سند اصرار دارند.

در بحث شكل گیری اجماع و اجرایی شدن الگو دولت یك ركن مهم است، دولت سرشار از تجربیات اجرایی در 4 دهه گذشته است. ما از این تجربیات می توانیم به دانش برسیم.
نیروی انسانی و اجتماعی ما باید موتور توسعه كشور باشد بنابراین نخبه های جامعه باید پیرامون این الگو نظر دهند و خود را بخشی از مراحل تدوین و نهایی شدن این الگو بدانند تا همدلی لازم برای اجرا به وجود بیاید.

معتقد هستم هنوز این الگو باید تقویت شود بنابراین ما نیازمند این هستیم كه ارتباطات مركز را با الگو عمیق تر كنیم. تجربیات عظیمی كه دولت در اداره جامعه دارد باید به كمك مباحثات علمی آمده و آن را غنی كند. نمی توانیم یك متن انتزاعی ارائه كنیم و صرفا آرمان هایمان را بنوسیم و بگوییم سند نوشته ایم از لحاظ اجرایی باید از ظرفیت های عظیم دولت استفاده كنیم.

** ایرنا: آقای دكتر خودتان چه نقدهایی به الگو پایه ای پیشرفت وارد می دانید؟

**درخشه: اگر كسی از من سوال كند كه این سند را سند مطلوبی می دانم یا نه؟ قطعا خواهم گفت سند مطلوبی نیست.
برای نقد این سند سه نكته را مدنظر قرار می دهم.

1) هنوز یك ابهام مشخص در مفهوم الگو وجود دارد و به یك اجماع نظر كه مقصود از الگو چیست نرسیده ایم یا حداقل من نرسیده ام. در اندیشكده سیاست ، ما تلاش زیادی كردیم كه خودمان به این معنا و مفهوم برسیم و به مركز هم ارائه دادیم اما وقتی در جلسات عمومی تر مركز شركت می كنیم احساس می شود هنوز این ابهام وجود دارد. هنوز به این آگاهی كه مقصود ما از این الگو چیست و قرار است چه تفاوت هایی با چشم انداز ایران1404 و سیاست های كلی نظام داشته باشد نرسیده ایم.

الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت حتما باید متكی به نظریه پیشرفت باشد و در خصوص توسعه در دنیا نظریات متكثری وجود دارد و كم و بیش هم در تاریخ صد ساله اخیر ایران برخی از این الگوها اجرایی شده است ولی ما نتوانسته ایم نقطه عزیمتی را برای توسعه و پیشرفت داشته باشیم. بنابراین ما یك نظریه بومی و حمایت كننده الگو را باید تولید كنیم. تاریخ متوقف نمی شود ما باید جهت تاریخ را خودمان بسازیم و ساختن جهت تاریخ نیاز به مبانی نظری در حوزه پیشرفت دارد.

گفت و گوهایی به لحاط نظری در اندیشكده سیاست مورد توجه بود ولی هنوز به یك نظریه پیشرفت نرسیدیم و معتقدم باید سند از این جنبه ارتقا پیدا بكند. باید به نحوی به موانع و فرصت ها و ظرفیت هایی كه در آینده داریم اشاره كنیم ، در حال حاضر هم سند به این امور بی توجه نبوده اما كافی نیست. به عبارت دیگر مقوله آینده پژوهشی باید به صورت جدی تر مورد توجه قرار بگیرد. ارائه این سند محصول یك نوع آینده پژوهشی پیچیده است. ما در سند فقط نمی توانیم مطالبات و دوست داشتنی های خودمان را مطرح كنیم. بنابراین از فاز نظری باید خارج شویم و سندی عملیاتی و مبتنی بر مطالعات آینده پژوهی بنویسیم.

البته در مركز از سال پیش مسئله آینده پژوهی مورد توجه قرار گرفت. در خود اندیشكده سیاست هم یك كارگروهی به نام آینده پژوهی مشغول به فعالیت است. اما مهم ترین نتیجه طرح بحث های آینده پژوهی در اندیشكده سیاست این بود كه بحث توجه به آینده پژوهی در سطح مركز تقویت شد.

** ایرنا: آقای دكتر چه تمهیداتی برای اینكه الگو در حوزه اجرا به مشكل برنخورد اندیشیده اید؟ در اسنادی كه در سال های گذشته ابلاغ شد ، بعد از ابلاغ ، برنامه و اسناد به حال خود رها شد و نظارتی برای اجرای آن ها صورت نگرفت آیا الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت هم به این وضعیت دچار خواهد شد؟

** درخشه : به نكته درستی اشاره كردید این انتقاد در بسیاری از محافل هم مطرح است. این كه مثلا سیاست های كلی كه در مجمع تصویب شده در حوزه اجرا چه سرنوشتی پیدا كرده است؟ آیا اصلا اطلاعی از وضعیت این برنامه ها داریم؟ من به عنوان معلم دانشگاه وقتی نگاه می كنم می بینم كه این مشكل وجود دارد در حالی كه با اجرا كردن این اسناد می توانیم از مشكلات كشور عبور كنیم البته این طور هم نیست كه این اسناد كاملا اجرا نشده باشد. اما نیازمند یك كوشش عمیق تر در این خصوص هستیم. از حالا باید به این مسئله توجه جدی شود و مركز بعد تدوین الگو رها نشود بلكه در حاشیه الگو سازوكارهای اجرایی و نظارتی تعبیه شود.

**9487**1601**