آب های ژرف كه به آب های فسیلی نیز معروف هستند، در طول میلیون‌ها سال در اعماق زمین محبوس شدند كه به دلیل عدم تجدیدپذیری مجدد بسیار ارزشمند بوده است و از آنها به عنوان منابع آبی استراتژیك نیز یاد می شود اما در شرایط فعلی عده ای این منابع آبی را راه نجات و برون رفت از بحران كنونی آبی كشور می دانند اما در مقابل عده ای هم مخالف برداشت آن هستند و آن را متعلق به آیندگان می دانند.
تیرماه سال 95 بود كه پیشنهاد طرح استفاده از آب‌های ژرف در مجلس شورای اسلامی ارائه شد تا بر اساس آن مطالعات برای بهره‌برداری و استفاده از ظرفیت آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان آغاز شود. در این راستا پروژه استحصال آب های ژرف در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تعریف شد تا بر اساس آن تمام جوانب برداشت یا عدم برداشت از این منابع آبی مورد پژوهش و بررسی قرار گیرد.
البته نظرات در استحصال یا عدم استحصال آب های ژرف متفاوت است، برخی معتقدند برداشت آن موجب بروز پدیده فرونشست زمین می شود اما برخی معتقدند تاثیری بر بروز این پدیده ندارد چون از اعماق بسیار زیاد زمین برداشت می شود.
* ارائه نظر قطعی در زمینه برداشت آب های ژرف نیازمند بررسی بیشتر
دبیر سیاستگذاری محیط زیست در مركز بررسی ها استراتژیك نهاد ریاست جمهوری معتقد است، ارائه نظر قطعی در این زمینه نیاز به بررسی و پژوهش دارد و تا زمانی كه دولت نتیجه مطالعات و پژوهش در زمینه استحصال آب های ژرف را منتشر نكند، نمی توان در این زمینه نظری قطعی ارائه كرد.
محمد درویش روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: در زمینه تاثیر برداشت آب های ژرف بر بروز یا تشدید فرونشست زمین هنوز مطالعه جامع و مورد قبولی انجام نشده است.
وی افزود: دولت پروژه ای را برای معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تعریف كرده و بر اساس آن قرار است درباره اثرات برداشت از آب های ژرف بررسی های دقیق انجام دهند، تبعات آن را واسنجی كنند و ببینند در مجموع برداشت از آب های ژرف به نفع یا به ضرر كشور است.
این فعال محیط زیست تاكید كرد: تا زمانی كه نتایج این پژوهش ها منتشر نشده باشد باید در اعلام نظر قطعی مبنی بر اینكه آیا برداشت آب از منابع ژرف بی خطر است یا خطرناك، یا در مقایسه با طرح های انتقال آب یا آب شیرین كن صرفه اقتصادی دارد یا ندارد، احتیاط كرد، البته هنوز دولت نتایج پژوهش های خود را منتشر نكرده است.
دبیر سیاستگذاری محیط زیست در مركز بررسی ها استراتژیك نهاد ریاست جمهوری افزود: اینكه گفته می شود هر چه عمق برداشت بیشتر باشد، اثر آن بر سطح كمتر است نیز جای تامل دارد اما برخی از زلزله شناسان معتقدند ممكن است یكی از دلایل افزایش زلزله خیزی در كشور فعل و انفعالاتی باشد كه در لایه های زیرین زمین اتفاق می افتد و منابع آب جابه جا می شود.
وی ادامه داد: اگر منابع آب می تواند به این ترتیب در لایه های تكتونیك اثر بگذارد، ممكن است به همین استدلال هم منابع آب عظیمی كه در عمق هزار متری وجود دارد همین تاثیر را بگذارد همچنین اینكه آن منابع آبی میلیون ها سال طول كشید تا جمع شدند؛ بنابراین جایگزینی آنها به این راحتی ها نیست اگر چنین كاری بكنیم و معلوم شود كه خطا است دیگر جبران كردن آن بسیار دشوار و گاها غیرممكن خواهد بود.
درویش گفت: عربستان كه آب های فسیلی خود را در دهه پایانی قرن بیستم برداشت كرد و در مقطعی توانست به یكی از بزرگترین صادر كننده گندم تبدیل شود، اكنون با یك بحران جدی روبرو شده است، تمام مخازن آب های ژرف خود را از دست داده و بیش از 3.5 میلیون هكتار اراضی كشاورزی آن رها شده و چشمه های تولید گرد و خاك جدید به وجود آمده است، در واقع بخشی از این سرزمینش به علت توجه نكردن به هشدارهای كارشناسان كاملا ویران شده است.
وی به پروژه مطالعاتی استحصال آب های ژرف اشاره كرد و افزود: این پروژه آغاز شده و چاه های آزمایشی در منطقه سیستان و بلوچستان حفر كرده اند البته شوری آبی كه از این چاه ها برداشت كردند 200 هزار «میكروموس» بر سانتیمتر بوده كه شوری بسیار بالایی است و هنوز به آبی كه بشود از آن استفاده كرد دست نیافتند اما پژوهش ها ادامه دارد.
* آب های ژرف نسبت به منابع سطحی تر توصیه می شود
مسعود شفیعی رئیس سازمان نقشه برداری كشور نیز در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: آن چه كه تاثیر مستقیم روی بروز فرونشست دارد، آبی است كه از زیر سطح زمین در اعماق حداقل 200 متری از دست می دهیم چون عمق سفره هایی كه از آنها برداشت می كنیم بین 100 تا 300 متر است بنابراین باید آن را كنترل كنیم.
وی افزود: هر چه عمق تغییر چگالی بیشتر باشد اثر آن در سطح كمتر است از این رو استفاده از آب های ژرف یا فسیلی نسبت به منابع سطحی تر توصیه می شود چون در اعماق بسیار پایین هستند و در فرونشست اثر كمتری دارند، بنابراین استفاده از آب های فسیلی یا كارستی بر منابع سطحی تر مانند چاه های عمیق و نیمه عمیق ارجحیت دارند.
رئیس سازمان نقشه برداری كشور تاكید كرد: البته اگر در كل بخواهیم راهكارهای برون رفت از مشكل كم آبی را اولویت بندی كنیم قطعا ابتدا تغییر الگوی مصرف در شرب، كشاورزی و صنعت است.
وی افزود: دوم اینكه برای تامین آب روش های مختلفی وجود دارد در واقع آب های زیرزمینی، رودخانه ها و آب شیرین كن ها به عنوان منابع آبی در اختیار ما هستند؛ بنابراین باید سیاستی را در كشور در پیش بگیریم تا به منابع آبی خود تنوع ببخشیم و مثلا كاملا وابسته به آب زیرزمینی یا رودخانه و یا آب شیرین كن ها نباشیم.
شفیعی ادامه داد: استفاده از منابع تجدید شونده، بازیافت، تصفیه فاضلاب ها، ایجاد بارش های مصنوعی و بارور كردن ابرها روش هایی هستند كه می توانند به عنوان روش های تامین منابع آبی مورد استفاده قرار گیرند.
وی درباره اینكه سازمان هواشناسی نظر مساعدی نسبت به باروری ابرها ندارد، گفت: بارور كردن ابرها تا حدی قابل قبول است، برای كشور كم آبی مانند ایران نمی توان این روش ها را نادیده گرفت بلكه باید مطالعات خود را در این زمینه بیشتر كنیم.
علمی 9014*1834
تهران- ایرنا- كمبود آب در چند سال اخیر به معضلی بزرگ برای كشورهای خشك مانند ایران تبدیل شده است؛ در این میان نسخه های متعددی برای برون رفت از این چالش توسط كارشناسان و مسئولان پیچیده شده كه یكی از آنها برداشت آب های ژرف است كه اخیرا بحث آن بین مخالفان و موافقان داغ شده است.
