به گزارش روز دوشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر كه از پنجم بهمن تا 15 اسفند ماه در سراسر كشور برگزار خواهد شد، امسال با حذف بخش بین‌الملل رویكرد نوینی را در شكل برگزاری مدنظر قرار داده است. همچنین بخشی به نام «هنرهای جدید» به عنوان یكی از تازه‌ترین بخش‌ها به این رویداد عظیم در عرصه هنرهای تجسمی افزوده شده است.
از سوی دیگر نباید از خاطر دور داشت كه عرصه هنرهای تجسمی با تمامی زیر شاخه‌های خود، یكی از گسترده‌ترین جامعه مخاطبان را به خود اختصاص داده است؛ اما در كنار این گستردگی بسیاری از بخش‌های این هنر هنوز به طور عمومی در بازار مصرف مخاطبان جا نیفتاده است و این آثار در ارتباط گیری گسترده با جامعه مخاطبان نتوانسته‌اند به آن ظرفیت مورد پذیرش دست پیدا كنند.
یكی از مهم‌ترین این بخش‌ها به هنرهای جدید بازمی‌گردد؛ بخشی كه مدیریت آن در یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر برعهده «امیر راد» قرار گرفته است. امیر راد متولد 1355، كارشناس ارشد رشته نقاشی و مدرس دانشگاه در این حوزه است.
او طی چند سال اخیر به شكل متمركز تمام تلاش خود را در راستای آموزش هنرهای جدید استوار كرده است و همچنین در بخش نمایشگاهی بعد از پشت سر گذاشتن نمایشگاه‌های موفق داخلی، در خارج از كشور نیز نمایشگاه‌های هنری مختلف را با رویكرد هنرهای جدید به ویژه در شاخه «پرفورمنس آرت» و «ویدئو آرت» برگزار كرده است.
راد همچنین عضو پیوسته انجمن هنرمندان نقاش ایران است و به عنوان یكی از اعضای هیات مدیره كمیته آموزش انجمن هنرمندان نقاش ایران مشغول فعالیت است. به بهانه قرار گرفتن در آستانه برگزاری یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر به ویژه برای آشنایی هرچه بیشتر با بخش «هنرهای جدید» این رخداد با مدیر این بخش هم كلام شدیم. حاصل این گفت‌وگو در ادامه از خاطر شما می‌گذرد.
- ایرنا : در دوره‌های هفتم، هشتم، نهم و دهم؛ یعنی چهار دوره قبلی جشنواره هنرهای تجسمی فجر، شاهد داوری آثار به شكل كلی فارغ از دسته‌بندی شاخه‌های هنرهای تجسمی بوده‌ایم؛ اما در جشنواره یازدهم، شاهد تخصیص 10 بخش از مجموع فعالیت‌های هنرمندان تجسمی كشور هستیم. همزمان با این اتفاق عده‌ای موافق این دسته‌بندی هستند و عده‌ای دیگر در مقام مخالفت آن برآمده‌اند. شما به عنوان دبیر بخش «هنرهای جدید» به عنوان یكی از بخش‌های تازه افزوده شده به جشنواره هنرهای تجسمی فجر در كدام یك از این دسته‌ها قرار می‌گیرید؟
- راد : نباید فراموش كنیم كه در هنر مدرن عصر حاضر در جهان، ارزش‌گذاری آثار هنری با شكل رسانه یا تاكید بر نگاه مدیومی آن آثار مورد سنجش قرار نمی‌گیرد. در حقیقت آثار هنری بر اساس رسانه و ظرفی كه آنها را به مخاطب انتقال می‌دهد در نگاه معاصر امری است كه دیگر جنبه علمی ندارد و در بسیاری از كشورهای توسعه یافته تقسیم‌بندی در شاخه هنرهای تجسمی با این رویكرد امری منسوخ شده است.
اما نباید از این نكته نیز غافل شویم كه در خلال فرهنگ هنرهای تجسمی در ایران به دلایل متعددی از نگرش‌های ساختاری و شكل مدیریت گرفته تا نحوه آموزش و همچنین رویكرد فرهنگی جامعه مخاطبان و البته عموم هنرمندان حاضر در عرصه هنرهای تجسمی به این حوزه گسترده، پذیرش برداشتن این مرزهای تعریفی در شكل تكثرگرای شاخه هنرهای تجسمی تا به امروز صورت نگرفته است.
البته این مساله را نیز نباید از خاطر دور داشت كه بعد از چهار دوره گذشته كه شما به آن اشاره كردید، ما تجربه تمركز بر آثار هنری و ویژگی‌های تعاریف معاصر را در شكل برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی فجر داشتیم. اما معتقدم در دوره یازدهم تغییر این رویكرد در امر داوری و مجزا ساختن شاخه‌های مخالف هنرهای تجسمی با فرهنگ جاری در میان عموم علاقه‌مندان و هنرمندان در عرصه هنرهای تجسمی برای برگزاری این رخداد قرابت بیشتری دارد.
همچنین ایجاد مرزبندی میان تعریف شاخه‌های مختلف هنرهای تجسمی مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، گرافیك، عكاسی و هنرهای جدید در مواجهه با هنرمندان و خالقان آثار نیز دارای موافقان بسیاری است؛ چرا كه آنها تاكید دارند كه در آن رسانه و حوزه خاص خود با توجه به ویژگی‌های علمی و هنری آن رسانه مثلاً هنر نقاشی و یا هنر تجسمی باید آثارشان مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد نه در یك دامنه كاملا گسترده و با شكل نگاه مشترك در حوزه آثار تجسمی؛ به عنوان مثال هنرمندان مجسمه‌ساز معتقدند كه سرانه و دامنه فعالیت و آثار آنها نباید در كنار آثار نقاشی، خوشنویسی، عكاسی و جمیع آثار حاضر در عرصه هنرهای تجسمی مورد قضاوت و داوری قرار گیرد.
** «هنرهای جدید»، شامل مدیوم‌ها و رسانه‌های نوپاست
- ایرنا : «هنرهای جدید» به عنوان یكی از بخش‌های تازه راه یافته به جشنواره هنرهای تجسمی فجر شناخته می‌شود، از سوی دیگر با توجه به فعالیت چند سال اخیر شما كه به شكل متمركز در زمینه آموزش هنرهای جدید بوده است ویژگی‌های این بخش و شیوه‌های هنری ارائه آن را تبیین می‌فرمایید؟
- راد: اكنون «هنرهای جدید» به شكل كلی به حوزه مدیوم‌ها و رسانه‌های نوپا در هنرهای تجسمی گفته می‌شود. منظور از این مدیوم‌های مدرن و به روز شده در حوزه هنرهای تجسمی قرار دادن آنها در كنار مدیوم‌های كلاسیك هنرهای تجسمی است. به عنوان مثال اگر مدیوم‌های كلاسیك هنرهای تجسمی را نقاشی و مجسمه‌سازی بدانیم، امروز با مدیوم‌هایی مواجه هستیم كه دامنه گسترده‌ای از فعالیت هنری در عرصه هنرهای تجسمی را در بر می‌گیرند و در عین حال پاسخگوی مسائل معاصر انسان مدرن هستند.
برای آشنایی هر چه بیشتر مثالی عینی می‌زنم؛ به عنوان مثال شما اگر بخواهید درباره فضای وب و رسانه‌های اجتماعی كار كنید، اگر به شكل مستقیم سراغ وب و فضای مجازی بروید و به واسطه آن اثری خلق كنید بدون هیچ شكی اثر شما برای انتقال آن مفهوم مدرن اثرگذارتر خواهد بود تا اینكه بخواهید سراغ مدیوم‌های كلاسیك مانند نقاشی و یا مجسمه‌سازی برای بازتاب مفهوم مدرنی مانند فضای وب و فضای مجازی بروید.
در تعریفی كلان، «هنرهای جدید» زمینه‌های فرهنگی و تاریخی گسترده‌ای دارد اما به طور مشخص برای آن كه پاسخ دقیق داده باشم، مركز آثار هنرمندان در خلق «هنرهای جدید» به حوزه رسانه‌های معاصر و رسانه‌های جدید استوار است.
** میزبانی هنرهای جدید از مثلث هنرهای اجرایی، چیدمان و ویدیو آرت
- ایرنا : با توجه به تعریف شما از شاخه‌های متعدد و بخش‌های گسترده «هنرهای جدید»، كدام یك از این شاخه‌ها در یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی حاضر هستند؟
- راد : همانطور كه در پاسخ به سوال قبلی گفتم این بخش دامنه بسیار وسیعی دارد. به عنوان مثال اگر كه نقاشی و مجسمه‌سازی را به عنوان دو مدیوم بزرگ و شناخته شده در نگاه كلاسیك حوزه هنرهای تجسمی در نظر بگیریم؛ در عرصه «هنرهای جدید» با رسانه‌ها و مدیوم‌های بسیار گسترده‌ای مواجه هستیم كه هر كدام توانایی خلق اثر در حوزه‌های گوناگون را دارا هستند و طبیعی است كه برای جشنواره و یا رویداد متمركزی مانند جشنواره هنرهای تجسمی فجر پرداختن به همه مدیوم‌ها و رسانه‌ها میسر نیست.
به همین دلیل در یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر، محدودیتی برای آثار حاضر در بخش «هنرهای جدید» این رخداد در نظر گرفته شده است و بر اساس همان محدودیت‌ها در حقیقت سه دسته از مدیوم‌های «پرفورمنس آرت» یا هنرهای اجرایی، «اینستالیشن» یا هنر چیدمان و «ویدیو آرت» برای شركت در این بخش انتخاب شده‌اند.
** هنرهای جدید، بر بستر نگاه میان‌رشته‌ای شكل می‌گیرند
- ایرنا : دو مفهوم پرفورمنس و پرفورمنس آرت از آن دست مفاهیمی است كه تاكنون تبیین و تصویر دقیقی در راستای معناسازی آنها برای عموم مخاطبان از یك سو و از سوی دیگر حتی برای بسیاری از هنرمندان صورت نگرفته است! برای حضور آثار در بخش «پرفورمنس آرت» به عنوان یكی از بخش‌های سه‌گانه «هنرهای جدید» جشنواره تجسمی فجر، تعریف خودتان از این هنر مدرن را بیان می‌كنید؟ و اینكه از دیدگاه شما «پرفورمنس» و «پرفورمنس آرت» با یكدیگر متفاوت هستند؟ این مساله را به این سبب مورد پرسش قرار می‌دهم كه هر چند به شخصه به این مساله موافق نیستم اما در بین بسیاری از هنرمندان حوزه تئاتر و تجسمی این دو بخش - پرفورمنس و پرفورمنس آرت - با یكدیگر تفاوتی ندارند!
- راد : بدون هیچ شكی و به طور مشخص این دو واژه در شكل اجرا و خلق اثر هنری با هم تفاوت‌های بنیادین دارند. یعنی «پرفورمنس» دارای یك بار معنایی و «پرفورمنس آرت» دارای بار معنایی متفاوت است. اگر بخواهیم خیلی ساده این دو را تعریف كنیم، تمام آنچه كه به اجرا در می‌آید و در قالب اجرا به مخاطب ارائه می‌شود در زیرشاخه «پرفورمنس» یا در فهم عمومی‌تر زیرشاخه «اجرا» تعریف می‌شوند. بنابراین از كنسرت موسیقی و انواع نمایش می‌تواند در حوزه پرفورمنس قرار گیرد.
اما «پرفورمنس آرت» رسانه‌ای برآمده از حوزه هنرهای تجسمی است. در حقیقت هنری است كه تحت معنای مدیوم میان‌رشته‌ای و میان‌رسانه‌ای با ویژگی‌های خاص خودش قابلیت ارائه و تعریف دارد. در شكل تخصصی این مساله دارای بحثی طولانی است اما برای آنكه پاسخ سوال شما را داده باشم، می‌توانم به این نكته اشاره كنم كه پرفورمنس و پرفورمنس آرت تفاوت‌های ماهوی فراوانی با یكدیگر دارند و ویژگی‌های منحصر به فرد خاص خود را دارند.
ولی اگر بخواهم خیلی ساده بگویم، پرفورمنس آرت صرفاً یك عمل اجرایی برای مخاطب نیست. بلكه عملی است كه طی یك پروسه، در یك زمان و مكان واقعی و در تعامل با مخاطب اتفاق می افتد. در حقیقت «پرفورمنس آرت» در بیشتر مواقع اینچنین است كه یك مكان را به یك فضا تبدیل می‌كند و به واسطه آن مفهومی را در ذهن مخاطب می‌سازد اما در راستای ساخت آن مفهوم به معناسازی و انتقال پیام مستقیم دست نمی‌زند. در واقع اثر پرفورمنس آرت این اجازه را به مخاطب می‌دهد تا انتقال معنا و فضاسازی بر اساس نگرش‌های هنرمند برای رسیدن به یك از مفهوم هنرمندانه از برقراری دیالوگ و گفتمان میان مخاطب و اثر هنرمند در ذهن مخاطب صورت گیرد.
** هنر چیدمان، تغییر ماهیت مكان به فضاست
- ایرنا : با این تعاریف بسیار كلی حقیقتا می‌توان دامنه گسترده و طیف متنوعی از آثار را در ذیل مجموعه «پرفورمنس آرت» جای داد و به جشنواره ارائه كرد! این معنا و تعریف گسترده آیا در بخش‌های ویدئو آرت و «اینستالیشن» نیز به همین صورت است؟
- راد: آنچه كه در چیدمان یا «اینستالیشن» داریم متوجه این نكته است كه در هنر چیدمان به واسطه قرار دادن اشیا یا فرم‌هایی متنوع و نه تنها فرم‌های جسمی و عینی كه حتی صدا و نور نیز یاریگر هنرمند می‌تواند باشد و به واسطه آن اثر هنری را خلق كند. در حقیقت هنر چیدمان برای شكل دادن و تغییر ماهیت مكان به فضاست. این حوزه خود زیرمجموعه‌های متنوعی مانند اینستالیشن‌های نوری، اینستالیشن‌های صوتی و اینستالیشن‌های عینی و جسمی به واسطه قرارگیری اشیای گوناگون كه فضای متفاوتی را شكل می‌دهند شامل می‌شود.
ویدیو آرت میز هنری میان رسانه است كه اگر بخواهیم خیلی كلی آن را توضیح دهیم می‌توانیم بگوییم «ویدیو آرت» میان‌رسانه‌ای است كه به طور عام در میان هنرهای تصویری یا «ویژوال» و «موشن پیكچرز» یا تصویر متحرك در حركت است. شاید مهم‌ترین ویژگی خاص آن این باشد كه این رسانه هنری به شكل تصویر متحرك و اثر هنری كه ویژگی‌های بصری آن غالب است و آن ویژگی‌های بصری قرار است كه روایت‌كننده ذهنیت و رویكرد متفاوتی با نگاه هنرمندانه به مخاطب باشند تعریف می‌شود.
** دنیای جدید، برای تعاریف هنرهای تجسمی مرزبندی قائل نیست
- ایرنا : در صحبت‌های شما بارها این مساله تكرار شد كه حوزه «هنرهای جدید» در عرصه هنرهای تجسمی دارای رویكردهای بسیار گسترده و متنوع در شكل تعریفی است كه سه شاخه اصلی آن در یازدهمین جشنواره تجسمی فجر مجوز ارائه و حضور دارند. در حالی كه این بخش به شكل رقابتی قرار است برگزار شود، نحوه داوری در این بخش بر چه مبنایی صورت می‌گیرد؟ با توجه به آن كه ما با جهانی گسترده چه از منظر نگاه هنرمندانه و چه از نظر نگاه علمی و معنایی در بخش «هنرهای جدید» مواجه هستیم؟
- راد: این درست است كه داوری این بخش بسیار كار سختی است!؛ اما این نكته را نباید فراموش كنیم كه در عرصه هنرهای تجسمی به ویژه در بخش داوری جشنواره‌های رقابتی، معیارهای داوری متكی بر پایبندی آثار بر چارچوب دقیق و عینی تعاریف متمركز نیست. از سوی دیگر در دنیای معاصر در عرصه هنرهای تجسمی اصلا نباید به تعریف قائل بود! ما نیز در بحث داوری این رویداد اعتقادی به تعریف برای شاخه‌های مختلف هنری به ویژه با نگاه و رویكرد نو و مدرن نداریم؛ اما ویژگی‌های هر كدام از بخش‌های سه‌گانه (ویدئو آرت، چیدمان و پرفورمنس آرت) بخش «هنرهای جدید» جشنواره تجسمی فجر مشخص است و بنابراین من به همراه بهرنگ صمدزادگان، فرهاد فزونی و آزاده گنجه‌ای بر اساس همان ویژگی‌ها كار قضاوت و داوری را در این بخش انجام می‌دهیم.
البته در هنر معاصر و هنر جدید بخش اندیشه، مبحث بسیار مهمی است. پس در حقیقت داوری در این بخش در دو حوزه اندیشه و دو دیگر، ویژگی‌های اثر هنری ارائه شده به این رخداد مورد توجه قرار می‌گیرد.
گفت‌وگو از امین خرمی و عادل پازیار
فراهنگ**9266**9031** 1055
تهران- ایرنا- مدیر بخش «هنرهای جدید» جشنواره تجسمی فجر با تاكید لزوم بازنگری جامعه هنری و مخاطبان به بخش‌های متنوع حوزه هنرهای تجسمی گفت: اندیشه و بستر پیدایش، شاخصه مهم داوری آثار هنرهای جدید است.
