شهیدی؛ روایتگر بی بدیل تاریخ اسلام

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ فرهنگ ایران زمین شخصیت هایی دارد كه از آنان با پیشوند «علامه» یاد می‌شود؛ افرادی كه دانش آنها محدود به یك رشته نیست و عمری را در تحصیل در علوم جدید و دانشگاهی سپری كرده اند و در علوم سنتی و قدیمی ایران تبحر خاصی دارند كه سیدجعفر سجادی(شهیدی) یكی از آخرین بازمانده های آنها بود.

وی در 1297خورشیدی در بروجرد دیده به جهان گشود. تحصیل ابتدایی و اندكی از متوسطه را در همان شهرگذراند و ادامه آن را در تهران به انجام رساند. سپس در 1320خورشیدی برای تحصیل علوم دینی و فقه و اصول راهی نجف شد و تحصیلات حوزوی را در آن شهر تا حد رسیدن به درجه اجتهاد ادامه داد اما به سبب بیماری كه داشت مجبور شد به ایران بازگردد. وی ابتدا به نام سجادی معروف بود اما بعدها تغییر شهرت داد و با نام شهیدی در مراكز علمی و دانشگاهی شهرت یافت.

شهیدی برای گذران زندگی و به ‌منظور ترجمه متون عربی، نزد كریم سنجابی وزیر فرهنگ وقت می رفت كه پس از مدتی شروع به تدریس در دبیرستان ابومسلم كرد و با توجه به اهمیت مدرك تحصیلی در میزان حقوق، بدون شركت در كلاس‌ها موفق به دریافت لیسانس الهیات شد.

**همكاری با علی اكبر دهخدا
رفت و آمد شهیدی با محمد معین، باب آشنایی وی را با علی‌اكبر دهخدا فراهم كرد. سپس علامه دهخدا از شهیدی دعوت به همكاری می كند و در نامه‌ای به مهدی آذر وزیر فرهنگ وقت نوشت: «او اگر نه در نوع خود بی‌نظیر ولی كم‌نظیر است.» دهخدا در این نامه می‌خواهد كه به جای 22 ساعت به او 6 ساعت تدریس اختصاص دهند تا بقیه وقتش را در لغت‌نامه دهخدا بگذراند. به این ترتیب شهیدی معاونت لغت نامه دهخدا را به‌ عهده گرفت.

شهیدی تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی را تكمیل كرد و از محضر جلال همایی و بدیع الزمان فروزانفر بهره ها برد و سرانجام در 1340خورشیدی با اخذ درجه دكتری در این رشته، در دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد. وی در 1346خورشیدی به ریاست موسسه دهخدا منصوب شد كه تا آخر عمر با همكاری گروهی از یاران دهخدا و مولفان دیگر به كار تدوین لغت‌نامه دهخدا و لغت‌نامه فارسی مشغول بود.

**تالیفات
شهیدی تالیفات زیادی را در زمینه تاریخ اسلام از خود به جای گذاشته است. یكی از نخستین نگارش های تاریخی وی كتاب «جنایات تاریخ» بود. از دیگر تالیف های او می توان از «مهدویت در اسلام، چراغ روشن در دنیای تاریك یا زندگانی امام سجاد(ع)، كتاب پس از پنجاه سال (پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین (ع))، شرح لغات و مشكلات دیوان انوری، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، زندگانی حضرت فاطمه (س)، آشنایی با زندگانی امام صادق(ع) ، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ستایش و سوگ امام هشتم در شعر فارسی و ... نام برد.

این نویسنده شهیر در 1337خورشیدی تصحیح براهین العجم، اثر محمدتقی سپهر را به همراه تهیه حواشی و تعلیقات و در 1341خورشیدی تصحیح دره نادره اثر میرزا مهدی خان استرآباد انجام داد.

«ابوذر غفاری نخستین انقلابی اسلام» و «شیر زن كربلا» اثر بنت الشاطی و «انقلاب بزرگ» اثر دكتر طه حسین و نهج‌البلاغه از آثار ترجمه‌ای او هستند.

كتاب پس از پنجاه مربوط به شهیدی به زبان‌های عربی، انگلیسی، تركی استانبولی، تركی آذربایجانی، ژاپنی و اردو و نیز كتاب زندگانی حضرت فاطمه(س) به زبان تركی استانبولی و عربی و همچنین تاریخ تحلیلی اسلام به زبان‌های عربی، یونانی ترجمه شده است.

شهیدی همچنین بیش از یكصد مقاله به زبان فارسی و عربی دارد كه قسمتی از مقاله‌های فارسی او در مجموعه‌ای به نام (از دیروز تا امروز) گردآوری و چاپ شده و مقاله‌های عربی او نیز در مجله‌های ایران، الجزیره و عراق چاپ شده‌اند.

**شیوه تاریخ نگاری
شهیدی تاریخ را به عنوان دانشی كه تنها به زندگی گذشتگان می‌پردازد، نمی شناخت بلكه آن را روزانه برای بیان نیازها و چالش های موجود در جوامع اسلامی می دانست و همواره بر آن بود تا آثار تالیفی خود را به سمت و سوی نیازهای امروزی جامعه هدایت كند.

جایگاه وی در میان تاریخ نویسان معاصر چشمگیر است. آثار و نوشته‌هایش مورد استفاده و استناد پژوهشگران استادان و دانشجویان قرار دارد اما آنچه وی را از معاصرانش ممتاز و متمایز می‌كند اهتمام به تاریخ تشیع است زیرا بسیاری از جنبه‌های تاریخ سیاسی و اجتماعی تشیع از طرف تاریخ نویسان مسلمان مورد غفلت قرار گرفته بود كه شهیدی این جنبه ها را با رویكرد های امروزی بازكاوی و بازخوانی كرد كه آثار وی درباره زندگی حضرت فاطمه(س)، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) و امام صادق(ع) نمونه‌های بارز این تلاش ها است.

شهیدی در تحلیل اسناد و جریان های تاریخی با دقت و احتیاط فراوان عمل می‌كرد. به عنوان نمونه در كتاب زندگی علی بن حسین در باب نام های گوناگون مادر امام به ویژه شهربانو چالش ظرفی را در پژوهش های تاریخی مطرح می‌كند كه عدم دقت و تامل تاریخ‌نویسان گذشته درباره داستان شهربانو را نشان می‌دهد.

همچنین از ویژگی های برجسته سبك و شیوه این تاریخ نویس اسلام در تدوین كتاب‌های تاریخی بهره گیری از آموزه های قرآنی و حدیثی است. ایجاد چنین پیوندی نشان دهنده رویكرد دینی و تحلیل عمیق وی از جریان‌های تاریخی است.

شهیدی شیوه و سبك ویژه در تدوین و نگارش كتاب‌های تاریخی دارد. حقیقت جویی، پرهیز از تعصب قومی و مذهبی، دقت در بررسی جریان های تاریخی، روشنی و صراحت بیان، پرهیز از اغراق و مبالغه، استناد به منابع معتبر تاریخی و رویكرد نقدی به آنها از ویژگی ها و سبك های زبانی وی در دانش تاریخ بودند.

**افتخارات
شهیدی در 1369خورشیدی برای ترجمه نهج البلاغه و در 1385خورشیدی برای نگارش كتاب تاریخ تحلیلی اسلام برنده جایزه كتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. وی همچنین از دانشگاه پكن دكتری افتخاری گرفت و در 1374خورشیدی نیز موفق شد تا نشان درجه یك علمی را از آیت الله اكبر هاشمی رفسنجانی رییس جمهوری وقت دریافت كند.

از این استاد تاریخ اسلام كتابخانه‌ای 30 هزار جلدی در نارمك تهران به جای مانده است. وی در 1374خورشیدی منزل مسكونی خود در نارمك تهران را به شهرداری واگذار كرد. این خانه در همان سال به كتابخانه عمومی تبدیل شد. پس از درگذشت شهیدی، اتاقی در این كتابخانه به موزه نگهداری برخی آثار او اختصاص داده شده است.

**درگذشت
سرانجام این اسلام پژوه پس از عمر تلاش و كوشش در راه تاریخ اسلام در ٢٣ دی ١٣٨٦ خورشیدی بر اثر كهولت سن و بیماری دار فانی را وداع گفت. پیكر وی در 26 دی از محل بنیاد لغت‌نامه دهخدا به طرف دانشگاه تهران تشییع شد و در امام زاده عبدالله در شهرری به خاك سپرده شد.

پژوهشم9370**9131