هنر نو معاصر در ارتباط مستقیم و عمیق با مخاطب شكل می‌گیرد

به گزارش روز یكشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر در حالی طی بهمن و اسفند 1397 برگزار خواهد شد كه بار دیگر با تقسیم‌بندی و مجزا كردن بخش‌های مختلف هنرهای گسترده شاخه تجسمی شاهد شكل‌گیری نگاه تخصصی در برگزاری این رویداد از مجموع فعالیت جشنواره‌های هنری فجر خواهیم بود.
بدون هیچ شكی یكی از اصیل‌ترین بخش‌های دهگانه حاضر در جشنواره هنرهای تجسمی فجر به بخش نگارگری برمی‌گردد كه ذیل مجموعه بخش‌های مجزایی چون «گل و مرغ»، «تذهیب»، «مینیاتور» و «تشعیر» - اصطلاح و روشی در نگارگری است و در آرایش كتاب یا قطعات خط و مینیاتور و مرقعات استفاده می‌شود - تعریف می‌شود. هرچند پیشینه هنر نگارگری در ایران به شكل مكتوب به سده پنجم و ششم هجری قمری باز می‌گردد؛ اما تاریخ نقاشی در ایران سابقه بسیار گسترده‌تر از آن دارد. وقتی درباره حوزه نگارگری صحبت می‌كنیم بیشتر نگاه ما بر دوران ورود اسلام به كشورمان و استفاده كردن از نقاشی ایرانی در راستای القای مفاهیم دینی و مذهبی معطوف می‌شود.
هنر نگارگری به عنوان هنری اصیل هر چند به پهنای فرهنگ و هنر ایران و از زمان ورود اسلام به كشورمان تاریخ سترگی را به خود اختصاص داده است اما طی چند دهه اخیر كمتر مورد اقبال هنرمندان به ویژه نسل جوان هنرمندان قرار گرفته است. البته در این میان برگزاری رخدادی مانند جشنواره هنرهای تجسمی فجر و همچنین جشنواره دوسالانه نگارگری در ایران بار دیگر زمینه احیا و معرفی این هنر به شكل عمومی آن را در میان هنرمندان فعال در شاخه هنرهای تجسمی از یك سو و از سوی دیگر میان عموم مردم به عنوان مخاطبان این شكل هنری فراهم آورده است.
برای آشنایی هرچه بیشتر با بخش نگارگری یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر سراغ مدیر این بخش استاد «عبدالله محرمی» رفتیم.
عبدالله محرمی متولد 1346 خورشیدی در تهران، هنرمند رشته نگارگری و تذهیب است. او دریافت دیپلم افتخار سه دوره جشنواره جوانان در سه سال پی در پی از سال 67 تا 69، دریافت نشان یاد‌بود در سه دوره نمایشگاه دو سالانه نگار‌گری در موزه هنرهای معاصر طی سال‌های 74, 76, 78، دریافت دیپلم افتخار در برگزاری سمینار سه روزه هنری قزاقستان، عضویت در كمیته كارشناسی تذهیب در برگزاری مراسم نگارش قرآن كریم در یك روز در رمضان سال 79، عضو فعال شركت دنیای هنر سوئد مستقر در استكهلم از سال 78، دریافت دیپلم افتخار از شهرداری آتن یونان برای شركت در نمایشگاه شهرداری‌های كشورها در سال 75، دریافت نشان یادبود از شهردار ونیز برای شركت و همكاری در نمایشگاه هنرهای سنتی ممالك در سال 78 و عضویت در كمیته كارشناسی هنرهای تجسمی - تذهیب جشنواره امام رضا (ع) را در كارنامه‌اش دارد.
استاد محرمی امسال و همزمان با برگزاری یازدهمین دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر به عنوان دبیر بخش نگارگری این رخداد مشغول فعالیت است. آنچه در ادامه از خاطر شما می‌گذرد حاصل گپ ‌و گفتی صمیمی با استاد محرمی درباره بخش نگارگری این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی و فجر و مسائل پیرامون این هنر در كشور است.  
- ایرنا : به عنوان سوال نخست و آغاز این گفت‌وگو، حال و هوای این دوره جشنواره تجسمی فجر را چگونه دیده‌اید؟
- محرمی : جشنواره هنرهای تجسمی فجر در كنار فشردگی خاص خودش، چندین رشته را در بطن خود جای داده است و درست به خاطر همین فشردگی و استرس‌های آن جزء رویدادهای جذاب هنری در كشور ما به شمار می‌رود و فشار و نگاه خاص خودش را دارد؛ اما خوشبختانه در این دوره از جشنواره شاهد اقبال بسیار خوبی از سوی هنرمندان حاضر در تمامی بخش‌ها از جمله بخش نگارگری بودیم. البته داوری بخش نخست نگارگری تمام شده و هنرمندانی كه برای ارسال آثار اصلی معرفی شده‌اند تا امروز، 23 دی ماه فرصت دارند آثار خود را به دبیرخانه ارسال كنند تا در بخش معرفی و داوری نهایی آثار آنها مورد ارزشیابی داوران این رخداد قرار گیرد. به محض پایان یافتن داوری‌ها آثار نهایی برای حضور در یازدهمین دوره جشنواره هنرهای تجسمی در بخش نگارگری معرفی خواهند شد.

** انتخاب 73 اثر از میان 340 اثر ارسالی
- ایرنا : رشته نگارگری در یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر شامل چه بخش‌هایی است و در بخش نخست داوری این دوره از جشنواره چند اثر ارسال شده است؟
- محرمی : نگارگری شامل مینیاتور، گل و مرغ، تذهیب و تشعیر است كه در تمامی این بخش‌ها 340 اثر ارسال برای جشنواره ارسال شده كه 73 اثر در مرحله اول مورد پذیرش قرار گرفته‌اند و برای مرحله دوم باید اصل آثار به دبیرخانه ارسال شود تا مورد داوری و ارزشیابی نهایی داوران قرار گیرد.
البته ذكر این نكته الزامی است كه با توجه به مهلت تعیین‌شده برای ارسال آثار، باز هم آثاری امكان ارسال دارند كه آنها جزء استثناءها هستند كه از آن جمله می‌توانم به آثاری اشاره كنم كه هنوز اجرای نهایی آنها به پایان نرسیده، یا برای تكمیل به زمان بیشتری نیاز داشتند و یا ممكن است در مرحله نخست داوری از چشم داوران دور مانده باشند و یا فُرمت فایل‌ها به گونه‌ای بوده كه توسط دستگاه‌ها و كامپیوتر برای ارائه به داوران باز نشده است؛ این دست از آثار امكان ارسال بعد از تاریخ تعیین‌شده را دارا هستند.
- ایرنا: آیا در جشنواره امسال نیز چنین استثناءهایی وجود داشتند؟
- محرمی : بله! به عنوان مثال اثری در طی چند روز اخیر به دست ما رسیده كه در بخش داوری نخست از دید داوران پنهان مانده بود. در حالی كه این اثر دارای وجاهت هنری و قدرت بسیار بالایی در شكل اجرا بوده و به همین سبب این اثر را برای داوری در بخش دوم مورد پذیرش قرار داده‌ایم.

** ملاك‌های پذیرش یا حذف آثار هنری در جشنواره
ایرنا : انتخاب آثار برای حضور در بخش نهایی از میان خیل آثار ارسالی به هر جشنواره امر طبیعی است. شما و همكارانتان در بخش نگارگری برای پذیرش و داوری و یا حذف دیگر آثار چه ملاك‌هایی را مدنظر داشتید؟
- محرمی : معیارها كه متعدد و مختلف هستند. بعضی اوقات آثاری در بستر فضای مجازی برای جشنواره ارسال می‌شود كه برای بررسی و ارزشیابی ممكن است آن دقت كافی را نداشته باشد. آثاری كه با ماهیت این بخش، هم‌خوانی نداشته و یا از نظر كیفی دارای ملاك‌های پذیرش نباشند از سوی داوران حذف می‌شوند. همین طور ممكن است كه آثاری را داوران در بخش پذیرفته باشند اما بعد از ارسال، اثر با تصویر ارسالی مغایرت داشته باشد، یا كیفیت تولید آن نازل باشد و یا كپی باشند به شكل خودكار از داوری كنار می‌روند.
حالا كه صحبت روی داوری متمركز شده است اجازه بدهید تا همكارانم در بخش داوری این دوره از جشنواره را معرفی كنم. استاد «امیرحسین قهرمانی» كه از شاگردان زنده‌یاد استاد بهزاد است و همچنین رضا یساولی و خانم مهرزمان فخارمنفرد دیگر همكاران و داوران در بخش نگارگری این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر را تشكیل می دهند.

** درخشش هنرمندان استانی با توجه به كمبود امكانات
- ایرنا : در صحبت‌های مدیر كل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر بر دو محور «حذف نام هنرمندان از روی آثار، برای داوری بی‌شائبه» و همچنین «توجه به هنرمندان استانی و شهرستانی» تاكید ویژه‌ای شده است. آیا این دو اصل در بخش نگارگری مورد توجه و اجرا قرار گرفته است؟
- محرمی : بدون هیچ شكی! برای ارزشیابی آثار هنرمندان، نام آنها حذف شده و صرفاً كدهایی برای آثار هنری تعیین شده كه داوران صرفا با این كدها سر و كار دارند و از نام تولیدكننده اطلاعی ندارند.
اما در زمینه توجه به هنر و هنرمندان شهرستان‌ها باید بگویم به شخصه چه در این جشنواره چه در رویدادهای دیگر همواره به هنرمندان دور از پایتخت توجه بیشتری داشتم چرا كه اعتقاد دارم همیشه این هنرمندان به واسطه تمركز امكانات در پایتخت مورد كمتر مورد توجه قرار گرفتند، در حالی كه در شهرستان و استان‌ها هنرمندان بسیار خوبی وجود دارند كه فوق‌العاده كار می‌كنند و حیف است كه دیده نشود.
به عنوان مثال در دهمین دوره «دوسالانه نگارگری» توجه و تمركز ما بر هنرمندان استانی و خارج از پایتخت معطوف بود كه اتفاقاً خروجی بسیار درخشانی چه در زمینه معرفی هنرمندان سراسر كشور و چه در زمینه تولید آثار نگارگری با كیفیت و رویكرد متفاوت را شاهد بودیم.

** هنر اثرگذار متعلق به عصر و زمانه‌ای خاص نیست
- ایرنا : نگارگری از جمله هنرهای بسیار قدیمی و دارای سابقه تاریخی در خیل تولیدات هنری ایران زمین است؛ اما از سوی دیگر یكی از شروط ارسال آثار توسط هنرمندان و پذیرش توسط اعضای هیات داوران اشاره به شرط معاصر بودن آثار دارد. ممكن است در ارتباط با نگاه معاصر درباره این هنر با رویكرد و نگاه سنتی و عقبه تاریخی آن توضیح بفرمایید؟
- محرمی : عموما تعبیرهایی در هنر نگارگری وجود دارد كه در حقیقت نوعی نگرشی مدرن به كار را بازتاب می‌دهند. به شخصه معتقدم این نگرش در مواردی آسیب‌رسان است! اما شاهدیم كه برخی از هنرمندان در تغییر نگرش و رویكردهای مدرن به هنر نگارگری، نوعی از اجرای هنر را مدنظر قرار دارد كه نه تنها باعث زیر سوال رفتن اصول نگارگری نمی‌شوند كه توانسته نگاه جدیدی را به این هنر وارد كنند. به واسطه چنین نگرش‌هایی، گاهی اوقات شاهد هنر بسیار بسیار زیباتر و به‌روزتری هستیم.
از سوی دیگر اعتقاد شخصی من بر این است كه كار معاصر و كار به روز، به اثری باز می‌گردد كه بتواند با مخاطب در ارتباط مستقیم و عمیق قرار گیرد. ممكن است كه آن اثر در عصر سلجوقی، صفویه یا قاجار تولید شده باشد؛ اما معنا و محتوای هنری كه توسط هنرمند خلق شده و در آن اثر هنری بازتاب یافته است چنان در ارتباط گیری با مخاطب امروز موفق است كه می‌توان آن اثر را نیز اثری معاصر و نو دانست.
خوشبختانه در این دوره از جشنواره ما شاهد تغییرات بسیار دلنشین و شیرینی در زمینه نگاه‌های نو و تزریق ایده‌های خلاقانه جدید در بازتاب هنر دیرینه، سنتی و قدیمی نگارگری بوده‌ایم كه می‌تواند آثار بسیار متفاوتی را با اتكا بر چارچوب هنر نگارگری در اختیار مخاطبان قرار دهد.

** رویكرد معاصر در نگرش هنرمند شكل می‌گیرد نه شیوه اجرا
ایرنا : یكی از داوران درباره بازتاب و تفكر مدرن و نو به تولید هنری دیرینه و سنتی مانند نگارگری گفته بود كه نیازمند بازتعریف مجدد در زمینه نگاه نو به هنر نگارگری هستیم. ممكن است شما به بازتعریف این موضوع بپردازید؟
- محرمی : همانطور كه گفتم تعبیر معاصر به نظر من برقراری ارتباط با بیننده است. هنرمندانی كه در حال فعالیت هستند، نشان دادند كه تغییرات بسیار ظریف و نامحسوسی را در نگارگری ایجاد كردند كه هرچه در نگاه نخست توجه می‌كنید متوجه نمی‌شوید كه آن تغییرات بر اساس چه نگرشی صورت گرفته است؛ اما وقتی همان آثار در مواجهه با مخاطب قرار می‌گیرند، در ارتباط گیری به هیچ وجه دچار لكنت نمی‌شوند! كه این خود نشان‌دهنده رویكرد معاصر و مدرن در زمینه تولید هنر و آثار هنری در حوزه نگارگری است.

** در شكل اجرایی، هیچ اتفاقی در هنر دیگر صورت نخواهد گرفت
- ایرنا : با توجه به این صحبت شما، در آینده باید منتظر یك گونه‌شناسی (تیپولوژی) جدید در تولید و نگاه به هنر نگارگری باشیم؟
- محرمی : فكر می‌كنم كه اتفاق جدیدی در هیچ هنری صورت نخواهد گرفت! چراكه همه كارها تا به امروز صورت گرفته است! به عنوان مثال وقتی به برخی از رخدادها یا اتفاقات جدید در هنر نگارگری در دوران معاصر توجه می‌كنید تنها با كمی تحقیق و پژوهش در می‌یابید كه آن نوع نگاه یا آن تغییر روش در شیوه تولید هنر نگارگری پیشتر مثلا در دوران صفویه نیز صورت گرفته است؛ اما به واسطه گذران تاریخ و یا تكرار نشدن، آن شیوه چندان مورد توجه قرار نگرفته و یا در تاریخ به ثبت نرسیده است.
به همین سبب گمان می‌كنم برخورد ذهنی با نگارگری در دوران مدرن بسیار بسیار شیرین خواهد بود؛ در شیوه تولید آثار نگارگری در زمانه حاضر ما بیشتر نیازمند ایجاد تغییرات در نوع نگریستن به خلق اثر هنری هستیم تا شیوه اجرا و تولید آثار هنری؛ چرا كه در زمینه شیوه و تعالی تمامی اقدامات متنوع و جدیدی كه می‌توانست صورت گیرد تا به امروز صورت پذیرفته و دیگر كمتر چه در هنر نگارگری و چه در سایر هنرها می‌توانیم شاهد اقدام یا خلقی نو و بدیع در شیوه اجرا باشیم. در حالی كه نحوه زیست و همچنین نحوه نگرش به تولید آثار هنری به ویژه در زمینه هنرهای ماندگار و غنی مانند نگارگری می‌تواند با نگاه معاصر و نو، رویكردهای جدیدی را توسط هنرمندان به مخاطبان ارائه دهد تا بار دیگر شاهد اقبال هر چه بیشتر مخاطبان به آثار هنر نگارگری و تمامی شاخه‌های آن باشیم.

** اقبل به هنر در گرو مساله‌ای به نام معیشت
- ایرنا : به عنوان سوال پایانی، در كلام بسیاری از استادان حوزه نگارگری مانند استاد فرشچیان این مطلب شنیده می‌شود كه نگارگری به عنوان یكی از هنرهای اصیل ایرانی در چند وقت اخیر كمتر رشد و نمو میان جوانان داشته است و در حقیقت اقبال هنرمندان جوان به آن هنر كمتر شده است. آیا برگزاری جشنواره‌ای مانند هنرهای تجسمی فجر و یا دوسالانه نگارگری در ترغیب این جوانان می‌تواند موثر باشد؟
- محرمی : ببینید در بحث ارتباط گیری هنرمندان جوان با آثار هنری نه تنها نگارگری كه بسیاری از رشته‌های هنری ما با كاهش اقبال نسبت به دهه‌های قبل مواجه هستند. شاید یكی از اصلی‌ترین دلایل آن به مساله اقتصاد و معیشت هنرمندان باز گردد. اما درباره هنر نگارگری می‌توان این مساله را عنوان كرد كه همین تزریق نگاه‌ها و شیوه نگرش متفاوت كه توسط هنرمندان جوان در تولید آثار نگارگری ایجاد شده است به خوبی نشان می‌دهد كه در واقع این هنرمندان خمیرمایه هنر نگارگری را دارا هستند، نسبت به آن اشراف دارند و به قوانین آن پایبندند؛ اما در شكل و یا رویكرد اجرا سعی می‌كنند نگاهی معاصر را دنبال كنند.
از سوی دیگر نگاه كمی‌گرایانه درباره تعداد و یا اقبال هنرمندان به هنرهای سنتی مانند نگارگری نمی‌تواند ملاكی متقن در رشد و یا پس رفت این هنر به شمار آید. ما می‌توانیم شاهد اقبال كمتری از سوی هنرمندان باشیم ولی از دل همین هنرمندان محدود، چهره‌هایی بیرون بیایند كه بتوانند نه‌تنها آینده نگارگری ما را تضمین كنند كه باعث شكوفایی و معرفی هرچه بیشتر این هنر متعهد به تفكر هنر و هنرمند ایران و ایرانی باشند.
گفت و گو از امین خرمی
فراهنگ**9266** 1055