به گزارش روز سه شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران شامگاه گذشته در آیین بزرگداشت زندمقدم و نشست تحلیل كتاب «حكایت بلوچ» افزود: زندمقدم پژوهشگری ساكت، با پشتكار و جدیت است كه حساسیت ویژه‌ای نسبت به برخی از مردم حاشیه‌نشین دارد و بازتاب آن هم در مطالعه بلوچستان با تالیف كتاب هفت جلدی حكایت بلوچ و هم در پژوهش‌های دیگری كه انجام داده است، مشاهده می‌شود.
«سیدحسن سراج‌زاده» با تاكید بر ضرورت مطالعه و تحقیق درباره مردم حاشیه كه در رسانه‌ها صدایی ندارند یا صدایشان به خوبی شنیده نمی‌شود، گفت: توجه به كسانی كه در حاشیه هستند، یكی از آموزه‌هایی است كه اهل علوم اجتماعی باید به آن توجه كنند.
وی افزود: حكایت بلوچ، یك اثر ویژه است و كار زندمقدم، ادامه سنتی در پژوهش اجتماعی است كه با افرادی چون جلال آل احمد و غلامحسین ساعدی به نوعی شكل گرفته اما به نظر می‌رسد در كار زندمقدم به نقطه اوج خود می‌رسد و باید بازخوانی شود و مورد توجه قرار گیرد.
سراج‌زاده دیگر ویژگی این كتاب را تركیب دو دغدغه ظاهرا متناقض دانست و ادامه داد: این اثر حساسیتی به زبان فاخر دارد و می‌خواهد این گونه حرفش را بزند؛ رمانی برآمده از پژوهش كه حاصل سال‌ها رنج بردن، سفر كردن و دیدن است. از این نظر حكایت بلوچ یك اثر ماندگار خواهد بود. این یك مونوگراف پژوهشگرایانه، درعین این كه پژوهش است، دارای زبان فاخر، نافذ و تاثیرگذار است.
وی ضمن اشاره به ستایش شاهرخ مسكوب از زندمقدم بیان كرد: من فكر می‌كنم این صحبت‌ها باید به صورت جدی بازخوانی شود و مورد توجه جدی قرار بگیرد تا پژوهشگران و نسل جوان ما به آن توجه كنند. نكته دیگر این كه در چنین مراسمی، صرف نظر از بزرگداشت برای پژوهشگرانی كه به خوبی دیده نشده و قدرشناسی نشده‌اند، این ارج‌گزاری و قدرشناسی، تنها تجلیل نیست، پاسخی به نیاز علوم اجتماعی به دیدن آثار بزرگان است، چرا كه كار پیشینیان ما خوب دیده نمی‌شود و این آثار برای شناخت ایران اهمیت دارد و كمك می‌كند درك بهتری از جامعه امروز داشته باشیم.
*** حكایت بلوچ
متخصص انسان‌شناس و استاد دانشگاه تهران نیز در این مراسم با بیان نظریه كلیفورد گیرتز و تطبیق آن با كتاب محمود زندمقدم گفت: اگر بخواهیم آنچه انسان‌شناسان انجام می‌دهند را درك كنیم، باید بدانیم كه از دیدگاه مردم‌شناسی مردم‌نگاری چیست و بفهمیم كه بستر است معنا را تایید می‌كند.
«نهال نفیسی» افزود: زندمقدم به سیستان و بلوچستان رفته كه دسترسی ما را به برخی معناها بیشتر كند، ما می‌خواهیم از نقشی كه معناها بازی می‌كنند دریافت بهتری داشته باشیم، انسان‌شناسی كمك به درك همین معناها در بستر مكان، زمان و فرد است، تحقیق مردم‌شناسی باید ما را به قلب این دنیا به این معنا ببرد چرا كه علمی تفسیری است.
وی افزود: در كار زندمقدم مشخص می‌شود كه مردم بلوچ می‌روند اما حكایت بلوچ می‌ماند، مردم‌نگاری از سیاست، جامعه، ادبیات و دیگر عرصه‌ها علم تولید می‌كند چراكه مردم‌نگاری، دسترس‌پذیر كردن پاسخ‌های انسانی است.
در ادامه مراسم، «اسماعیل آزاد» پژوهشگر اجتماعی گفت: من با سیستان و بلوچستان از طریق گروه كتاب كودك كه در سال 1392 كار خود را آغاز كرد، آشنا شدم این گروه به جمع‌آوری كتاب برای مناطق محروم می‌پردازد و تا الان برای 100 روستا كتاب برده و 32 روستا را كتابخانه‌دار كرده، كتابخانه‌هایی كه سیب دانش، نام دارد.
وی افزود: روزی كه گروه كتاب كودك را راه انداختم، در فكرم مناطقی مثل ایلام، سیستان و بلوچستان، لرستان و مناطق محروم بود اما از شمال و جنوب تا شرق و غرب روستاها همه محروم‌اند و هیچ ارتباطی به موقعیت جغرافیایی‌شان ندارد، كمتر روستایی است كه حالش خوب باشد. تفاوت روستاهای گیلان و سیستان و بلوچستان تنها در سبز بودن و خشك بودن است وگرنه امكانات‌شان یكی‌ست. من بچه‌هایی را می‌شناسم كه به جز كتاب درسی‌شان، قرآن و رساله كتاب دیگری ندیده‌اند.
آزاد ادامه داد: ما از سال 1392 هر سال سعی كرده‌ایم یك سفر به سیستان و بلوچستان داشته باشیم، تصویری كه زندمقدم از سیستان به ویژه بلوچستان می‌سازد، بسیار واقعی است، شاید دیگر كلات هان یا خان وجود نداشته باشد اما آن شرایط هنوز وجود دارد، تاسف‌آور است كه بگویم قصه‌های دكتر مقدم از كه از پنجاه سال پیش نقل شده هنوز هم در همان شرایط است. بسیاری از این كودكان بی‌شناسنامه هستند و در استان گلستان به بیگاری می‌روند، وقتی ما به بلوچستان رفتیم بچه‌ها خندیدن را فراموش كرده بودند باید به آنها می‌گفتیم بخند تا خنده‌شان بگیرد.
وی نبودِ مدرسه را مشكل بزرگ این منطقه دانست و گفت: بچه‌های سیستان و بلوچستان در برخی مناطق، مدرسه ندارند یا اگر دارند كپر است. این مردم كه دشت‌ها و كویرهای ما را نگه داشته‌اند باید مراقبت شوند، سیاست‌های غلط ، این منطقه را نابود كرده است.
آزاد با بیان اینكه درد زندمقدم، درد مردم بود، افزود: او رفت تا درد مردم روستایی بلوچ را ببیند و روایت كند، آنچه برای خودم هم عجیب است بچه‌های بلوچ با همه این مشكلات و همه این دردها در تمام نقاشی‌هایشان پرچم ایران را گوشه‌ای از تصویر می‌كشند، آنها با ایران مهربان هستند اما چرا ایران با آنها مهربان نیست؟! شوق این كودكان به كتاب به ما می‌گوید كه اگر به كودكان روستاها برسیم و به دست‌شان كتاب برسانیم سرانه مطالعه بسیار بالا خواهد رفت.
استاد تاریخ دانشگاه ولایت ایرانشهر نیز در این مراسم با ابراز تاسف از اینكه شناخت مردم ایران از سیستان و بلوچستان، اندك و غیر واقعی است، گفت: سیاست‌ها، فاصله جغرافیایی و قدرت‌های مركزی در پیدایش این شناخت ناقص اثرگذار بوده‌اند به جز تعداد كمی از كتاب‌هایی كه درباره این منطقه نوشته شده، دیگر آثار كاری جز آسیب زدن و تداوم نگاه غیر واقعی بین مردم را در پی نداشته‌اند.
«عبدالودود سپاهی» افزود: اما در این میان، كتاب حكایت بلوچ جایگاه خاصی دارد حكایت دردها و رنج های مردم بلوچ است، اثر مردم‌نامه‌نویسی درباره مردمانی كه كمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
وی با برشمردن ویژگی‌های كتاب حكایت بلوچ ادامه داد: این كتاب نتیجه ارتباط 50 ساله و شاید 55 ساله زندمقدم با مردم بلوچستان است؛ ارتباطی كه از 1341 تا امروز هیچ‌گاه قطع نشده و بسیاری از كسانی كه بلوچستان آمدند و سعی كردند درباره‌اش بنویسند اما به هیچ وجه نتوانستند. كاری كه مقدم انجام داده است را هیچ وظیفه‌ای به جز عشق نمی‌تواند توجیه كند.
سپاهی افزود: ما می‌توانیم حكایت بلوچ، را میراث بلوچ بدانیم كه افراد آگاه جامعه بلوچ در آن سخن گفته‌اند، افرادی كه امروز از میان ما رفته‌اند و دیگر دسترسی به آنها وجود ندارد. كار مهم دیگر مقدم شناسایی این افراد و رفتار آگاهانه در یافتن آنها و صحبت كردن با این مردم بوده است و از دیگر ویژگی‌های این كتاب، شیوه نقل رویدادهاست كه یك رویداد و واقعه چند بار ذكر نمی‌كند.
این استاد دانشگاه، توصیف مقدم از بلوچستان را كم نظیر دانست و گفت: سرزمینی چون بلوچستان به كار ویژه‌ای نیاز دارد كه زندمقدم از پس آن برآمده برای درك درد مردم آن و گفتن این درد باید آنها را فهمید. او فاصله میان مردم بلوچ و مركزنشینان را با این كتاب برداشته و تصویری واقعی به آنها نشان داده است. در برخی كتاب‌ها نگاه نویسنده بر حقیقت بلوچستان غالب شده اما این كتاب، صدای مردمان بلوچ است كه بدون تحریف بیان شده است.
وی خاطرنشان كرد: نویسنده حكایت بلوچ، رنج عمران‌خواهی مردم این منطقه را بازگو می‌كند و علاوه بر ثبت خواسته‌های آنها آگاهانه این خواسته‌ها را بازتاب می‌دهد، راه‌اندازی دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه دریانوردی چابهار و مركز مطالعات دریای و دریای عمان در این منطقه از كارهایی است كه در نتیجه آثار و مقالات زندمقدم میسر شد.
سپاهی در پایان گفت: این اثر علاوه بر مردم بلوچ به كسانی كه به بلوچستان خدمت كردند نیز تعلق دارد. مقدم با تمام مهربانی از مشكلاتی كه در سیستان و بلوچستان با آن مواجه شده سخن می‌گوید و این كتاب بخش مفقود اسناد تاریخی درباره سیستان و بلوچستان را پر می‌كند. راز و رمزی كه در این نوشته وجود دارد در هیچ كجای دیگر درباره سیستان و بلوچستان نیامده است.
سیدعباس صالحی، عباس آخوندی، محسن جوادی‌یگانه، هادی خانیكی، ابوالحسن ریاضی، احمد مسجد جامعی، محسن گودرزی و مهرداد عربستانی از مهمانان این نشست بودند.
محمود زندمقدم، نویسنده و پژوهشگر مردم‌شناسی، متولد سال 1317، دانش‌آموخته دكترای برنامه‌ریزی منطقه‌ای از دانشگاه دورهام انگلیس بود. وی در سال‌های 50 تا 57 در جایگاه كارشناس سازمان برنامه و بودجه، همكار وزارت نیرو در مطالعه طرح‌های آبی، رئیس دفتر برنامه و بودجه در زاهدان و مسئول مركز مطالعات و پژوهش‌های خلیج فارس و دریای عمان در استان سیستان و بلوچستان به كار اشتغال داشت.
زندمقدم باقی سال‌های زندگی را با هزینه شخصی در سفر به بلوچستان گذراند. او روایت این سفرها را در هفت جلد «حكایت بلوچ» نوشته است. همچنین از این نویسنده اثر پژوهشی «شهر نو» نیز چاپ و منتشر شده است.
فراهنگ*9211*
تهران- ایرنا- پژوهشگران و اهالی بلوچستان در آیین بزرگداشت «محمود زندمقدم» پژوهشگر مردم‌شناسی، یك صدا گفتند كتاب «حكایت بلوچ» روایت رنج‌های مردم بلوچستان است كه در 50 سال تحقیق زندمقدم تغییری در سرزمین سیستان و بلوچستان ایجاد نشده است.
