ایران و سوریه در مسیر اجرای موافقت‌نامه راهبردی اقتصادی

هیاتی از كارشناسان اقتصادی ایران برای فراهم كردن مقدمات سفر معاون اول رییس جمهوری ایران به دمشق عزیمت كرده بودند و اعضای این هیات در روزها گذشته پیش از برگزاری نشست های كمیته عالی مشترك ایران و سوریه مشغول بررسی اسناد و توافقات مورد نظر بودند كه مهم ترین آن امضای توافق همكاری راهبردی بلند مدت میان دو كشور است كه عصر دوشنبه در دمشق امضا شد.
البته جهانگیری در جریان این سفر علاوه بر شركت در نشست مزبور ، نشست با تجار و بازرگانان دو كشور در هتل داما روز دمشق با مقام های عالی رتبه سوریه از جمله 'بشار اسد' رئیس جمهوری این كشور ، عماد خمیس نخست وزیر و ولید المعلم وزیر خارجه سوریه نیز دیدار و گفت و گو كرد.
پیش از امضای موافقت نامه راهبردی اقتصادی میان ایران و سوریه، هیاتی عالی رتبه از مقام های اقتصادی این كشور به ریاست 'محمد سامر الخلیل' وزیر اقتصاد سوریه 9 دی ماه 1397 با سفر به تهران با 'محمد اسلامی' وزیر راه و شهرسازی و 'غلامحسین شافعی' رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و كشاورزی ایران دیدار و گفت و گو كرده بود.

** سابقه روابط ایران و سوریه
روابط ایران و سوریه در تاریخ معاصر و از سال 1320 به بعد تاكنون به دو بخش كاملا مجزا و جدا از هم یكی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از پیروزی آن قابل تفكیك است .
در دهه 20 شمسی روابط ایران و سوریه در سطح كنسولگری بود و در ادامه به سطح وزیر مختار رسید و با اتحاد سوریه و مصر در تیر ماه 1337 سطح روابط دو كشور بار دیگر به كنسولگری كاهش یافت و پس از جدایی دو كشور در شهریور 1340 بار دیگر روابط به سطح سفارت بازگشت و این روند تا 1358 و كمی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ادامه داشت.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با توجه به این كه موضوع فلسطین و حمایت از آن یكی از اصول اساسی حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی بود، روی همین اصل با تشكیل محور مقاومت در منطقه و نقش و جایگاه سوریه در آن، روابط ایران و سوریه به یكی از راهبردی ترین روابط سیاسی بین كشورهای منطقه تبدیل شد و هر روز توسعه و گسترش یافت و اوج آن را نیز می توان از حمایت های جمهوری اسلامی ایران از سوریه در جریان بحران هشت ساله مشاهده كرد.
با توجه به چنین روابطی در سطح سیاسی یكی از اصول مورد تایید مقام های عالی رتبه دو كشور كه همواره در دیدارهای مختلف بر آن اشاره می شود ، افزایش سطح روابط در دیگر زمینه ها به خصوص اقتصادی و همپا شدن آن با روابط سیاسی است.
در دیگر ابعاد و زمینه ها نیز از جمله روابط علمی، فنی، فرهنگی ، اجتماعی و نظامی نیز روابط تهران – دمشق همواره رو به پیشرفت است و تلاش همه مسوولان و مقام های مرتبط با این زمینه ها در جریان سفر به پایتخت های دو كشور این است كه مناسبات در این زمینه ها بر اساس افق مناسبات در زمینه سیاسی پیش رود.
البته در جریان بحران اخیر سوریه یكی از نتایج ملموس و عینی كه برای برخی مقام های میانی این كشور روشن و مشخص شد و ایستادگی ایران در كنار سوریه برای خروج پیروزی مندانه دمشق از این بحران بود كه چندین و چند كشور عربی و غربی و رژیم صهیونیستی در پشت سر آن بودند و از 360 هزار تروریست از 120 كشور جهان در قالب 103 گروه تروریستی حمایت می كردند.
اكنون با توجه به این كه ورق های بحران در سوریه برگشته و این كشور كه زمانی فقط بر 20 درصد از خاك خود تسلط داشت و 80 درصد آن در اختیار تروریست ها بود، به كمك دوستان خود مانند ایران ، روسیه و عراق بر 80 درصد از خاك خود سوریه تسلط دارد و با توجه به این كه تروریست ها روحیه خود را به دنبال شكست های مكرر باخته اند ، ادامه پیروزی های سوریه بر آنان نیز دور از انتظار نیست، مگر این كه فاكتور دیگری وارد این مرحله از بحران سوریه شود كه قابل پیش بینی نباشد.

** دوران جدید در سوریه
بحران در سوریه بسیاری از زوایا را برای مسوولان این كشور در ارتباط با دوستان و دشمنان خود روشن كرد و اكنون با توجه به افزایش دانش دشمن شناسی مقام های سوری، یكی از موارد تاكید آنان در جریان دیدارهای مختلف با مقام های ایرانی و خارجی در دمشق و خارج از آن برخورداری كشورهای دوست از اولویت حضور در بازسازی سوریه در دوران پسابحران است.
از شخص اسد به عنوان رئیس جمهوری سوریه، 'عماد خمیس' نخست وزیر و 'ولید المعلم' معاون نخست وزیر و وزیر خارجه گرفته تا دیگر مقام های این كشور به مناسبت های مختلف همواره تاكید دارند كه اولویت سرمایه گذاری در زمینه های مختلف با كشورهایی است كه در هشت سال گذشته در كنار سوریه بودند و از آن حمایت كردند و آنان در جریان برخی سفرهای محرمانه مقام های آمریكایی و عربی به دمشق بر رعایت شرط مزبور تاكید كرده و دست رد بر سینه آنان زده اند.
به طور كلی روابط اقتصادی بین ایران و سوریه را نیز می توان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به دو فصل جداگانه یكی قبل از تشكیل كمیسیون های مشترك بین دو كشور از اردیبهشت سال 1375 و دیگری بعد از تشكیل كمیسیون مزبور تقسیم كرد كه شكلی نو به روابط اقتصادی دو كشور با تصویب برخی موافقت نامه ها مانند موافقتنامه حمایت و تشویق سرمایه‌گذاری، اجتناب از اخذ مالیات مضاعف ، تجارت آزاد، تاسیس شورای مشترك بازرگانی ایران و سوریه، همكاری‌های نمایشگاهی ، ترجیحات تجاری ، گمركی ، بازرگانی ، حمل و نقل (جاده ای ، هوایی ، ریلی و دریایی) و برخی یادداشت تفاهم ها نظیر استاندارد و حفظ كیفیت و گردشگری گرفت.

** توسعه روابط اقتصادی تهران و دمشق
در همین چارچوب تشكیل و برگزاری اولین اجلاس كمیسیون مشترك بین دو كشور به سال 1375 بازمی گردد كه این اجلاس در دمشق بین مقام های جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عربی سوریه به ریاست وزیر مسكن و شهرسازی ایران و وزیر اقتصاد و بازرگانی جمهوری این كشور برگزار شد.
ریاست این كمیسیون ها را از ابتدای تشكیل وزیر مسكن و شهرسازی ایران و از 31 خرداد 1390 با تغییر عنوان وزارتخانه مزبور در مجلس شورای اسلامی اكنون وزیر راه و شهرسازی بر عهده دارد و بر اساس توافق هر سال در یكی از پایتخت های دو كشور برگزار می شود.
تا پیش از آغاز بحران سوریه در 24 اسفند ماه 1389 در مجموع 13 اجلاس كمیسیون مشترك در سطح وزیران در تهران و دمشق برگزار شد كه آخرین آن یك هفته پیش از شروع بحران در سوریه یعنی به 17 اسفند ماه 1389 در تهران به ریاست 'علی نیكزاد' وزیر مسكن و شهرسازی ایران و خانم 'لمیاء مرعی عاصی' وزیر اقتصاد و بازرگانی جمهوری عربی سوریه بود و بعد از آن به خاطر اوج گرفتن ناآرامی ها و درگیر شدن مقام های سوری در بحران ناشی از برنامه ریزی برخی كشورهای همسایه ، عرب ، غربی و رژیم صهیونیستی كمیسیونی برگزار نشد و فقط به رفت و آمد وزرای دو كشور در زمینه های مختلف و برخی توافق ها و همكاری ها بسنده شد.

** تبادلات تجاری ایران و سوریه
در سال 1383 مبادلات تجاری بین ایران و سوریه 60 میلیون دلار بود كه با تلاش های دو كشور و برگزاری كمیسیون های مشترك و هماهنگی های لازم این رقم در سال 1389 به 545 میلیون دلار یعنی نزدیك به 10 برابر رسید كه از این میزان 516 میلیون دلار صادرات ایران به سوریه و 29 میلیون دلار نیز صادرات سوریه به ایران بود.
اقلام عمده صادراتی ایران به سوریه در این سال ها بر اساس اعلام پایگاه خبری 'تجارت فردا' در تاریخ 9 بهمن 1395 شامل روغن‌های سبك، آرد گندم، مكمل‌های دارویی، سایر هادی‌های برقی، شیر خشك صنعتی به شكل پودر، مخمرهای فعال، اوره، بوتان، پروپان، شیرآلات بهداشتی و آنتی ‌سرم‌ها بوده است.
اقلام عمده وارداتی ایران از سوریه نیز شامل روغن زیتون، فسفات، زیتون، نخ، قراضه و ضایعات باتری، اسیدهای چرب، پلی اور‌تان‌ها، پارچه، مصنوعات پلاستیكی و ورقه‌ های داغ‌ زنی بوده است.
به طور كلی، عمده‌ترین محصولات صادراتی سوریه (به سایر كشورهای جهان) شامل نفت و فرآورده‌های نفتی، مواد معدنی، محصولات پتروشیمی، میوه و سبزیجات، فیبرهای كتان، منسوجات، لباس، گوشت و حیوانات زنده و گندم است كه بخش مهمی از آن به دلیل مشابهت با محصولات تولیدی ایران، سهمی از تجارت با ایران ندارد. عمده‌ترین محصولات وارداتی سوریه از دیگر كشورهای جهان هم ماشین‌آلات، تجهیزات حمل ‌و نقل، محصولات فلزی، مواد شیمیایی و محصولات آن و كاغذ هستند.
با ادامه بحران در سوریه و تاثیر آن بر مناطق مختلف این كشور و تحت الشعاع قراردادن فعالیت های اقتصادی به خصوص در مناطق شمال سوریه از جمله 'حلب' به عنوان پایتخت اقتصادی این كشور كه بخش عمده ای از تولیدات آن به خاطر درگیری ها متوقف شد و در چنین وضعیتی روند واردات سوریه نیز به خاطر مسایل و مشكلات ناشی از بحران و كاهش شدید درآمدهای آن بشدت كاهش یافت.
در سال 1393 با اوج گیری بحران در مناطق شمالی سوریه كه بیشتر فعالیت های اقتصادی در این مناطق انجام می شود ، واردات سوریه از ایران به 100 میلیون دلار رسید و این روند ادامه یافت و در سال 1396 با توجه به برگشتن ورق موفقیت های تروریست ها و اشراف دولت مركزی سوریه بر مناطق زیادی از این كشور، بار دیگر روند صعودی مبادلات تجاری سوریه با ایران آغاز شد و در این سال به رقمی معادل 157 میلیون دلار رسید كه می توان گفت، فاصله آن تا نقطه اوج سال 1389 یعنی قبل از آغاز بحران كمتر از یك سوم است.
بر اساس اعلام 'حسین سلاحورزی' نائب‌ رئیس اتاق بازرگانی ایران در 19 بهمن 1396 میزان صادرات جمهوری اسلامی ایران به سوریه در هشت ماهه این سال 166 میلیون و 942 هزار و 970 دلار بود. در این مدت نیز هفت میلیون و 784 هزار و 322 دلار كالا از سوریه وارد كشور شده است.

** آغاز دوران جدید روابط اقتصادی
اكنون با توجه به این كه سوریه دوران پسابحران خود را آغاز كرده و چرخ های اقتصاد و صنعت این كشور رفته رفته به حركت در می آید و می رود كه با آزادی سایر مناطق تحت اشغالی تروریست ها در بخش های شمال غربی و شرقی برای همیشه به این بحران خاتمه دهد ، مقام ها و مسوولان دو كشور به دنبال برداشتن یك گام بلندتر برای همپا كردن مناسبات اقتصادی با سیاسی در دوران جدید و شروع مرحله نو از فصل مناسبات اقتصادی بین تهران – دمشق با امضای موافقت‌نامه راهبردی بلندمدت هستند.
بر اساس اعلام روز 11 دی ماه پایگاه خبری اتاق بازرگانی ، صنایع ، معادن و كشاورزی ایران پیرامون موافقت نامه 9 دی ماه 1397 نشست مشترك نهایی و تدوین موافقت‌نامه همكاری‌های اقتصادی راهبردی ایران و سوریه با حضور 'سامر الخلیل' وزیر اقتصاد سوریه، شافعی رئیس اتاق ایران، اسلامی وزیر راه و شهرسازی، 'احمد تركابادی' سفیر ایران در سوریه و جمعی از فعالان اقتصادی ایرانی و سوری در اتاق ایران برگزار شد و در پایان این مراسم متن نهایی سند راهبردی همكاری‌های بلند‌مدت اقتصادی ایران و سوریه نهایی شد كه قرار است این سند در سفر جهانگیری و هیات عالی رتبه اقتصادی همراه وی به دمشق توسط مقامات دو كشور امضا شود.
البته پیش از امضای این موافقت نامه، هیاتی شامل 'كیوان كاشفی' رئیس كمیته مشترك اقتصادی ایران و سوریه و 'حسین پیرموذن' نایب رئیس این كمیته، با سفر به سوریه ضمن دیدار و گفت و گو با همتایان سوری خود از نزدیك در جریان زیرساخت ها و زمینه های لازم برای توسعه همكاری ها بین ایران و سوریه قرار گرفت.
'محمد حمشو' دبیر كل اتحادیه اتاق‌های بازرگانی سوریه نیز در دیدار با هیات ایرانی از آمادگی طرف‌های سوری برای عضویت در اتاق مشترك ایران و سوریه در آینده نزدیك خبر داد و خواستار برگزاری هر چه سریع ‌تر اولین جلسه مشترك اتاق بازرگانی دو كشور شد.
'غلامحسین شافعی' رئیس پارلمان بخش خصوصی ایران نیز در جریان سفر 9 دی وزیر اقتصاد سوریه به ایران و در دیدار با هیات سوری در سخنانی كه از سوی پایگاه خبری اتاق بازرگانی ایران منتشر شد ، اعلام كرد كه خدمات فنی و مهندسی از جمله بخش‌های احداث نیروگاه، جاده‌سازی، پل‌سازی و احداث واحدهای مسكونی و همچنین سیستم تصفیه آب، تولید دارو، صنایع غذایی، پتروشیمی، معدن، لوازم‌خانگی، سیمان و حمل‌ و نقل، زمینه‌های همكاری میان فعالان اقتصادی ایرانی و سوری است. همچنین، علاوه بر حضور شركت‌های ایرانی در پروژه‌های بازسازی سوریه، دو طرف می‌توانند در تجارت كالایی نیز همكاری‌های مؤثری داشته باشند.
وی در این دیدار با اعلام آمادگی بخش خصوصی ایران به‌ منظور تأمین كالاهای اساسی و بازسازی سوریه گفت، یكی از نقاط قوت تجاری فی‌مابین، امضا و اجرایی شدن تجارت آزاد بین دو كشور است كه متأسفانه به دلیل وضعیت جنگی در سوریه، بهره‌برداری مناسبی از آن انجام نگرفته است. امیدواریم اتاق‌های بازرگانی دو كشور بتوانند با بهره‌ برداری از ظرفیت‌های موافقت‌نامه‌های مزبور سطح مبادلات اقتصادی را به‌ اندازه قابل‌ توجهی ارتقا دهند.
شافعی روابط بانكی و مشكل تامین مالی را از مشكلات پیش‌ روی روابط تجاری دو كشور دانست و تأكید كرد كه فعال كردن كمیسیون همكاری‌های مشترك دو كشور با حضور وزیر راه و شهرسازی كه ریاست كمیسیون طرف ایرانی را بر عهده‌ دارند، نشان‌ دهنده توجه به بخش خصوصی است و امیدواریم در مبادلات اقتصادی و سرمایه‌گذاری كه امروزه جزو نیازهای اصلی پولی است، بتوان به توفیقات خوبی دست پیدا كرد.
اسلامی وزیر راه و شهرسازی نیز 9 دی ماه در دیدار با هیات اقتصادی سوریه به ریاست وزیر اقتصاد این كشور گفت: خوشبختانه امروز توانستیم با نهایی كردن متن توافقنامه همكاری‌های راهبردی و اقتصادی دو كشور زمینه‌های فعالیت، گسترش و پایدارسازی روابط اقتصادی و تجاری را فراهم كنیم.

به گفته اسلامی، حضور مقامات سوریه در اتاق ایران فرصتی مغتنم برای فعالان اقتصادی دو كشور و به‌ خصوص ایران است كه در فرصت به وجود آمده، می ‌توانیم فعالیت‌های اقتصادی را گسترش دهند.
وزیر راه و شهرسازی ایران با اعلام سفر این هفته هیات ایرانی به ریاست معاون اول رئیس‌ جمهوری به سوریه و دعوت از فعالان بخش خصوصی برای همراهی در این سفر گفت كه در جریان دیدار هیات ایرانی از سوریه قرارداد مهمی در زمینه‌های مبادلات پولی و بانكی، حمل ‌ و نقلی و خدمات فنی و مهندسی امضا خواهد شد و ما این فرصت سازندگی را كاملاً جدی پیگیری كرده و به آن ورود می‌كنیم.
وی افزود: این فرصتی است كه شركت‌های ایرانی می‌توانند در تمامی سرفصل‌هایی كه در سوریه با آن به تفاهم رسیده‌ایم، سرمایه‌گذاری‌های مشتركی داشته باشند.
الخلیل وزیر اقتصاد و تجارت سوریه نیز در این نشست و پس از شنیدن نقطه نظرات فعالان اقتصادی در خصوص موانع توسعه روابط اقتصادی با سوریه، گفت: برگزاری كمیته اقتصادی سوریه پس از 7 سال بیانگر اشتیاق دو طرف برای تسریع در تعاملات اقتصادی است كه امیدواریم سطح روابط را به كیفیت روابط سیاسی دو كشور برسانیم.
به گفته وزیر اقتصاد سوریه، 'رشد همكاری‌های تجاری' از مهم‌ترین دلایل سفر این وی به ایران بوده است. او همچنین تصریح كرد: برگزاری چنین نشست‌هایی، فرصتی خواهد بود تا تاجران سوری بتوانند سرمایه‌گذاری در پروژه‌های موجود در سوریه را به اطلاع همتایان خود برسانند.
الخلیل حضور فعالان اقتصادی در بازارهای سوریه را لازمه مشاركت آنان در پروژه این كشور دانست و تأكید كرد: فرصت‌های سرمایه‌گذاری بی‌شماری در دو بخش دولتی و خصوصی سوریه وجود دارد؛ با این‌ حال فعالان اقتصادی درعین‌ حال كه در ایران حضور دارند، نه در سوریه نمی‌توانند از این پروژه‌های مطلع شوند.
وی اضافه كرد: بخش خصوصی سوریه شریك پروژه‌های ایرانی است و با افزایش حجم مبادلات تجاری، مشكلات باربری كه بسیاری از فعالان اقتصادی از آن به‌عنوان یك چالش یاد كردند، حل خواهد شد.
پیش از سفر هیات اقتصادی سوریه به ایران نیز 'عباس آخوندی' وزیر راه و شهرسازی سابق 27 اردیبهشت ماه 1397 برای آماده سازی برگزاری كمیسیون عالی مشترك دو كشور با سفر به سوریه و دیدار با مقام های این كشور از جمله اسد رئیس جمهوری ، خمیس نحست وزیر و وزیر اقتصاد سوریه در خصوص گسترش همكاری‌های دو جانبه در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، گمركی، مالی، بانكی، بیمه‌ای، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل و سایر زمینه‌ها گفت و گو و توافق كرده بود.
آخوندی در جریان این سفر پیش‌ نویس 'موافقت‌نامه همكاری‌های راهبردی و بلندمدت اقتصادی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عربی سوریه' را به طرف سوری ارائه نمود و ضمن انجام مذاكرات اولیه در جریان این سفر، دو طرف در زمینه بسیاری از بندهای موافقت‌نامه موصوف به تفاهم رسید و در ادامه نیز در جریان سفر دی ماه وزیر اقتصاد سوریه به تهران، موافقت نامه مزبور نهایی شد و اكنون آماده امضا می باشد.
البته در سفر وزیر راه و شهرسازی به سوریه دو طرف در خصوص گسترش همكاری‌های دو جانبه در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، گمركی، مالی، بانكی، بیمه‌ای، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل و سایر زمینه‌ها توافق كردند كه با سفر معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران به دمشق می توان گفت با توجه به مقدماتی كه از قبل برای هر چه پربارتر شدن این سفر ازسوی كارشناسان مختلف فراهم شده است ، این سفر می تواند فصل جدیدی از مناسبات اقتصادی را بین تهران – دمشق در دوران جدید و خروج سوریه از بحران هشت ساله و فراهم شدن زمینه های همكاری بیشتر برای بازسازی این كشور فراهم كند.
در همین حال یكی از افق های توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی بین ایران و سوریه گسترش سرمایه گذاری های مشترك از سطح دو كشور به منطقه است كه می توان گفت، با امضای موافقت نامه همكاری های راهبردی و بلند مدت اقتصادی میان ایران و سوریه این هدف نیز به راحتی قابل وصول خواهد بود.
با امضای این موافقت نامه از این پس باید در انتظار اجرای و حصول منافع آن برای دو كشور بود.
از داود پورصحت
خاورم*1436**1651