به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، نقش اثرگذار و غیرقابل انكار بنزین در زندگی و معیشت مردم سبب شده است تا قیمت و میزان مصرف آن در كشور یكی از مهم ترین و اساسی ترین موضوعات اقتصادی خانوارها و دولت ها محسوب شود. افزایش نرخ دلار، تفاوت فاحش نرخ سوخت در ایران نسبت به كشورهای همسایه، افزایش قاچاق و مصرف بنزین از جمله مواردی به شمار می رود كه دولت و مجلس را برای سهمیه بندی بنزین ترغیب كرده اما موانع و مشكلات موجود در عرصه اقتصادی امكان اجرای این مقوله را با بن بست روبرو كرده است.
**تاریخچه سهمیه بندی سوخت در ایران
نخستین بار موضوع هدفمند شدن سوخت و ارایه كارت سوخت در 1386 خورشیدی مطرح شد و به مدت هشت سال در كشور به اجرا در آمد اما پس از تك نرخی شدن بنزین استفاده از كارت سوخت در عمل متوقف شد و مردم تنها از كارت سوخت های جایگاه استفاده كردند.
در این میان اواخر پاییز امسال بود كه شركت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در اطلاعیه ای اعلام كرد به زودی استفاده از كارت سوخت خودرو در هنگام سوخت گیری الزامی خواهد بود و افرادی كه فاقد كارت سوخت هستند، باید نسبت به تهیه آن اقدام كنند.
** دلیل بازگشت كارت سوخت به جایگاه های بنزین
پس از افزایش ناگهانی قیمت ارز و ثابت ماندن قیمت سوخت، پدیده ای با عنوان قاچاق بنزین بیش از پیش خود را نشان داد. قاچاقچیان با خرید بنزین ارزان در داخل كشور و سوءاستفاده از تفاوت قیمت در آن سوی مرزها به ویژه پاكستان، حجم زیادی از این منابع ملی را هدف سودجویی خود قرار دادند. به گونه ای كه دولت در جدیدترین آمار خود، قاچاق روزانه بنزین و گازوئیل را 20 تا 40 میلیون لیتر اعلام كرده كه نسبت به ادعاهای پیشین یكی از نمایندگان كمیسیون انرژی مجلس، افزایشی 2 برابری داشته است.
مقایسه قیمت بنزین در ایران با دیگر كشورهای جهان، ما را از لحاظ قیمت پس از ونزوئلا در رتبه دوم ارزان‌ترین بنزین جهان قرار می‌دهد. در نتیجه این تفاوت قیمت، سودی حدود 2 هزار و 400 درصدی را برای قاچاقچیان به همراه دارد.
**طرح جدید سهمیه بندی بنزین
متن كامل طرح سهمیه‌بندی بنزین كه در 30 دی 1394 خورشیدی به مجلس تحویل داده شد، به شرح زیر است: یكی از اهداف اجرای قانون هدفمندی یارانه، تحقق عدالت در توزیع یارانه بین مردم بوده و هست اما اختصاص یارانه به بنزین و تعیین سهمیه‌بندی آن به شكل فعلی گر چه از یك سو با توجه به افزایش مصرف آن و قاچاق سوخت (به دلیل تفاوت قیمت داخل كشور ما با كشورهای مجاور) یك ضرورت غیر قابل اغماض است و اما نحوه اجرای فعلی آن هر چند در مدیریت مصرف و كاهش قاچاق مؤثر بود اما در توزیع عادلانه آن موفق نبود؛ چرا كه اختصاص سهمیه بنزین یارانه‌ای به وسایل نقلیه اقشار ضعیف كه بیشتر فاقد خودرو هستند را از دریافت یارانه در عین استحقاق بیشتر محروم می‌كند و خانواده‌های ثروتمند با داشتن خودروهای شخصی متعدد در عین حال كه شرایط دریافت یارانه را ندارند، بیشترین یارانه را دریافت می‌كنند. جهت رفع این نقیصه در اجرای طرح هدفمندی و تخصیص سهمیه به افراد (نه خودروها) و صرف نظر از این كه مالك ماشین باشند یا نه و امكان فروش سهمیه خود در واقع عدالت نیز تحقق می‌یابد و بنابراین طرح مذكور جهت نیل به اهداف اجرای عدالت طرح موصوف ارائه می‌شود.»
در این خصوص برخی از نمایندگان مجلس طرحی را مبنی بر اینكه به هر ایرانی در هر روز یك لیتر بنزین داده شود، ارایه كرده‌اند. بر این پایه قرار است سامانه‌ای ویژه این كار راه‌اندازی و تعبیه شود كه بنزین در آن به خرید و فروش برسد. در مورد جایگاه‌های سی ان جی هم مصوبه‌ای مطرح شده است مبنی بر اینكه سوخت‌گیری خودروهای سرویس عمومی، تاكسی و وانت بار‌ها باید در اولویت باشند.
اگر چه هنوز در خصوص جزبیات این طرح اطلاعاتی منتشر نشده است اما به نظر می‌رسد اگر این طرح تصویب شود، سهمیه بنزین یارانه‌ای به صورت «ماهانه 30 لیتر بنزین 1000 تومانی به ازای هر فرد» در نظر گرفته خواهد شد و این سهمیه با كد ملی به سرپرست خانوار تخصیص می‌یابد. نرخ مصارف مازاد بر سهمیه نیز(نرخ آزاد) در بازاری كه میان مردم برای خرید و فروش سهمیه شكل می‌گیرد، تعیین می شود.
در این طرح افرادی هم كه مصرف بنزین ندارند یا كم مصرف هستند، می توانند با فروش سهمیه خود در بازاری متشكل از ساز وكارهای نرم افزاری از مابه‌التفاوت نرخ آزاد و یارانه‌ای بنزین به صورت مستقیم منتفع شوند.
**وضعیت مصرف سوخت در ایران
در شرایط فعلی مصرف بنزین در ایران حدود 91 میلیون لیتر در روز است و اگر سخنان عباس آخوندی وزیر وقت راه و شهرسازی را مبنا قرار دهیم كه 24 فروردین سال جاری در جلسه شورای حمل‌ونقل و مسكن استان همدان گفت، در كشور حدود 19 میلیون خودرو و 12 میلیون موتورسیكلت داریم، این یعنی هر خودرو در كشور ما روزانه بیش از چهار لیتر بنزین مصرف می‌كند، این عدد در ماه بیش از 120 لیتر خواهد بود.
پس می‌توان نتیجه گرفت این میزان سهمیه بنزین (روزانه یك لیتر به ازای هر كد ملی) برای خانوار‌هایی كه یك خودرو دارند كافی خواهد بود اما در خانوار‌هایی كه بیش از یك خودرو دارند، این میزان سهمیه كفاف نمی‌دهد و این افراد مجبور خواهند بود، سهمیه مازاد را از بازار آزاد تهیه كنند كه این مهم با توجه به شرایط اقتصادی فعلی هزینه مضاعفی را بر افراد تحمیل خواهد كرد.
** طرح سهمیه بندی جدید و منافع دولت و مردم
اكنون وضعیت این چنین است كه دولت سوخت مورد نیاز مصرف روزانه مردم را با یارانه دولتی، یعنی با پرداخت از ذخایر بیت المال كه باید صرف آبادانی كشور شود، در ایران تولید و توزیع می‌كند. بخش قابل توجهی از این سوخت كه یارانه پنهان دولتی به جای استفاده داخل كشور به خارج از مرزهای ایران قاچاق و در عمل یارانه‌ای كه از بیت المال برای سوخت برداشت می شودتا قیمت عرضه سوخت پایین بماند، در خارج از كشور مصرف می‌شود و سودی كه باید به جیب مردم ایران واریز شود، از جیب دلالان و قاچاقچیان سر درمی‌آورد.
اگر تولید فعلی بنزین را 105 میلیون لیتر در روز در نظر بگیریم، دولت روزانه 25 میلیون لیتر بنزین با نرخ آزاد در بازار داخل خواهد فروخت و بخشی از این مازاد تولید را صادر خواهد كرد.
در نتیجه با فرض اختلاف قیمت 2 هزار تومانی نرخ فروش آزاد نسبت به نرخ سهمیه، دولت روزانه 50 میلیارد تومان و سالیانه حدود 18 هزار میلیارد تومان افزایش درآمد نسبت به وضعیت فعلی خواهد داشت. این درآمد به‌طور كامل می‌تواند برای ارتقای زیرساخت‌ها، تقویت حمل‌ونقل عمومی، حمایت از سوخت‌های جایگزین و بهسازی راه‌های روستایی مورد استفاده قرار گیرد.
**طرح سهمیه بندی جدید بنزین و نظر كارشناسان و نمایندگان مجلس
نمایندگان مجلس نظرات ضد و نقیض و متفاوتی درباره طرح جدید سهمیه بندی بنزین دارند. برخی این طرح را در حد یك گمانه زنی می دانند و عملی شدن آن را به ضرر مردم دانستند. در حالی كه گروهی دیگر به حمایت از طرح جدید پرداختند و عواملی چون مبارزه با قاچاق و جلوگیری از زیاده روی در مصرف بنزین را از مزایای این طرح برشمردند.
در ادامه به مقایسه دو اظهار نظر مهم و متفاوت از اعضای كمیسیون انرژی و اقتصاد مجلس پرداخته ایم كه بیش از هرچیز نشان دهنده عدم وفاق جمعی برای تصویب طرح جدید سهمیه بندی است.
«كوروش كرم پور حقیقی» عضو هیات رییسه كمیسیون انرژی مجلس از مخالفان این طرح می گوید: طرحی كه مطرح شده است و بر پایه آن به هر ایرانی روزی یك لیتر بنزین اختصاص می یابد، هنوز در كمیسیون انرژی طرح نشده و كار كارشناسی در كمیسیون انرژی بر آن انجام نشده است اما بنده با دیدن كلیات این طرح با این طرح مخالف هستم. برای مخالفت خود نیز دلایلی دارم اما هنوز جزئیات این طرح را ندیدم. اینگونه سهمیه بندی زیبنده ملت ایران نیست، از طرف دیگر در هیچ كجای دنیا اینگونه سهمیه بندی انجام نمی‌شود. بنزین خوراك خودرو است و ما طبق قانون هدفمندی یارانه‌ها باید وظیفه خود را به موقع و كامل انجام دهیم. هر تصمیمی كه در زمینه حامل های انرژی به خصوص در زمینه بنزین اتخاذ شود، تاثیر خود را به صورت آنی در جامعه نشان می دهد، به همین علت باید كار كارشناسی دقیقی انجام شود.
«محمدرضا پورابراهیمی» رییس كمیسیون اقتصادی مجلس از موافقان این طرح گفت: نزدیك به یك دوم از مصرف بنزین نامتعارف است. بدان معنا كه یا بنزین بیش از حد مصرف می‌شود یا اینكه قاچاق صورت می‌گیرد. آن هم در شرایطی كه قیمت سوخت در كشور ما نسبت به كشورهای همسایه عدد بسیار پایینی است. این یعنی اتلاف انرژی صورت می‌گیرد. در این باره سناریو آن است كه سرانه مصرف برای هر خودرو و هر فرد در نظر گرفته شود كه هر مدل از آن یكسری ویژگی و نكات مثبت و منفی دارد. با توجه به این مقرر شد حداكثر ظرف یك ماه آینده دولت و مجلس درباره موضوع سوخت تصمیم‌گیری كند.
** سخن آخر
اقتصاد ایران به شدت از بنزین و نرخ این ماده مهم تاثیر می پذیرد. به گونه ای كه افزایش یا كاهش نرخ بنزین می تواند این عرصه را دستخوش دگرگونی و تحولات عمیق سازد و بر روال طبیعی زندگی افراد جامعه موثر واقع شود. با وجود اینكه نرخ بنزین در ایران در مقایسه با دیگر كشورها، رقم بسیار پایینی به شمار می رود و این مهم سبب واكنش های متفاوتی در سطح مدیران اجرایی و افكار عمومی شده است اما باید با نگاهی همه جانبه به این موضوع نگریست و تمامی ابعاد آن را در نظر گرفت و نباید تنها به مقایسه در یك زمینه پرداخت زیرا در این میان نمی توان از درآمدهای جوامع دیگر غافل شد و تنها به بهانه قاچاق و قیمت ارزان سوخت در ایران در صدد افزایش نرخ آن بر آمد و بدون درنظر گرفتن درآمدها و هزینه های مردم و نوسانات اقتصادی شوك تازه ای به جامعه وارد ساخت. باید با دیدگاهی كارشناسانه و همه جانبه به حوزه سوخت و قیمت آن اندیشید و بهترین طرح را اجرایی كرد.
پژوهشم9280**2002**9131
تهران- ایرنا- موضوع بنزین و سهمیه بندی آن و احیای دوباره كارت های سوخت به یكی از موضوعات داغ این روزهای افكار عمومی تبدیل شده است. مقوله مهمی كه در حوزه اقتصادی اهمیت و تاثیری فراوانی دارد و به همین علت مسوولان مربوطه بایستی با نگاهی كارشناسانه و هدفمند در جهت مدیریت حوزه سوخت حركت كنند تا جامعه به التهاب و سردرگمی دچار نشود.
