سازوكار حمايت از تبادلات تجاري راهي براي استقلال اروپا از آمريكا است

پيش از خروج يك جانبه آمريكا از قرارداد برجام و همزمان با تهديد هاي دونالد ترامپ، رئيس جمهوري تندرو جمهوري خواه آمريكا كشورهاي اروپايي به رهبري اتحاديه اروپا اعلام كردند كه راهكاري براي تجارت و حفظ روابط اقتصادي ايران و اروپا پيدا خواهند كرد. راهكار مالي اروپا نه تنها تجارت با ايران را تسهيل خواهد كرد بلكه مي تواند راهي براي استقلال مالي اروپا از ايالات متحده باشد.
قرار بود اتحاديه اروپا يك ساز و كار مالي به نام اس پي وي يا Special Purpose Vehicle را راه اندازي كند اما سر انجام سه قدرت اصلي اقتصادي اروپا ساز و كار مالي اي به نام اينستكس يا Instrument in Support of Trade Exchange را ثبت كردند.
اينستكس يا سازوكار حمايت از تبادلات تجاري( ساحات) يك ابزار ويژه مالي است كه در ۳۱ ژانويه ۲۰۱۹ توسط آلمان، فرانسه و بريتانيا، براي تسهيل تجارت غير دلاري با ايران ايجاد شد. مقر اينستكس در پاريس، فرانسه و رياست آن بر عهده پر فيشر آلماني، از مديران پيشين كومرتس‌بانك، است. هدف اصلي از ايجاد اين كانال مالي ويژه، دادن امكانات به شركت هاي كوچك و متوسط اروپايي است تا بتوانند مجاري متعارف مالي خود با ايران را حفظ كنند.
در واقع اين سيستم پرداخت، به كسب و كارهاي اروپايي امكان مي‌دهد تا بدون تحريم شدن توسط آمريكا به روابط خود با ايران ادامه دهد. اين سيستم قرار است بدون استفاده از سيستم سوئيفت با ايران تبادل مالي داشته باشد.
بر اساس مكانيزم پيشنهادي اروپا پولي بابت فروش نفت به ايران نخواهد آمد، بلكه شركتي كه از ايران نفت مي‌خرد به جاي پرداخت وجه به ايران، آن را مستقيما يا با واسطه به شركتي كه كالا به ايران مي‌فروشد، پرداخت خواهد كرد. مبادلات در اين مكانيزم بر حسب يورو خواهد بود و دلار از مبادلات كنار گذاشته خواهد شد.
گفته مي شود كه مشابه چنين مكانيسمي سال ها پيش از اين براي تجارت با اتحاد جماهير شوروي استفاده مي شد.
فدريكا موگريني، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا در شهريور ماه در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد از مكانيسمي براي تجارت آزاد اروپا با ايران براي نخستين بار سخن گفت. خنده و تمسخر ترامپ نيز به طرح رهبران جهاني در همان زمان در خاطرها ماند. موگريني در آن زمان جزئيات زيادي ارائه نكرد، اما ابعاد آن اكنون در حال مشخص شدن است.
اينستكس قرار است در گام نخست نه براي دور زدن تحريم هاي آمريكا، بلكه به عنوان تسهيل كننده مبادلات تحريم نشده، عمل كند. اجراي محدود ايستكس مي تواند برخي از تاثيرات منفي تحريم ها را كاهش دهد.
اتحاديه اروپا، چين و روسيه فكر مي‌كنند كه اينستكس به شركت‌هاي اروپايي اين امكان را خواهد داد تا به تحريم‌هاي آمريكا پايبند نباشند. البته همچنان بسياري معتقدند كه بسياري از شركت هاي بزرگ از ترس تحريم هاي آمريكا به اين سيستم مالي نمي پيوندند و بازار ايران را رها خواهند كرد و ايران ناچار خواهد بود شركاي تجاري خود را از ميان شركت هاي كوچك انتخاب كند.
اما اگر اين ساز و كار جديد درست عمل كند در نهايت شركت هاي بزرگ نيز ترغيب خواهند شد كه وارد پروسه تجارت با ايران شوند.
سياست دونالد ترامپ در قبال ايران آنچنان حساب نشده بود كه به روابط آمريكا با متحدان و شركايش در غرب آسيب رساند و كشور هاي اروپايي خروج ترامپ از برجام را محكوم كرده و حاضر نشدند به در خروج از بر جام با او همكاري كنند. در حال حاضر نيز در صورت موفقيت ساز و كار جديد اس پي وي نقش ايالات متحده در نظام مالي جهاني با چالشي جدي مواجه خواهد شد. مي توان گفت كه دونالد ترامپ بر سر بزرگترين مزيت اقتصادي آمريكا به عنوان بانكدار جهاني قمار كرد.
اين موضوع خطري جدي براي سلطه مالي ايالات متحده به شمار مي رود. اگر اين شيوه تجارت اروپا با ايران با موفقيت پيش برود امكان توسعه يك زيرساخت بانكي مستقل از آمريكا را براي اروپا فراهم مي شود و اين موضوع تهديدي براي ايالات متحده است. چرا كه اتحاديه اروپا مي تواند از اين الگو از اين پس براي ارتباط با شركاي تجاري غير اروپايي همچون چين استفاده كنند. هرچه مبادلات بيشتر شود، تجربه و مهارت مقامات اروپايي هم در استقلال از ايالات متحده بيشتر مي شود. حتي اين امكان وجود دارد كه اروپايي ها به استفاده از ساحات براي استقلال كامل از ايالات متحده استفاده كنند.