توسعه بخش صنعت و معدن با تكیه بر توان داخلی

به گزارش ایرنا، شبكه اطلاع رسانی وزارت صنعت، معدن وتجارت در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی آورده است، توسعه بخش صنعت و معدن كشور در دوره زمانی 40 ساله پیش از انقلاب (1357) و مقایسه آن با پارسال (1396) نشان دهنده دستاوردهای این بخش است.

** رشد هشت برابر ارزش افزوده
سال 1357 عمده محصولات صنعتی كشور شامل خودروی سواری و تجاری (با ظرفیت 160 هزار دستگاه)، لوازم خانگی شامل یخچال و فریزر، ماشین لباسشویی و تلویزیون (به ترتیب با ظرفیت‌های معادل 600 هزار، 50 هزار و 100 هزار دستگاه)، محصولات پتروشیمی (با ظرفیت سه میلیون تن)، زنجیره فولاد متشكل از تولید كنسانتره، گندله، آهن اسفنجی، شمش و نورد (با ظرفیت 2.4 میلیون تن)، فولاد خام و محصولات فولادی (با ظرفیت 1.7 میلیون تن) بود.
همچنین در آن دوران دارو (با ظرفیت 27.3 میلیارد عدد)، پودر شوینده (با ظرفیت 288 هزار تن)، انواع كاغذ (با ظرفیت 134 هزار تن)، تایر خودرو (با ظرفیت 60 هزار تن)، نئوپان و MDF (با ظرفیت 165 هزار متر مكعب)، سیمان (با ظرفیت 7.1 میلیون تن)، آلومینیوم (با ظرفیت 45 هزار تن)، كاشی و سرامیك (با ظرفیت 12 میلیون مترمربع) و شیشه جام (با ظرفیت 160 هزار تن) بود.
براساس این گزارش محصولات یاد شده با متوسط ضریب بهره‌برداری 74 درصدی، توسط 854 واحد صنعتی فعال در سطح كشور، تولید داشتند.
نتیجه این فعالیت‌های صنعتی خلق ارزش افزوده‌ای معادل 102 هزار و 719 میلیارد ریال (به قیمت ثابت سال 1390) بود. این در حالی‌است كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با وجود جنگ هشت ساله تحمیلی و تحریم‌های گسترده كشورهای اروپایی و آمریكا علیه كشور، در طول این‌ سال‌ها ارزش افزوده بخش صنعت (به قیمت ثابت سال 1390) هشت برابر شده است.
همچنین بر پایه این گزارش سهم بخش صنعت و معدن از تولید ناخالص داخلی كشور نیز بیش از 2 برابر (از هشت درصد در سال 1357 به 16.7 درصد در سال 1396) رسید.

** اقدامات توسعه ای و ظرفیت سازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی
ارتقای جایگاه بخش صنعت و معدن مرهون برخی اقدامات توسعه‌ای و ظرفیت‌‌سازی‌ هایی است كه در طول این سال‌ها محقق شد.
توسعه شهرك ها، نواحی صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی از جمله اقدام های توسعه ای است است كه انجام شده و در سال 1357 تعداد شهرك‌ها و نواحی صنعتی كه برخوردار از آب، برق، گاز و تلفن بوده‌اند، تعداد 2 شهرك بود كه در سال 1396 به 592 شهرك افزایش یافت.
همچنین از دیگر اقدامات ظرفیت سازی، ایجاد مراكز تحقیق و توسعه در چارچوب ارتقای جایگاه نوآوری و فناوری در بخش صنعت و معدن است بگونه ای كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به منظور توسعه كیفی و عمق بخشی به توان فناوری واحدها، مشوقهایی در زمینه طراحی به مرحله اجرا گذاشته شد كه از آن جمله می‌توان به ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه، مراكز پژوهشی، واحدهای خدمات مهندسی و اعطای مشوق های لازم برای رشد و توسعه شركتهای دانش بنیان اشاره كرد.
اصلی‌ترین پیش‌نیاز توسعه صنایع معدنی تقویت بخش معدن است به گونه ای كه در مدت چهل سال پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد معادن كشور 8.6 برابر و ظرفیت استخراج معادن نیز 22 برابر نسبت به پیش از آن شده است.
علاوه براین سهم معادن فعال از مجموع معادن نیز از 16.5 درصد در سال 1357 به 58.4 درصد در سال 1396 افزایش یافت.
ایران از مزیت بالایی در خصوص صنایع انرژی‌بر برخوردار است، بنابراین در این سال ها توسعه صنایع معدنی در قالب بهره‌برداری حداكثری از ظرفیت‌های بخش معدن در كشور انجام شده است.
بنابراین با توجه به جایگاه ممتاز این صنایع همچون فلزات اساسی، محصولات شیمیایی و كانی غیرفلزی در توسعه و رشد اقتصادی كشورها، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تحولات مهمی در خصوص این صنایع به وقوع پیوست.
مهم‌ترین تحولات در حوزه معادن افزایش 33 برابری تولید محصولات پتروشیمی (از 1.6 میلیون تن به 53.6 میلیون تن)، افزایش ظرفیت تولید زنجیره فولاد كشور از 2.4 میلیون تن در سال 1357 به 200 میلیون تن در پایان سال 1396 است.
همچنین تولید فولاد خام كشور از 400 هزار تن در سال 1357 به 20.8 میلیون تن در پایان سال 1396 افزایش یافته كه این امر گویای رشد 56 برابری تولید این فلز راهبردی است.
تولید محصولات فولادی نیز 28 برابر شده و از 700 هزار تن در سال 1357 به 18.8 میلیون تن در سال 1396 رسیده كه این تحولات موجب كسب جایگاه دهم ایران در تولید فولاد جهان شده است.
علاوه بر آن در این دوران تولید شمش آلومنیوم 10 برابر رشد داشت آنگونه كه تولید آن از 25.1 هزار تن به 351 هزار تن رسید.
تمام ظرفیت‌سازی در حوزه ایجاد كارخانه های تولید كنسانتره و كاتد مس پس از پیروزی انقلاب اسلامی اتفاق افتاده و اكنون ظرفیت 1.6 میلیون تنی در كشور فعال است.
سال 1357 ظرفیت تولید سیمان هفت هزار و 150 تن بود كه این رقم اكنون 14 برابر رشد یافته و به 54 هزار و 800 تن در سال 1396 رسید و نیز ظرفیت تولید كاشی و سرامیك هم 50 برابر ارتقا یافته و 33 برابر تولید آن ظرفیت سازی در صنایع ساخت محور داشته ایم.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در صنایع ساخت محور از جمله خودرو، تایر و لوازم خانگی ظرفیت سازی انجام شده بگونه ای كه ظرفیت تولید خودرو با 13 درصد رشد، پارسال به 2.2 میلیون دستگاه رسید و همچنین سال گذشته 454 هزار تن تایر تولید شد.
ظرفیت تولید یخچال، تلویزیون، ماشین لباسشویی به ترتیب 10، 60 و 74 برابر ظرفیت از دیگر دستاوردهای انقلاب است.
چهار دهه گذشته ارزش افزوده صنعت ماشین آلات و تجهیزات 12 برابر شده و عملكرد 2 برابری این رشته فعالیت صنعتی نسبت به متوسط صنعت، نویدبخش توسعه درونزایی در بخش صنعت و بومی سازی خطوط تولید است.
واقعیت اینكه ارتقا جایگاه كشور در صادرات این محصولات نیز منافع كلانی را نسبت به صادرات مواد خام برای كشور به همراه دارد.

** ارتقای صادرات صنعتی و درآمدزایی ارزی بخش صنعت
بر اساس تقسیم‌بندی های بین المللی صادرات صنعتی كشور در سال 1357 بالغ بر 163 میلیون دلار بود كه در سال 1396 به 32.2 میلیارد دلار رسید و در واقع ارزش صادرات صنعتی 197 برابر شد.
لازم به ذكر است در طی سال‌های 1357 تا 1396 مجموع صادرات غیرنفتی كشور نیز از 500 میلیون دلار به 46.9 میلیارد دلار افزایش یافت،در حالی كه واردات هم از 10.4 میلیارد دلار به 53.3 میلیارد دلار افزایش داشت.
بنابراین طی دوره مورد نظر صادرات غیرنفتی كشور 86 برابر و واردات پنج برابر شده است.
نكته قابل توجه در مقایسه صادرات و واردات در دوره 40 سال گذشته نشان می دهد كه ارزش واردات بیش از 20 برابر صادرات غیرنفتی بود، در حالی كه در سال 1396 واردات به میزان 1.1 برابر صادرات غیرنفتی بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی،‌ اقتصاد ایران توانست با عبور از هر مرحله، توسعه خود را با جدیت بیشتر دنبال نماید و هر تهدیدی را به فرصت مبدل سازد.
توسعه فناوری نقطه عطف تحول بخش صنعت و توسعه درونزایی آن محسوب می شود و مقیاس كنونی بخش صنعت و توسعه صنایع پایین دستی كه با همت صنعتگران در مدت 40 سال گذشته ایجاد شده، فرصت بی نظیری را برای بخش صنعت فراهم ساخت تا با توسعه فناوری بتواند موتور این بخش را برای توسعه اقتصادی كشور با قدرت بیشتری به حركت در آورد.
جهت‌گیری برنامه ششم برای ارتقای سطح فناوری در شركتهای ایرانی با تسهیل مشاركت شركت‌های دانش‌بنیان و فناور و فعالان اقتصادی كشور در زنجیره تولید بین‌المللی و مجاز ساخت تا دولت در حمایت مالی از پژوهش‌های تقاضا محور مشترك با دانشگاهها و موسسه های پژوهشی فرصت مناسبی را برای زمینه سازی توسعه و انتشار فناوری و حمایت از شركتهای دانش‌بنیان با استفاده از ظرفیتهای داخلی فراهم سازد.
براساس تهمیداتی كه در قالب برنامه ششم توسعه در نظر گرفته شده، تمركز اقدامات در حوزه صنعت و معدن بر تامین مواد مورد نیاز صنایع داخلی كشور با تأكید بر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی، تكمیل زنجیره ارزش محصولات كشاورزی و توسعه صنایع تبدیلی و تكمیلی كشاورزی و اولویت‌دهی به سرمایه‌ گذاری ‌های معدنی و صنایع معدنی بسیار ضروری است.

** توصیه برای جهش صنعتی در كشور
بنابراین با توجه به ظرفیت های كنونی ایجاد شده در مدت چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تكمیل حلقه‌های پس از تولید در زنجیره ارزش صنایع با بهره ‌گیری از استارتاپها، ارتقای رقابت‌پذیری صنعتی با تقویت سازوكار تعامل میان بنگاه‌های بزرگ و كوچك و متوسط و ممانعت از انحراف سرمایه به سمت بازارهای ناكارآ برای جهش صنعتی در كشور توصیه می شود.
اقتصام** 9132 **1559