به گزارش خبرنگار علمی ایرنا، قدمت وزارت ارتباطات در كشور ما به 142سال قبل برمی‌گردد، البته آن زمان ارتباطی به شكل امروزی مطرح نبود. اوایل وزارتخانه پست و تلگراف راه‌اندازی و پس از مدتی تلفن وارد ارتباط كلامی انسان‌ها شده و در نهایت فناوری اطلاعات به مجموعه ارتباطی كشور ما اضافه شد.
** تلفن‌های سوغات فرنگ
ابتدا تلفن به صورت خصوصی وارد ایران شد، زمان قاجار افرادی كه به خارج از كشور سفر می‌كردند اغلب اگر چیزی نظرشان را جلب می‌كرد، آن را می‌خریدند و همراه خود به وطن می‌آوردند. اتومبیل، لوستر و لباس فرنگی از این دست وسایل جدید و جذاب بودند. در این بین برخی متوجه شدند در اروپا وسیله‌ای وجود دارد كه به واسطه آن دو نفر می‌توانند از راه دور با هم صحبت كنند.
آن زمان تلفن‌ها مغناطیسی بود و اپراتور باید دو نفر پشت خط را به یكدیگر وصل می‌كرد. تلفن‌های آن زمان با هندل به یكدیگر متصل می‌شد. باید هندل را می‌چرخاندی، در مركز دریچه می‌افتاد و صدایی به گوش می‌رسید كه نوید ارتباط را می‌داد. پس از آن اپراتور از شما می‌پرسید كه قصد دارید با چه كسی صحبت كنید.
آن زمان مثلا یك نفر از نیشابور میرفت فرانسه و چند دستگاه تلفن می‌آورد. بعد برای خودش شبكه درست می‌كرد و هر ماه از مردم برای صحبت با تلفن پول می‌گرفت و به این شكل كاسبی راه می‌انداخت. ایجاد چنین شبكه‌هایی خیلی به اندازه شهرها ربط نداشت، به تاجری مربوط می‌شد كه میرفت خارج و نظرش جلب می‌شد.
شبكه‌های تلفن آن زمان داخل اتاقی بود كه یك اپراتور در آن می‌نشست و تلفن‌های را وصل می‌كرد. سیم‌كشی‌ها از روی تیر و درخت و دیوارهای خانه می‌گذشت و به خانه‌ها می‌رسید. اولین نقطه عطف این تحولات به سال 1332 برمی‌گردد. با این كه در شرایط آن روزگار، كشور اوضاع به سامانی نداشت اما وزارت پست، تلگراف و تلفن همچنان مسیر توسعه خود را دنبال می‌كرد.
** تاسیس شركت سهامی عام
بعد از مدتی دولت به خودش آمد و دید همه جا تلفن‌خانه ایجاد شده و هماهنگی بین آن‌ها وجود ندارد. در آن برهه، دولت حس كرد ارتباط یك موضوع امنیتی است كه باید هدایت شود و همین مسئله باعث تاسیس شركت سهامی تلفن ایران شد.
تلفن‌های دستی از اسرائیل، فرانسه، بلژیك و آلمان توسط تاجران وارد ایران شد كه هیچ قواعد فنی و مشخصات خاصی هم نداشتند. تاجران هر آنچه دوست داشتند را از فروشگاه‌های خارجی می خریدند و وارد كشور می‌كردند. همین مساله در سازگاری و ارتباطات مسبب ایجاد مشكلاتی شد كه یكپارچه‌سازی را رقم زد.
** مراكز خودكار
سیستم قدیمی تلفن‌های دستی دیگر پاسخگو نبودند و از همان جا ایده مراكز خودكار تلفن در اذهان نقش بست. شركت سهامی تلفن ایران، برای ساماندهی یكپارچه‌سازی توسعه تلفن، قراردادی با كمپانی زیمنس آلمان امضا كرد. قراردادی كه بر مبنای آن، سیستم تلفن خودكار جایگزین سیستم‌های سنتی گذشته می‌شد.
به این ترتیب كمپانی زیمنس آلمان توانست به صورت گسترده، در امور مخابراتی ایران جای پای خود را باز كند. شركت سهامی تلفن ایران زیر نظر دولت تشكیل شد. اولین اتفاقی تغییر اساسی ایجاد كرد، سفر شاه به آلمان و امضای یك توافق‌نامه بود كه بر اساس آن تعدادی مركز تلفن به اضافه اقلام لازم برای راه‌اندازی آن، از زیمنس آلمان وارد كشور شد.
هنوز چند سالی از حضور زیمنس آلمان در مخابرات ایران نمی‌گذشت كه شركت‌های آمریكایی و ژاپنی بخش‌های دیگری از امور مخابرات كشور را در دست گرفتند.
** شركت‌های بیگانه
ابتدا سرپرست تیم‌های نصب تلفن، یكی از شركت زیمنس آلمان بود و مخابرات ایرانی با مدیریت یك مهندس آلمانی عملیات نصب را انجام می‌داد. در نهایت سال 52 چند مهندس خوب و كار درست، سكان نصب را در دست گرفتند. هم‌زمان ژاپنی‌ها در زمینه توسعه ارتباطات راه دور و بین‌شهری كشور فعالیت خود را آغاز كردند.
امریكایی‌ها نیز علاوه بر بخش بزرگی از توسعه ارتباطات راه دور و بین شهری، در سال‌های بعد با حضور بلامنازع خود، توسعه مخابرات ایران را در دست گرفتند. تا سال 1356 تا اوایل انقلاب اسلامی، سر و كار ما بیشتر با اروپایی‌ها بود. شركت زیمنس سوئیچ‌های ما را تامین می‌كرد و شركت انگلیسی انتقال‌های ما را انجام می‌داد.
به همین دلیل ما قبل از انقلاب دو كارخانه داشتیم. یكی زیمنس در شیراز كه سوئیچ‌ها را تولید می‌كرد. یك كارخانه دیگر به اسم ایران نپون كه كمپانی انگلیسی بود و شبكه‌های انتقال را داشت.
** تاسیس شركت مخابرات
سال 1352 ساختار وزارت پست تلگراف، تلفن و مخابرات با تغییرات همراه بود. ماحصل آن ادغام شركت سهامی تلفن ایران و برخی مجموعه‌های وزارتخانه و تاسیس شركت مخابرات ایران بود. در آن سال شركت سهامی تلفن ایران و تركیبش كه مركز تلفن و شبكه كابل بود، شد یك مجموعه. شاهراه‌های مخابراتی كه مسئول انتقال بین استان بودند یك مجموعه شدند، سه مركز سوئیچینگ بین شهری با هم ادغام شد و مخابرات را تكمیل كرد.
تاریخچه مخابرات ایران 65 ساله است. پیش از این ظرفیت توسعه تلفن در ایران كمتر از 50 هزار شماره در سال می‌رسید. این تعداد شماره بسیار اندك بود و با نیازهای روز افزون مردم فاصله زیادی داشت.
آن سال‌ها باید مبلغ نسبتا زیادی را به شركت مخابرات ودیعه می‌دادی و بین دو تا شش سال انتظار می‌كشیدی تا تلفن به خانه‌تان برسد. هر چند اصطلاح «عدم امكان فنی» همیشه مطرح و رایج بود. ارتباط ما با شهرستان و دنیا همیشه با اتلاف وقت زیاد توام بود. نیم ساعت زمان صرف می‌شد تا صفرهای تلفن آزاد شود. تلفن‌خانه همه جا نبود، فرد باید خودش را به تلفخانه می‌رساند و منتظر می‌ماند تا ارتباط وصل شود. حدود یك هماهنگی یك روزه نیاز بود تا بتوان با شهرستان یا كشور دیگر صحبت كرد.
به بهانه حل این مشكلات، قرارداد هنگفتی با «امریكَن بِل» بسته شد تا بر اساس قرارداد امضا شده، این كمپانی مسئولیت تهیه طرح جامع مخابرات در بخش نظامی و غیرنظامی را برعهده بگیرد.
قرارداد این كمپانی، قرارداد هنگفتی بود و در قالب قراردادهای نظامی ارتش دنبال شد. قراردادهای یك طرفه‌ای در زمینه نظامی و مخابرات با آمریكایی‌ها داشتیم و آن‌ها بودند كه تصمیم می‌گرفتند چطور توسعه پیدا كند.
شركت بل، تقریبا چیزهایی كه داشتیم را تحت كنترل خود درآورد و هر آنچه نداشتیم را وارد قضیه كرد. در آن زمان كل توسعه ارتباطات كشور با بِلِ امریكا هدایت می‌شد.
این شركت مشاوره، نقشه راه و طرح جامعه داشت كه رفته رفته به طرح تفصیلی تبدیل شد. آن زمان تعداد نیروهای امریكایی حاضر در مخابرات ایران به دو هزار نفر رسید كه بیشترین نیروها از نظامیان امریكایی بودند. آن زمان كارگزینی امریكا و ایران با هم كار می‌كردند اما كارفرما امریكایی‌ها بودند.
** استخدام و آموزش
آن‌ها ایرانیان را استخدام می‌كردند و آموزش‌شان می‌دادند. به همین واسطه هم زبان انگلیسی یاد گرفتند و هم كار را به خوبی می‌آموختند. بعد از مدتی مشخص شد برای تحول در بدنه وزارتخانه، نیاز به تغییرات اساسی است و یكی از تغییرات اساسی كه باید اعمال می‌شد این بود كه همه چیز را دست امریكا ندهیم.
پروژه 2M56 در سال 1354 مطرح شد. به این معنی كه طی دو سال تلفن‌های ایران به دو میلیون برسد. انجام این كار به تایید شورای اقتصاد نیاز داشت كه آن هم توسط شاه انجام می‌شد. به دستور شاه، انجام این امور به ارتش واگذار شد. بر اساس طرح این پروژه امریكایی‌ها متعهد شدند، طی مدت دو سال دو میلیون شماره به ظرفیت شماره‌های تلفن ایران اضافه كنند.
این میزان ظرفیت با شرایط و امكانات آن روز ایران تطابق نداشت و به همین دلیل مورد تردید متخصصان آن روز مخابرات ایران قرار گرفت.
امریكایی‌ها برای ایجاد این ظرفیت اقدام به ورود سیستم‌های سوئیچینگ جدید الكترونیك كردند این در حالی بود كه مخابرات جهان وارد دنیای دیجیتال شده بود و سوئیچینگ‌های الكترونیكی نتوانسته بود جایگاهی در سیستم‌های نوین مخابراتی پیدا كند.
در آن زمان كشور استعداد رشد اینچنینی را نداشت. البته ماجرای دو میلیون كاربر تلفن در حد آرزو باقی ماند. از سوی دیگر، شركت مخابرات نیز موفق نشد به اهداف برنامه توسعه آن روز كشور دست پیدا كند و ظرفیت تلفن كشور به حدود 800 هزار شماره تا سال 1356 رسید.
بعد از پیروزی انقلاب 850 هزار خط تلفن در كل كشور بود. آن وقت‌ها معمولا در محله چند نفر بیشتر تلفن نداشتند و اهالی محله برای استفاده از تلفن به خانه‌های یكدیگر می‌رفتند. از شهریور 57 به بعد، نیروهای امریكایی كشور را ترك كردند.
پس از انقلاب شكوه‌مند اسلامی نقش شركت مخابرات و كاركنان این شركت در دوران دفاع مقدس نقشی به یاد ماندنی و جاودان بود و توسعه ارتباطات در مناطق محروم روستایی با سرعت صورت پذیرفت.
پس از ابلاغ سیاست های اصلی 44 قانون اساسی، در سال 1388سهام شركت مخابرات ایران در بورس واگذار و عملا این شركت به یك شركت خصوصی تبدیل شد.
مرجع: تاریخ شفاهی ارتباطات؛ به همت مركز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت ارتباطات
علمی**9207** 1055
تهران- ایرنا-21 اسفند 1255 با دستور «ناصرالدین شاه» وزارت پست و تلگراف تاسیس شد و در پی آن «علیقلی‌خان مخبرالدوله» به عنوان اولین وزیر ارتباطات بر مسند نشست و این وزارتخانه در عمر 142 ساله خود تحولات بی‌نظیری را به تجربه نشسته است.
