اردكان، یونان كوچك استان یزد، آماده پذیرایی از گردشگران*مژگان دشتی*

به گزارش ایرنا، اردكان شهری با بادگیرهایی استوار بازمانده از تاریخ در قلب كویر هنوز پابرجاست، بوی خوش كاهگل دیوارهای خشتی اش در پس كوچه های پیچ در پیچ و ساباط های باریك آن به مشام می رسد.
در هر كوی و برزن سایه بانی را برای آرامش خاطر رهگذری می یابیم، كوچه های تنگ سقف خورده ای كه گرمای طاقت فرسای كویر را از خاطرتان می زداید.
بادگیرهایی مرتفع، آب انبارهایی دایره ای شكل، خنكای تابستان و آب خنك آن را به مردمان ارزانی می دارد و سخاوت و قناعت مردم این دیار را به یاد می آورد، آب انبارهایی كه با عظمت و زیباییشان نگاه هر بیننده ای را متحیر هنر گذشتگان می كند.
كوچه پس كوچه های كوچك شهر در قالب خانه ها و دربندها نام افراد بزرگ را به یدك می كشد، دربند صدرالفضلا، مجدالعلما، ملاتقی و خانه خاتمی ها، تقدیری، افضلی، سنایی و غیره كوچه های مسقف (ساباط) بازار چارسوق كه یادآور رونق كسب و كار در این دیار بوده ، كسب و كاری كه از گذشتگان هنوز به یادگار مانده است.
كلك سازی، سبدبافی با تركه انار، جاروبافی با شاخه خرما، كاربافی، زیلوبافی، زنجیرسازی، چیلونگری، مازاری، قالی بافی، عصاری از صنایع دستی این شهرستان بشمار می رود.
مردمانی كه دین و دنیا را در كنار هم قرار داده اند٬ راسته بازار را كه بگیری می رسیم به مساجدشان ٬ گنبدهای خشتی فیروزه ای با گلدسته های سر به فلك كشیده مساجد جامع٬ حاج محمد حسین، زیر ده، رجبعلی، حاج محمد سعیدا و غیره كه صدای اذان را در آسمان آبی كویر طنین انداز می كند.
تمام این میراث كهن و مردمانش در دل 12 محله در پهنای این كویر جای گرفته اند.
علمای بزرگی در این شهر آمدند و رفتند تا زیستن را به یادگار بگذارند و تا ابد یك چیز در خاطره ها بماند٬ اردكان مهد علم و هنر٬ نگین كویر ایران.
بافت تاریخی داخل حصار اردكان یكی از بزرگترین بافت های خشتی استان یزد در دل شهر كویری اردكان می باشد كه مساحتی بالغ بر 50 هكتار دارد.
این بافت دارای 12 محله و 12 دروازه بوده كه تنها چهار برج از آن ها باقی مانده است و از شاخصه های آن بازار، مساجد تاریخی، حمام های فراوان، خانه هایی بهشت گونه و كوچه هایی با ساباط ها و دربندها كه سایه سار امنی برای انسان كویرنشین از گرما و سرما فراهم می آورد.
این بافت ارزشمند به شماره 10845 به قدمت اسلامی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
**بازار چهارسوق
توانمندی و هنر معماری كویر، بازاری با طولی نزدیك به یك كیلومتر را در شهر زینت داده كه تنها از آن همه شكوه 2 رسته كوچك شرقی - غربی با بناهای جانبی آن از دوران قاجاریه به یادگار مانده است.
این بازار جزء ابنیه های شاخص موجود در بافت تاریخی داخل حصار اردكان می باشد و دارای راسته های اصلی و فرعی و چهارسوق بوده كه دربندها وارد آن می شدند و به عنوان شریان اصلی بافت قدیم مورد استفاده قرار می گرفته است.
**كوچه آشتی كنان
این كوچه كه باریك ترین و كم ارتفاع ترین كوچه مسقف بافت تاریخی محسوب می گردد، بین مسجد جامع و حمام بازار قرار دارد و در اصل برای حفظ حریم مسجد تعبیه شده است.
در فرهنگ عامه اردكان این كوچه را از آن روی آشتی كنان می نامند كه به علت پهنای كم آن عابرانی كه از روبرو می آمدند لاجرم با یكدیگر برخورد می كرده اند و سبب رفع كدورت ها می شده است.
برخی نیز معتقدند كه این كوچه در واقع به منظور ورودی حمام زنانه بازار تعبیه شده بوده و تنها معبر زنان بوده است.
**حمام بازار
این حمام به یادگار مانده از دوران قاجار بارها و بارها تغییرات زیادی را به چشم خود دیده، با این همه سالها هنوز دارد به كار خود ادامه می دهد.
بین حمام زنانه و مردانه یك گاو چاه وجود دارد كه آب خزینه های مردانه و زنانه را تأمین می كرده است. این حمام به شماره 11072 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
**زیارتگاه چك چك
این مكان یكی از مهمترین زیارتگاه های زرتشتیان جهان است كه همه ساله در روزهای پایانی خردادماه هزاران تن از زرتشتیان به مدت پنج روز به زیارت آن می شتابند.
پنج گاه نیایش در روز به درگاه اهورامزدا، در كنار پیر سبز، همراه با طنین صدای آرامش بخش چك چك، آبی كه از شكاف كوه می چكد، به این مكان مقدس در این پنج روز همدلی و زیارت، جلوه خاصی می بخشد.
جلوه ای روحانی كه خاطره آن در دل هر زرتشتی مؤمن تا دگر بار كه توفیق زیارت و دیدار پیر را بیابد ماندگار و فراموش نشدنی است.
**مسجد جامع
این مسجد یكی از بزرگترین مساجد اردكان است و دارای دو قسمت زمستان خانه و تابستان خانه می باشد و در محله بالاده قرار دارد.
از كهن ترین اشیایی كه در مسجد از قدیم الایام باقی مانده، حزب قرآنی است به سال 911 هجری قمری.
از رسوم رایج در فرهنگ عامه اردكان، چرخیدن زنان به دور گنبد نسبتا مرتفع مسجد و ریختن گندم برای كبوتران در دوشنبه اول هر ماه قمری می باشد، این مسجد به شماره 2239 به قدمت صفویه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
**ارگ خرانق
خرانق یكی از قدیمی ترین مناطق یزد و نام اصیل آن خورنق بوده و زرتشتیان در آن می زیسته اند و این قلعه بصورت دهكده ای در حصارهای بسیار بلندی محصور و دورتادور آن خندق قرار داشته و 6 برج نیز برای نگهبانی در اطراف قلعه متصل به دیوارها تعبیه شده است.
در داخل قلعه محل نگهداری آذوقه و علوفه و همچنین دو آسیاب آبی و مسجد و حمام قرار داشته و اهالی می توانستند در صورت لزوم برای مدتی در داخل قلعه بمانند.
این قلعه دارای دو دروازه می باشد، خانه های داخل قلعه معمولا دو طبقه یا بیشتر می باشد كه طبقه زیرین برای نگهداری حیوانات و طبقه فوقانی جهت سكونت اهالی بوده است.
بعد از اسلام در وسط قلعه مسجد جامع را بنا كرده اند كه دارای شبستانی مربع و صحنی چند ضلعی است در بالای این مسجد منار جنبان آجری بلندی تعبیه شده كه از مرتفع ترین بناهای منطقه می باشد و در قدیم از آن به عنوان برج دیده بانی استفاده می شده ، این مجموعه به شماره 11509 به قدمت تاریخی تا اسلامی به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.
**موزه مردم شناسی اردكان
این موزه در سال 1371 بصورت خصوصی و با همت آقای علی سپهری اردكانی راه اندازی شد و شامل بخش های فرهنگی، مردم شناسی، جانور شناسی، ایران شناسی و گیاه شناسی می باشد.
بخش مردم شناسی آن یكی از غنی ترین بخش های موزه محسوب می شود و بیش از هزار قطعه از اشیاء و لوازم كار و زندگی مردم اردكان را در معرض دید بازدید كنندگان قرار داده است.
**آسیاب دژگ
این آسیاب كوچك كه تنها آسیاب داخل بافت تاریخی اردكان است، در محله دروازه سیف قرار گرفته و برای آسیاب كردن گندم مورد نیاز روزانه اهالی به كارگرفته می شده و با آب قنات مورتین كه در مخزن پشت آن ذخیره می شده سنگ آسیاب به حركت در می آمده است.
این آسیاب را به نام های مختلف دُزُگ، دِزُگ و دِژُگ می نامند كه هر یك وجه تسمیه خاص خود را دارد.
قول صحیح تر آن است كه به علت قرار گرفتن آسیاب در پای قلعه و دژ قدیمی شهر به نام دِژُگ خوانده می شده كه به مرور زمان به دِزُگ مبدل شده است.
این آسیاب سال ها در دل خرمن ها خاك مدفون بود و به همت شهرداری و میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردكان مرمت و بازسازی شده است.
**صنایع دستی اردكان
صنایع دستی همانطور از نام ان مشخص است هنر صنعتی است كه انسان و دست انسان در آن نقش اصلی دارد.
در شهرستان اردكان نیز در كنار مشاغل كشاورزی و صنعتی، هنر صنعت هایی از قبیل قالی بافی، زیلو بافی، لبافی، قپان سازی، چلنگری (منقل سازی، زنجیر سازی، قفل سازی، ابزار سازی)، مسگری و رویگری، سبد بافی با تركه انار و همچنین جارو سازی با برگ خرما وجود داشته كه امروزه از آنها به عنوان صنایع دستی اردكان یاد می شود كه متاسفانه تعدادی از آنها به دلایل متعدد به فراموشی سپرده شده اند.
**حلوا ارده سنتی اردكان
سابقه طولانی، موفق و درخشان شهرستان اردكان در تولید فرآورده ‏های كنجدی در سطح كشور و حتی بین المللی، این شهر را به قطب صنعتی محصولات كنجدی در كشور تبدیل كرده است.
ارده و حلوا ارده سازی اردكان دارای پیشینه ای 500 ساله می باشد كه در طول این مدت یكی از پرطرفدارترین صنایع شیرینی و غذایی در كشور بوده است.
بنابر روایات و اسناد متعدد، ارده و حلوا ارده اردكان در دوران صفوی مورد توجه درباریان و شاهان صفوی قرار گرفته است؛ حلوا ارده نوعی از حلواست كه از ارده تهیه می شود.
صنعت كهن حلوا ارده سازی اردكان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان اردكان در گفتگو با ایرنا با اشاره به این كه در این شهرستان، یك‎‎هزار اثر تاریخی و فرهنگی شناسایی شده است، افزود: اردكان یكی از منسجم‌ترین بافت های تاریخی كشور را در اختیار دارد كه در این میان نزدیك به 250 اثر تاریخی موجود در آن به ثبت ملی رسیده است.
حمید مشتاقیان اظهار كرد: با توجه به این كه شهرستان اردكان در مسیر جاده ترانزیت شمال به جنوب كشور قرار دارد و از مناطق پر تردد جاده‌ای در استان بشمار می‌رود كه قابلیت معرفی ظرفیت‌های گردشگری بی‌نظیر خود را دارد باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
این مسئول با ذكر این مطلب كه سه بخش مركزی، خرانق و عقدا در شهرستان اردكان از ظرفیت‌های بیشمار گردشگری برخوردار هستند، خاطرنشان كرد: در بخش مركزی این شهرستان و در شهر احمدآباد و روستاهای این بخش بافت تاریخی و اماكن دیدنی چون آب انبارها و بادگیرهای یك طرفه از جذابیت خاصی برخوردار هستند.
وی از بخش خرانق به عنوان پهناورترین محیط بكر گردشگری در استان یزد یاد كرد و افزود: قلعه و كاروانسرای خرانق، بافت تاریخی روستای خرانق و دیگر روستاهای این بخش، پارك ملی سیاه كوه و منطقه حفاظت شده درانجیر و همچنین ریگزارهای بكر در منطقه زرین و مغستان این بخش چشم هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌كند.
مشتاقیان با اشاره به این كه عقدا به عنوان دروازه ورودی استان یزد و پیشانی شهرستان اردكان بشمار می‎‎رود، بیان كرد: با توجه به قدمت تاریخی منطقه عقدا كه به قبل از ساسانیان برمی‎‎گردد به گونه‎‎ ایست كه شاید در كمتر محدوده جغرافیایی ایران بتوان این اندازه جاذبه گردشگری را در یك بخش مشاهده كرد.
به گفته‌‌ وی، غار شگفت یزدان با ستون‎‎های استالاكتیت و استالاگمیت كه چشم هر بیننده‎‎ای را به خود خیره می كند، باتلاق گاوخوبی، كال نمك عقدا، كوه‎‎ها و كوهپایه‏‏های دیدنی و دشت‎‎های وسیع كه گسل‏‏های زلزله در آن واقع شده بخشی از جاذبه‎های طبیعی این شهر هستند و از نظر جاذبه‎‎های توریستی قلعه تاریخی یاغ میش جای مانده از دوره ساسانیان اثری ارزشمند و از قلعه‎‎های 999‎‎گانه شاه عباسی قلعه خرگوشی معروف است.
این مسئول ادامه داد: علاوه بر این ها، قلعه انارستان مربوط به دوره صفویان، كاروانسرای ابوالقاسم رشتی مربوط به دوره قاجاریه، بزرگترین آب انبار بیابانی ایران با ظرفیت بالای بیش از 240 متر مكعب، ورودی شهر با معماری دوره ایلخانی، مسجد جامع و مسجد هلاكوخان، چاپارخانه، مسجد طیب، خانه خالومیرزا تنها بخش عظیمی از آثار معرف پیشینه تاریخی عقدا است.
وی با اعلام این موضوع كه شهرستان اردكان آماده میزبانی مسافران نوروزی در سال 98 است، خاطرنشان كرد: شهرستان اردكان با توجه به این كه به عنوان دروازه ورودی استان بشمار می‎‎رود با برنامه‎‎ ریزی‎‎های انجام شده آماده‎‎ میزبانی هر چه بهتر مسافران نوروزی است.
وی از آمادگی اردكان برای اسكان بیش از 17 هزار نفر- خواب در طول ایام نوروز خبر داد و افزود: در این شهرستان هفت بافت تاریخی به ثبت میراث ملی رسیده است.
مشتاقیان خاطرنشان كرد: بیشترین بافت تاریخی استان یزد در اردكان به ثبت ملی رسیده است كه نشان از اهمیت بافت تاریخی این منطقه دارد.
وی یكی دیگر از آثار ارزشمند تاریخی اردكان را سنگ نگاره‏‏های سه هزار ساله مفیدی این شهرستان خواند و افزود: با توجه به اهمیت این سنگ نگاره‏‎ها عملیات انتقال آن به مركز شهر انجام شده و در معرض دید عموم قرار گرفته است.
مركز شهرستان 98 هزارنفری اردكان در 60 كیلومتری شمال شهر یزد قرار دارد.
7544/ 6197