به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ ادبیات چون گنجینه ای از رویدادها، ارزش ها، آداب، رسوم و پیشینه تاریخی یك ملت محسوب می‌شود. آثار ادبی و جلوه تحولات آن در نظم و نثر، قالب تاریخ، فلسفه، رمان، تمثیل و شعر همواره با مفاهیم نمادین و سمبولیك مورد توجه مردم در هر عصر و زمانی بوده تا جایی كه به عنوان كانون تبلور اندیشه‌های فردی و اجتماعی در اعتلای فرهنگ جامعه تاثیر بسزایی داشته است. شاعران و نویسندگان به هنگام خلق آثار ادبی، سخن گفتن را نوعی آشكار ساختن منزلت ها، تعهدها و مسوولیت های لازم بر خود می‌شمردند و این مساله در نهاد ادبیات به صورت تجربیات فكری و عینی تجسم می یابد.
در میان شاعران كهن و معاصر ایرانی كه به موضوع اخلاقی و مضامین اجتماعی پرداخته اند شاید تنها نامی كه به ذهن ها خطور می كند، پروین اعتصامی شاعر بزرگ زن ایرانی است كه توانست پایه گذار زبان جدیدی در ادبیات فارسی شود.
رخشنده اعتصامی مشهور به پروین در 25 اسفند 1285 خورشیدی در تبریز و خانواده ای اهل ادب و هنر چشم به جهان گشود. از این رو پروین از كودكی با چهره های فرهنگی آشنا شد و ادبیات را در كنار پدر و استادانی چون دهخدا و ملك الشعرای بهار فراگرفت.
او با پایان بردن دوران تحصیل، كتابدار كتابخانه دانشرای عالی تهران شد. او از همان ابتدا به دنیای شعر روی آورد و چندین شعر در قالب قصیده، قطعه، غزل و مثنوی به سبك عراقی سرود. نوآوری در شعرهای وی از نكته های جالب توجه به شمار می رود كه با خواندن شعرهایش می توان به آسانی به این مهم پی برد.
اعتصامی در دوران كوتاه زندگی خود توانست به بهترین شكل، قابلیت ها و توانمندی های یك بانوی شاعر را در به تصویر كشیدن رنج انسان از درد، جور و بیداد به اثبات برساند. «ای مُرغك خُرد ز آشیانه، پرواز كن و پریدن آموز؛ تا كی حركات كودكانه؟ در باغ و چمن چمیدن آموز؛ رام تو نمی شود زمانه، رام از چه شدی؟ رمیدن آموز» از جمله شعرهای معروف او به شمار می رود كه در سنین پایین سروده شد.
پروین اعتصامی بسیاری از شعرهای شاعران بزرگی چون مولانا، سعدی و حافظ را حفظ بود. او از كودكی تا 35 سالگی كه چشم از جهان فرو بست غَرق در دنیای شاعری بود و لحظه ای از طبع شاعرانه و عشق به سرودن در او كم نشد.
«فرزانه فیروزبخش» شاعر و پژوهشگر فرهنگ و ادب فارسی، معتقد است كه مناظره مهم ترین رویكرد در شعرهای پروین اعتصامی بود. او با سرودن شعرهای خلاقانه به اعتراض اجتماعی روی آورد كه در بیشتر شعرهای او نگرانی و دغدغه موج می زند زیرا وی می خواست با حمایت از مردم، حاكمان را از ظلم ها و بی عدالتی های خود آگاه كند. در ادامه گفت وگوی پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا را با این شاعر و پژوهشگر فرهنگ و ادب فارسی می خوانیم.
** مناظره نخستین ابتكار پروین اعتصامی در سرودن شعر
فیروز بخش با اشاره به این كه پروین اعتصامی به عنوان نخستین زن در دنیای شاعری است كه با نوگرایی در مضامین شعری فصل جدیدی را در این عرصه گشود، گفت: شاعران بنام در تاریخ معاصر كشور نسبت به نوآوری و ابتكار پروین در زمینه ادبیات اتفاق نظر دارند و همگی او را ستاره پرفروغ چرخه ادب و شعر می دانند. فصاحت، ساده نگاری و بلاغت از جمله ویژگی های شعری این شاعر به شمار می رود. پروین در همان مدت كوتاهی كه زندگی كرد فنون مختلفی را آموخت و ناب ترین شعرها را در فن مناظره سرود. تخیل، تمثیل، تشبیه و تشخیص و بی پیرایگی نیز از جمله مواردی است كه در شعرهای پروین به وضوح دیده می شود.
** استفاده از شخصیت های نمادین یا سمبولیك در شعرهای پروین
وی، استفاده از چهار محتوای حماسی، غنایی، داستانی و تعلیمی را از مهم ترین اصول در ادبیات دانست و اظهار داشت: در ادبیات فارسی چه در زمان های كهن یا بعد از آن این چهار محتوا از مهم ترین اصول شعری به شمار می روند. البته این موضوع در كشورهای اروپایی و لاتین زبانان نیز وجود دارد. استفاده از شخصیت های انسانی و حقیقی در بسیاری از آثارهای اندرزگونه به وضوح دیده می شود. او در واقع می خواهد با بكارگیری موجودات نمادین و طنز مشكلات و دغدغه های مردم را بازگو كند. در این سبك شعری، رفتار انسانی مورد نقد و سنجش قرار می گیرد و نیكی، زشتی و حسد، مروت و انصاف، كمالات و رذایل اخلاقی و ... در قالب داستان به زبانی غیرمستقیم و با به كارگیری روش‌های هنرمندانه به مخاطب عرضه می‌شود.
** پروین اعتصامی، پایه گذار سنت واقعی ادبیات تعلیمی
فیروزبخش در ارتباط با نوع سروده های اعتصامی خاطر نشان كرد: بسیاری از شاعران مانند سعدی، نظامی گنجوی، مولانا، سنایی و ... در شعرهای خود از جنبه های نمادین به وفور استفاده می كرده اند اما در میان شاعران معاصر تنها پروین اعتصامی بود كه سنت واقعی ادبیات تعلیمی را برگزید و این سبك را به خود اختصاص داد. همین مساله سبب شد تا او را به یگانه شاعر زن برجسته ایرانی تبدیل كند. لفظ و فن شعرهای پروین كه همگی با حسن انتخاب كلمات و جملات به كار گرفته می شد، نتیجه سال ها ممارست و معاشرت او با ادیبان و سخنوران بوده است.
** استعداد ذاتی پروین شخصیت ادبی او را ساخت
این پژوهشگر ادبی، رشد و پرورش پروین اعتصامی در خانواده ای از اهل هنر و ادب را بسیار مهم دانست و افزود: پروین در خانواده ای كه پدر او ادیب و مادرش شاعر بود، رشد یافت و پرورش استعدادهای او ناشی از همین عامل بود. یكی دیگر از عوامل تأثیرگذار اوضاع سیاسی و اجتماعی بر حوزه اندیشگی پروین است زیرا او در دورانی زندگی می‌كرد كه مردم ایران دوره بیداری را پشت سر گذاشته بودند. اعتصامی شعرهای محمدتقی بهار و میرزاده عشقی را بسیار ارزشمند می دانست و معتقد بود كه این شعرها حاصل تجربه و سختی های بزرگ سیاسی و اجتماعی این شاعران به شمار می رود كه به رشته تحریر درآمده است و از اهمیت بالایی برخوردار هستند. تقلید، استفاده و توجه به آثار اروپایی از مهم ترین منابعی بودند كه پروین از آنها بهره می برد و همین موارد در تحلیل، تفكر و رشد عواطف او بسیار تاثیر داشت.
همچنین ظلم ستیزی و مبارزه با ریاكاری با بیان سخنانی كوبنده و رسوا كننده از جمله ویژگی های شعری این شاعر بلندآوازه محسوب می شود كه به عقیده او همه در مقابل مردم متعهد هستند چه بسا بخواهند در دفاع از زبان شعر استفاده كنند تا آینه ای برای انعكاس ظلم و ستم باشند. نمونه بارز این سخن در شعر «اشك یتیم» پروین به وضوح دیده می شود كه برای نخستین بار در مجله بهار منتشر شد.
** مناظره در شعر فارسی
شاعران از زبان 2 یا چند شخصیت همیشه برای مناظره در برابر یكدیگر استفاده می كنند تا سرانجام برتری یكی از آنها ثابت شود. مناظره كنندگان بیشتر انسان، اشیا، جانوران یا مفاهیم هستند. از این جهت مناظره نوعی تمثیل و گاه یكی از انواع استعاره به شمار می رود. این موضوع وضع جامعه را با بیان اندرزی به نقد می‌كشاند و خمیر مایه اصلی این نوع ادبیات را تشكیل می‌دهد. دیالوگ بزرگ ترین حُسن شعری پروین محسوب می شود. شاعران جوان امروزی نیز می توانند با الگوگیری از رویه پروین شعرهای خود را به صورت جواب و سوال بگویند. البته نباید تنها صِرف به تقلید باشد، بلكه باید با فكر و نبوغ اندیشه از این شیوه پسندیده در شعرهای خود استفاده كنند.
فیروزبخش در پایان جایگاه ویژه و عظمت خاص پروین اعتصامی را در دنیای شاعری مهم دانست و گفت: پروین در شعرهای خود سمبولیك را خلق كرد و به دنیای شعر و ادب جایگاه ویژه ای بخشید. نشان دادن آزادی با بیان متون بسیار زیبای ادبی همه نشان از طبع بلند او دارد و چنان ارتباط تنگاتنگ و عمیقی برقرار كرده است كه در آن ساده زیستن و ساختن با زمانه و برخورداری از آزادگی را به ارمغان می‌آورد. شاعران و جوانانی كه می خواهند قدم در این راه بگذارند و با استفاده از مضامین نو همچون عدالت، استواری، درستی و دفاع از مظلوم باید با رعایت تمام مسایل اخلاقی و اجتماعی در شعرهایشان پیوند خود را با شاعران بزرگ و نامی كشور همچون پروین همچنان حفظ كنند.
پژوهشم**9117**2059**9131
تهران- ایرنا- پروین اعتصامی از شاعران برجسته ایران معاصر به شمار می رود كه با سرودن شعرهایی خلاقانه، تعلیمی و با بكارگیری زبان فصاحت و بلاغت توانست فصل نوینی را در عرصه ادبیات این مرزوبوم بگشاید و قابلیت ها و توانمندی های یك بانوی شاعر را به تصویر بكشد و بدین گونه ستاره پرفروغ چرخه ادب و شعر فارسی لقب بگیرد.
