خراسان شمالي، قابي از تنوع زيستي ايران

به گزارش ايرنا، خراسان شمالي كه با 2 ميليون و 800 هزار هكتار وسعت، در شمال شرقي كشور قرار دارد، 1.7 درصد از گستره كشور را دربرگرفته است.
تنوع گونه اي، به معناي گونه هاي مختلف گياهان و جانوران است كه در يك منطقه زيست دارند و به هر ميزان كه تنوع بيشتر باشد، زنجيره غذايي، طولاني تر و بزرگ تر مي شود و در نتيجه محيط زيست پايدارتر خواهد بود.
خراسان شمالي با داشتن مناطق دشتي و كوهستاني، رودخانه و چشمه ها، زيستگاه و مامن گونه هاي مختلف جانوري از جمله بيش از 50 گونه پستاندار، بيش از 140 گونه پرنده و بيش از 50 گونه خزنده و هزاران هكتار جنگل است.
اين استان زيستگاه بيش از 50 گونه پستاندار شامل يوزپلنگ، پلنگ، قوچ و ميش اوريال، كل و بز، آهو، گربه پالاس، گربه وحشي، گربه جنگلي و گراز است و بيش از 140 گونه پرنده از جمله كبك، قرقاول، هما، تيهو، عقاب، باقرقره، شاهين، دليجه، سهره، چكاوك، كوكو، سبزقبا و زنبورخورك در آن زيست مي كنند.
در اين استان گونه هاي خزنده همچون مار افعي، مار جعفري، كفچه مار و چهار گونه دوزيست و هشت گونه ماهي نيز مي زيند.
خراسان شمالي 13 هزار و 695 هكتار ذخيره گاه جنگلي اعم از گونه هاي ارس، فندق، زالزالك، گردو وحشي و بلوط دارد و يكهزار و 100 گونه گياهي در آن شناسايي شده كه حدود 150 گونه آن دارويي است.
وسعت جنگل هاي انبوه، نيمه انبوه، جنگل تنك، بيشه زار و جنگل دست كاشت خراسان شمالي نيز 435 هزار هكتار است.
وجود گونه هاي جانوري همچون قوچ اوريال، پلنگ ايراني، خرس قهوه اي، كبك دري و بالابان، جنگل هاي ارس و بلوط، مراتع متراكم گون، كلاه ميرحسن و چوبك بخش كوچكي از تنوع گونه اي اين استان را دربرمي گيرند.
خراسان شمالي به دليل تنوع اقليم، ميزبان بسياري از پرندگان بومي و مهاجر است. بيش از 20 درصد از يكهزار و 134 گونه جانوري كشور در اين استان زيست مي كنند.
گونه هاي جانوري در معرض تهديد در خراسان شمالي شامل 14 گونه است كه اين جمعيت حدود 18 درصد از 78 گونه جانوري در معرض تهديد كشور را شامل مي شود.
يوزپلنگ ايراني در وضعيت بحراني، پلنگ در معرض خطر انقراض و قوچ و ميش، كل و بز (پازن)، آهو و سنجابك دم موشي در معرض آسيب پذيري قرار دارند.

* يوزپلنگ آسيايي
وجود گونه ارزشمند و كمياب يوزپلنگ آسيايي در منطقه مياندشت جاجرم، يكي از ظرفيت هاي خراسان شمالي براي توسعه گردشگري طبيعي است.
پناهگاه حيات وحش مياندشت با مساحتي حدود 84 هزار و 435 هكتار در حدود 10 كيلومتري جنوب شرقي شهرستان جاجرم خراسان شمالي قرار دارد.
مياندشت، تنها زيستگاه مولد يوزپلنگ به شمار مي رود و اين منطقه در كشور، بيشترين يوز در واحد سطح را به خود اختصاص داده است.
تراكم يوزها در مياندشت جاجرم سبب شده تا يوزهاي نر و ماده، بيشتر همديگر را ملاقات كنند و از اين رو، زادآوري اين گونه زيبا و ارزشمند در اين منطقه بسيار بيشتر از ساير نقاط روي مي دهد.
يوز، حيواني قلمروطلب است و تراكم جمعيت آن در مياندشت جاجرم، سبب مي شود تا يوزها مدتي پس از تولد، براي افزايش سطح قلمرو خود از استان خارج خارج شده و راهي بيابان هاي استان سمنان شوند.
يوز آسيايي، دست و پايي بلند، بدن باريك و كشيده دارد و سينه فراخ و شكم بالاي او شبيه تازي است اما بر خلاف سگ سانان سر كوچك و گرد، پوزه اي كوتاه و گوش هايي كوچك و گرد دارد و رنگ پشت آن زرد كمرنگ متمايل به قرمز و زير بدنش سفيد است.
برخلاف پلنگ كه داراي خال هاي درشت و توخالي است، سطح بدن يوز از خال هاي گرد، سياه و توپر پوشيده شده و موهايش بيشتر زبر و نسبتا كوتاه است.
در يوزهاي بالغ، خال هاي روي دم به تدريج، در نيمه انتهايي به حلقه هايي سياه رنگ بدل مي شود كه آخرين حلقه آن پهن تر است.
سر يوزپلنگ كوچك و گرد است و چشمانش در بالاي كاسه سر قرار دارد. خط سياه شكيلي معروف به خط اشك از گوشه چشمان يوز تا اطراف بيني و دهانش امتداد دارد كه احتمالا چشمان او را از آفتاب مصون داشته و در شكار به او كمك مي كند.
يوز بالغ ناخن‌هايي كند و نيمه تورفته دارد كه برخلاف ساير گربه سانان جمع نمي شود و البته بچه يوزها، تا 6 ماهگي قادرند ناخن هاي خود را جمع كنند.
برخورداري از ستون فقرات انعطاف ‌پذير، كبد و قلب بزرگ، سوراخ بيني گشاد، ظرفيت بالاي ريه، بدن عضلاني و باريك، يوزپلنگ را تيزروترين شكارچي جهان ساخته كه قادر است با سرعتي معادل 110 كيلومتر در ساعت بدود.
اين روزها پناهگاه حيات وحش مياندشت، پناهگاه حيات وحش نايبندان طبس، پارك ملي خارتوران سمنان به همراه سه منطقه ديگر يعني پارك ملي كوير و مناطق دره انجير و بافق از معدود مكان هايي است كه هنوز يوز در آنها قابل مشاهده است و از جمعيت اندك باقيمانده اين جانور باشكوه پشتيباني مي كند.

* قوچ اوريال
خراسان شمالي زيستگاه خالص‌ترين نژاد قوچ اوريال است.
تپه ماهورها و دامنه هاي پارك ملي سالوك و ساريگل، مناطق حفاظت شده ساريگل، سالوك، قرخود، گلول، سراني و پناهگاه حيات‌وحش جاجرم مهم‌ترين زيستگاه‌هاي قوچ اوريال است.
قوچ اوريال نر شاخ‌هاي بلندي دارد كه طول آن‌ها گاهي به 118 سانتي‌متر مي‌رسد، شاخ‌هاي اين حيوان حلزوني شكل به طرف پهلوي صورت و رو به جلو خميدگي دارند، سطح جلوي شاخ‌ها پهن، با زاويه‌اي تند به طرف لبه پشتي است به طوري‌كه مقطع شاخ‌ها مثلثي به نظر مي‌رسد، ماده‌ها نيز شاخ كوتاهي دارند.
از مشخصات اين قوچ‌ها وجود موهاي بلند و سفيدرنگي در ناحيه گلو و سينه است، موهاي اين قوچ ها در فصل تابستان كوتاه به رنگ زرد شني و در فصل زمستان بلند و قهوه‌اي رنگ و زير شكم و كفل‌ها سفيد است.
طول سر و تنه قوچ اوريال حدود 150 سانتي‌متر، ارتفاعش 100 سانتي‌متر و وزنش 25 تا 85 كيلوگرم است. اين حيوان در 1.5 سالگي به بلوغ مي‌رسد و طول عمر آن را 14 سال ذكر كرده اند.
اوريال در ميان قوچ‌هاي ايران برازنده‌ترين است كه وزن نر بزرگ آن ممكن است به 85 كيلوگرم برسد و اندازه شاخ آن تا 17 سانتيمتر هم ثبت شده است.
اوريال بزرگترين قوچ ايران است و در مقابل قوچ لارستان قرار دارد كه يكي از كوچك‌ترين قوچ‌هاي جهان است و وزن نر بالغ آن معمولا از 30 كيلوگرم تجاوز نمي‌كند.

* گونه هاي در معرض انقراض
مديركل حفاظت محيط زيست خراسان شمالي مي گويد: در اين استان، يوزپلنگ و پلنگ از گونه هاي ارزشمند هستند كه در معرض انقراض هستند.
سيداصغر مطهري اظهار مي دارد: پرندگان در معرض خطر انقراض استان شامل بالابان و كركس مصري و پرندگان آسيب پذير شامل عقاب شاهي، هوبره، كبوتر، خاوري، دليجه كوچك و ميش مرغ است.
وي مي افزايد: لاك پشت ايراني نيز از خزندگان آسيب پذير اين استان است كه كمي جمعيت علت آسيب پذيري آن است.
وي خاطرنشان كرد: از گونه هاي گياهي در حال انقراض اين استان تاكنون 9 گونه شناسايي شده كه در اين ميان چهار گونه گياه گون، يك گونه درختچه زرشك و يك گونه درختچه شيرخشت ديده مي شود.

* ايجاد و توسعه پارك پرديسان بجنورد
مطهري با اشاره به ايجاد پارك پرديسان بجنورد گفت: حمايت از گونه هاي جانوري شاخص آسيب پذير استان و در حال انقراض كشور از رويكردهاي ايجاد اين پارك است.
وي افزود: اكنون بيش از 100 راس از گونه هاي جانوري شامل قوچ و ميش، كل و بز، مرال و آهو در اين پارك نگهداري مي شود.
وي درباره اقدامات اين اداره كل براي صيانت از ذخاير ژنتيكي استان گفت: در شرايط خاص همچون زمستان و يا خشك سالي ها، تغذيه دستي علف خواران انجام مي شود.
مديركل حفاظت محيط زيست خراسان شمالي اظهار داشت: ساخت و مرمت آبشخور، لايروبي قنوات، بهسازي و پاكسازي چشمه ها، خريد و نصب تانكر ثابت و آبرساني به آبشخورها از جمله اقدامات ديگر براي حمايت از وحوش است.
وي گفت: محيط بانان هم در قالب گشت شبانه روزي، براي جلوگيري از تخلفات احتمالي شكار و صيد مناطق چهارگانه را رصد مي كنند.
در خراسان شمالي 65 گونه پستاندار از 197 گونه موجود در كشور زيست دارد و 141 گونه پرنده از 532 گونه موجود در كشور، 68 خزنده از 228 گونه موجود كشور، چهار گونه خزنده دوزيست از 20 گونه موجود و هشت گونه ماهي و آبزي از مجموع 160 گونه آبزي موجود در كشور زندگي مي كنند.
برخي از اين گونه ها نظير يوزپلنگ، بالابان، هوبره، كبك دري و كركس مصري در طبقه بندي اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت (IUCN) در رده‌هاي بحراني و در حال انقراض قرار دارند.
اداره كل حفاظت محيط زيست خراسان شمالي مناطق حفاظت شده و پارك هاي ملي سالوك، ساريگل و ضامن آهو، مناطق حفاظت شده قرخود، گلول، سراني و پناهگاه حيات وحش مياندشت جاجرم را كه محل زيست پلنگ هاست با گستره 194 هزار و 141 هكتار مديريت مي كند.
7185/5132