ميدان امام اصفهان نماد شكوه و عظمت تاريخ و معماري

به گزارش ايرنا، مجموعه آثار اين ميدان بزرگ تاريخي جهان در سال 1006 هجري قمري در راستاي انتخاب اصفهان به پايتختي شاهان صفوي در باغ بزرگ نقش جهان آن روز احداث شد.
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگري كشور بيش از 22 هزار بنا و اثر تاريخي اين استان شناسايي شده و يكهزار و 850 مورد آن به ثبت ملي و چهار اثر آن به نام هاي ميدان امام (نقش جهان)، كاخ چهلستون، باغ فين كاشان و مسجد جامع به ثبت جهاني رسيده است.
اصفهان از نظر اقليمي داراي فصول منظم و آب و هواي نسبتا مطلوبي بوده و در نهايت وجود يك رود دائمي كه از اين شهر عبور مي كرد، اين مطلوبيت را براي خاندان صفوي بيش از پيش مي كرد.
اصفهان همواره با بناهاي با شكوهش در اين عصر به تدريج به يادماني بزرگ تبديل شد كه در عين عظمت و شكوه داراي ارتباطي فراگير با مردمش بود، به گونه اي كه اين يادمان هاي باشكوه از يكسو از مردم هويت يافته و از ديگر سو به آنان هويت مي بخشيدند.
و اين در حالي بود كه با توجه به نگاه خالقان اين آثار كه ريشه در اعتقادشان به يگانه قادر متعال هستي آفرين داشت، نمادها و بناهايي پديد آورده شد كه به سادگي و زيبايي تمام، آسمان را با عالم خاكي پيوند مي داد، اينجاست كه ضرب المثل (اصفهان نصف جهان) مفهوم مي يابد.
زيرا در اينجا گويا نيمي از اصفهان در عالم خاكي قرار گرفته و نيم ديگر آن در آسمان لايتناهي قرار داشته و از اين طريق انسان خاكي از طريق رنگ ها، نقش ها و طرح ها موفق مي شود حتي دمي محدوديت خود را شكسته و با معبودش در آسمان پيوند بخورد.
بدون شك 2 ويژگي اصلي شهرسازي اصفهان در عصر صفوي، احداث ميدان امام (نقش جهان) و خيابان عظيم چهارباغ است.

** ميدان امام اصفهان مجموعه بزرگ شهري
ميدان بزرگ امام (نقش جهان) يك مجموعه بزرگ شهري است كه در يك جمله مي توان گفت تلفيقي هماهنگ از هنر و معماري را در خود جاي داده است. اين ميدان بدون شك با ويژگي هاي منحصر به فرد خود، نه در ايران و نه در كشور ديگري در زمان خود و نه در حال حاضر، نظيري براي آن يافت نمي شود.
اين ميدان عظيم با طول و عرض تقريبي 507 و 158 متر، در شمال شرق خيابان چهارباغ و با زاويه كوچكي نسبت به آن بنا شد.
درباره تاريخ ساعت اين ميدان منابع تاريخي از جمله مولف كتاب 'راحه الصدور و آيه الصدور' شهادت مي دهند كه در دوران سلاجقه يعني سده پنجم هجري قمري در محل ميدان كنوني، ميدان كوچكتري به نام 'كوشك ميدان' وجود داشته است.
همچنين اسكندر بيگ منشي مولف كتاب تاريخ عالم آراي عباسي (كه يكي از مهم ترين منابع دست اول صفوي است) اشاراتي به ميدان كوچكي در همين مكان با نام نقش جهان در عصر 'شاه اسماعيل اول ' صفوي دارد.
يكي از ويژگي هاي مهم پايتخت جديد صفويان ساخت ميدان نقش جهان بود، كه بنابه نظر برخي سياحان اروپايي از زيباترين امكنه شرق به شمار مي رفته و بسيار وسيع و دلگشاست.
ميدان نقش جهان پس از ساخته شدن، با كاربري هاي مختلفي كه در آن پيش بيني شده بود، در حقيقت قلب تپنده پايتخت و جلوگاه اصلي حيان اجتماعي و اقتصادي مردم اصفهان تا پايان عصر صفوي و شايد تا به امروز به شمار مي آيد، وجود كاخ عالي قاپو در جبهه غربي ميدان، نمادي از قدرت سياسي نظام حاكم و وجود 2 مسجد جامع عباسي، امام (ره) و شيخ لطف الله در جبهه جنوبي و شرقي كه هر 2 نشان دهنده اوج شكوه و عظمت معماري آن عصر (و نمايانگر نظم مقدسي در ميدان بودند)، همراه با كاخ عالي قاپو از يك سو نشان از پيوند مذهب، علم، سياست و حكومت در عصر صفوي داشت و از سوي ديگر نشان دهنده پيوند مردم و دولت بود، به گونه اي كه شاه صفوي را هيچ گاه از مردم دور نگاه نمي داشت.
بخش ديگري از ميدان مدخل يكي از بزرگترين بازارهاي تاريخي ايران است، اين قسمت به همراه تمامي بناهاي گرداگرد ميدان كه شامل 200 حجره و در 2 طبقه احداث گرديده بود، جهت فعاليت هاي اقتصادي در اختيار عموم مردم بود.
تمامي حجره هاي طبقه پايين را در كمال نظم و ترتيب به خرده فروشان و پيشه وران اختصاص داده بودند، و اتاق هاي طبقه بالا كه به زيبايي و در عين حال سادگي با گچ و آجر و رنگ هاي سبز و قرمز ساخته و تزئين شده بود، بنابر نظر برخي گردشگران اروپايي جهت محل خواب در اختيار مسافراني كه از اطراف به شهر مي آمدند، قرار داده مي شد.
مركز ميدان هم در حقيقت محل تردد و برخوردهاي اجتماعي مردم با يكديگر بود بنابراين در يك جمله مي توان گفت، ميدان جلوه گاهي متنوع از حيات مردم عادي و حتي طبقات بالاتر اجتماعي بود، كه بخشي از زندگي روزانه و حتي شبانه خود را در آن مي گذراندند.
بيشتر سياحان اروپايي كه در اين عصر به اصفهان آمدند در نوشته هاي خود مطالبت متنوعي را درباره زندگي روزمره مردم در ميدان ارائه داده اند، از مجموع اين نوشته ها مي توان دريافت كه افراد مختلف از هر صنف و طبقه اي چه در روز و چه در شب در ميدان كه هسته اصلي شهر بود حضور داشتند.
محققان در اين باره مي نويسند، در قسمت غربي ميدان و نزديك عالي قاپو، فال گيران و پيش گويان مي نشستند، در گوشه ديگر عده اي به طاس بازي مشغول بودند و تعدادي درويش در گوشه اي از ميدان از روي كتاب هاي خود پيش گويي مي كردند.
در قسمت مدخل بازرگ بزرگ قيصريه نيز خرده فروشان و سمسارها و ديگر اهل حرف كالاهاي خود را به فروش مي رساندند.
همچنين به هنگام غروب آفتاب و حتي در شب هنرپيشه گان، كشتي گيران و شاعران، مردم را سرگرم مي كردند، تعدادي قهوه خانه هم در اطراف ميدان قرار داشت كه در طول روز مردم به آن جا رفت و آمد داشتند.
در محوطه مركزي در ادوار مختلف 2 ورزش چوگان و قپق اندازي (تيراندازي)با تيرو كمان و يا نيزه انجام مي شد، در زمان حال اگر با دقت به انتهاي شمال ميدان و همچنين در جنوب ميدان نظري انداخته شود در انتهاي هر سمت مي توان 2 ستون بزرگ سنگي را مشاهده كرد.
اين ستون ها در حقيقت دروازه هاي بازي چوگان بود. اين بازي سابقه ديرينه اي در تاريخ ايران دارد و گزارش هاي موجود حكايت مي كند كه در اوايل عصر صفوي در تبريز، بزرگان دربار صفوي در ميدان بزرگ شهر به ورزش چوگان مبادرت مي ورزيدند.
به طور معمول اين بازي ويژه سرداران جوان بود و مستلزم سواركاري خوب و تمرين حركات گوناگون بود، اين ورزش به روشي جهت تربيت اسبان چابك و سواركاراني خوب و تمرين حركات گوناگون اختصاص داشت.
اين بازي بدين گونه انجام مي شد كه خان ها و رجال كه گاهي شاه آن ها را همراهي مي كرد در گروه هاي پنج تا 6 نفري در حالي كه چوب بلندي در دست داشتند، سعي مي كردند تا توپ كوچكي (گوي) را با حركات آرام و نزديك هم به دروازه حريف برسانند.
نكته جالب توجه در اين ورزش اين است كه برخلاف بسياري از ورزش هايي كه امروز مرسوم است، بازيكنان 2 گروه به هيچ وجه به يكديگر تنه و حتي مشت نمي زدند و تمامي اصول اخلاقي و جوانمردي تمام و كمال در آن مراعات مي شد، بازي ديگر تيراندازي بود كه در زبان تركي (قپق اندازي) خوانده مي شد.

** مسجد امام
مجموعه ميدان امام در سال 1358 خورشيدي توسط سازمان علمي و تحقيقاتي ملل متحد(يونسكو) به ثبت جهاني رسيد، مسجد امام در جبهه جنوبي ميدان نقش جهان قرار دارد و از نظر گردشگراني كه در طول بيش از 400 سال از آن بازديد نمودند، از جمله بزرگترين و زيباترين مساجد جهان اسلام به شمار مي رود.
اين مسجد در سال 1020 هجري قمري به فرمان (شاه عباس اول) بنا شد، معمار آن استاد علي اكبر اصفهاني يكي از مشهورترين معماران مكتب اصفهان در معماري عصر صفوي است.
با توجه به اصرار شاه عباس براي تسريع در اتمام اين مسجد سردر و تزئينات كاشي كاري وابسته به آن به منظور تكميل آرايش اطراف ميدان در سال 1025 هجري قمري به اتمام رسيد، با اين حال ساخت و ساز و تزئين ساير قسمت هاي اين مسجد بزرگ و باشكوه تا آخرين سال حيات شاه عباس اول يعني (1038 هجري قمري) و حتي پس از مرگ او ادامه يافت.
به گونه اي كه ادامه ساخت بنا و مرمت فضاهايي كه به مسجد اضافه شد در زمان جانشينان وي يعني (شاه صفي اول، شاه عباس دوم، شاه صفي دوم، سليمان) ادامه يافت، با اين وصف آخرين تاريخي كه در كتيبه هاي اين مسجد موجود است، كتيبه بخش جنوب شرقي مسجد است كه سال 1077 هجري قمري را برخود دارد.
هنگامي كه سردر مسجد ميدان امام به پايان رسيد، شاه عباس اول مسجد را به ساحت حضرت مهدي صاحب الزمان(عج) تقديم كرد.

** مسجد شبخ لطف الله
در جانب شرقي ميدان امام (نقش جهان) مسجدي سرپوشيده همراه با كاشي كاري و گنبد منحصر به فرد خود به وضوح هويداست، اين مسجد درست مقابل كاخ علي قاپو قرار دارد و از جمله زيباترين مساجد جهان اسلام به شمار مي رود.
طرح اين مسجد در زماني كه نقشه چهارباغ و باغ هزارجريب به مرحله اجرا درآمد ريخته شد، لذا در سال 1011 هجري قمري كار ساخت مسجد آغاز و در سال 1028 هجري قمري به اتمام رسيد.
در حين اتمام اين مسجد بود كه شاه عباس و كارگزارنش به فكر ساخت مسجد جامع عباسي در سمت جنوبي ميدان افتادند، شاه عباس اول دستور ساخت اين مسجد را به افتخار حضور يكي از روحانيون برجسته شيعه كه از جبل عامل لبنان به ايران آمده بود صادر و مسجد را به نام وي(شيخ لطف الله جبل عاملي) نامگذاري نمود.
و پس از اتمام مسجد از آن براي عبادت خود و خانواده اش و همچنين شيخ لطف الله استفاده مي كرد، شاه همچنين دستور داد، در كنار مسجد مدرسه اي بنا شد تا شيخ بتواند در آن جا به تدريس علوم ديني بپردازد.
براساس گزارش منابع تاريخي، شيخ لطف الله تا زمان وفاتش در سال 1032 هجري قمري در اين مسجد و مدرسه به تدريس و عبادت اشتغال داشت.
با توجه به اينكه مسجد، محل تدريس شيخ لطف الله و محل عبادت خاندان سلطاني بود، هيچ يك از گردشگران خارجي در عهد صفويه به مسجد راه نداشتند و نتوانستند گزارش جامعي را از ساختار آن ارائه نمايند.

** كاخ عالي قاپو
در محور غرب ميدان امام و در مقابل مسجد شيخ لطف الله، كاخ عالي قاپو قرار گرفته است كه براساس مدارك موجود بناي آن در طي سال هاي 1000 تا 1006 هجري قمري و همزمان با نخستين سال هاي سلطنت شاه عباس اول آغاز شد.
برخي منابع شالوده هاي كاخ عالي قاپو را به پيش از دوران صفوي نسبت مي دهند، با اين حال پس از دوران شاه عباس اول و در زمان سلطنت جانشينانش از جمله شاه عباس دوم و در طي 70 سال اين بنا به تدريج تكميل شد و در نهايت در سال 1075 هجري قمري به شكل كنوني خود درآمد.
اين بنا داراي 6 طبقه است كه هر طبقه داراي تزئينات منحصر به فردي است، برخي گردشگران اروپايي كه از اصفهان در عصر صفوي بازديد نمودند در توصيف اين بنا سخن ها راندند.
به عنوان نمونه 'دن گارسيا دسيلوا فيگوئروآ' سفير اسپانيا در دربار شاه عباس اول درباره عالي قاپو مي نويسد: اين عمارت داراي اتاق هاي بسيار (50 اتاق) است اما چنان كوچك است كه اگر از ميدان نقش جهان به قصر بنگريد چون برج بزرگي به نظر مي آيد كه همه طبقات آن با دهليزي طلاكاري شده احاطه شده است.
كاخ عالي قاپو جداي از ويژگي هاي منحصر به فردش به عنوان يك مجموعه سلطنتي جهت اقامت شاه و درباريان و همچنين به عنوان مكاني در جهت انجام تشريفات دربار عريض و طويل صفوي و همچنين در كاركردي ديگر به عنوان ورودي اصلي دولت خانه صفوي از طريق ميدان بزرگ به شمار مي رفت.
اين مجموعه عظيم در ايام اقتدار خاندان صفوي براساس نظر محققان و گردشگران در عصر صفوي بيش از 40 هكتار وسعت داشت و داراي پنج ورودي بزرگ بود كه اصلي ترين آن ها كاخ عالي قاپو بود.

** محور اتصال شهر دوران صفوي و سلجوقي
سردر ورودي بازار قيصريه و بازار بزرگ اصفهان در منتهي اليه محور شمال ميدان امام و در مقابل مسجد امام قرار دارد، اين بازرا داراي سردر و جلوخان بسيار بزرگ و زيبايي است كه توسط استاد علي اكبر بنا اصفهاني معمار مشهور عصر صفوي جهت تكميل آرايش بناهاي پيرامون ميدان بزرگ در دوران سلطنت شاه عباس اول بنا شد.
اين سر در باشكوه در حقيقت محور اتصال شهر دوران صفوي و شهر دوران سلجوقي به شمار مي رفت، سردر داراي تزئينات و الحاقات منحصر به فردي است كه برخي از آن ها نظير برج ساعت كه بر فراز سردر قرار داشت در جنگ ايرانيان در خليج فارس از پرتقالي ها به غنيمت گرفته شده بود.
همچنين عمارت نقاره خانه در طبقات فوقاني سردر، متاسفانه در دوران قاجار از ميان رفته است، ليكن بخشي از تزئينات سردر تاكنون باقي مانده كه از آن جمله تزئينات كاشي كاري منحصر به فرد سردر مي باشد.
بر روي اين كاشي ها تصويري از (كمانداري جوان) به چشم مي خورد كه نشاني از طالع شهر اصفهان است.
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگري كشور داراي 107 شهر و يكهزار و 934 روستاست ؛ بيش از 22 هزار بنا و اثر تاريخي در اين استان شناسايي شده و يكهزار و 850 مورد آن به ثبت ملي و چهار اثر آن به نام هاي ميدان امام (نقش جهان)، كاخ چهلستون، باغ فين كاشان و مسجد جامع به ثبت جهاني رسيده است.
استان اصفهان همچنين داراي 90 موزه تاريخي، مردم شناسي، فرهنگي و طبيعت است كه در اختيار بخش دولتي و خصوصي است.
9913/6026//