به گزارش ايرنا، بسياري از مساجد اصفهان مقصد گردشگران داخلي و خارجي به خصوص در ايام نوروز است، از اين رو كارشناسان بر اين باورند نيمي از ظرفيت نصف جهان در بخش گردشگري مربوط به پيشينه اسلامي آن است.
مسجد در فرهنگ اسلامي يك نهاد مقدس با كاركردهاي متنوع است، اين مكان در فراز و فرودهاي تاريخ اسلام مانند آهنربا دل هاي مسلمانان را گرد هم مي آورد و تا امروز به عنوان يك نهاد محوري هدايت كننده حركت ها و برنامه هاي مختلف است.
در هر كوچه و گذر اصفهان مسجدي از روزگاران كهن بر جاي مانده كه عمر برخي از آنها به اوايل قرون اسلامي بر مي گردد، پيشينه بيشتر مساجد تاريخي اصفهان به دوران صفويه مي رسد، باستان شناسان بر اين باورند صفويان نخستين حكومت شيعه مذهب در ايران هستند كه توانستند كل فلات ايران را در اختيار بگيرند، به گفته آنان، در دوران صفوي، همچون ديگر دوره هاي اسلامي مسجد مهمترين بنا در معماري يك شهر اسلامي محسوب مي شود، معماران اين عصر سعي و تلاش بسيار نمودند كه هم در معماري مساجد و هم در تزيينات و كتيبه ها نوآوري اسلامي را خلق نمايند.
هر يك از مساجد اصفهان با برخورداري از ويژگي هاي منحصر به فرد بخشي از تاريخ را در اين كهن سرزمين روايت مي كند.
** جذبه نا متقارن مسجد امام اصفهان
مسجد امام اصفهان كه در ضلع جنوبي ميدان نقش جهان واقع است ، تنها مسجدي در جهان است كه در بناي آن هيچ‌گونه همانندي و تقارن به چشم نمي آيد، اين مساله زيبايي مسجد را دو چندان كرده است.
كارشناسان معتقدند فلسفه نبود تقارن در مسجد امام اصفهان به اصل اعتقادي توحيد در اسلام باز مي گردد، به اين معنا كه خداوند يكتاست و همتا ندارد، برخي اين مساله را به اصل معاد نسبت دادند و بر اين باورند كه در يك طرف مسجد با توجه به نقش نگاره ها زندگي آغاز مي شود و در طرف ديگر پايان زندگي و مرگ را بازتاب مي دهد.نكته جالب آنكه اين نبود تقارن در همه قسمت هاي مسجد ديده مي شود.
اين مسجد و در زمان صفويان، براي اقامه نماز جمعه توسط شاه، درباريان و مردم عامه ساخته شد، در ورودي مسجد، جاي سه گلوله است كه گفته مي‌شود، در زمان جنگ با روس ها ايجاد شده است.
از ويژگي هاي منحصر به فرد سالن مسجد امام انعكاس صدا به تعداد هفت مرتبه است، از اين رو هنگامي كه موذن در آن اذان مي گفت صدايش در تمام ميدان امام مي پيچيد، در بدو ورود به سالن مسجد، يك قطعه سنگ با رنگي متفاوت و تيره جلب توجه مي كند كه آن را 'سنگ شيطان' مي نامند كه در واقع محل ايستادن موذن بوده است.
**مسجد جامع عتيق، موزه معماري اسلامي
مسجد جامع عتيق اصفهان كه در سال 1310 با شماره 95 در فهرست آثار ملي ايران جاي گرفت، شاهكار بي نظيري از معماري اسلامي است، اين بنا در ميدان قيام، سبزه ميدان، خيابان هارونيه واقع شده است.
كاوش‌ها قدمت اين مسجد را به صدر اسلام نسبت داده اند كه ابتدا ابعاد آن كوچكتر و از نظر جهت قبله با مشكلاتي مواجه بود تا اينكه در سال 156 هجري طرح نخست مسجد به شكل 'بومسلمي' يا 'شبستان ستوندار' ساخته شد كه محراب و بخش بزرگي از ديوار قبله مسجد قديمي در زير كف شبستان جنوبي مسجد كنوني يافت شده است. سوي قبله مسجد قديمي با سوي قبله كنوني 20 تا 30 درجه اختلاف دارد.
در اوايل قرن سوم هجري قمري، اين مسجد كهن ويران شده و بر ويرانه هاي آن مسجدي بزرگ‌تر نزديك به ده جريب ساخته شد، در روزگار آل بويه بخش هايي به ساختمان مسجد اضافه شد، اما در سده پنجم و ششم (پس از آتش سوزي سال 515 هجري قمري ) مسجد به چهار ايواني تبديل شد.
انواع كاشي كاري هاي منقش به اشعار نظامي و معرق پيش از اسلام، گچبري از دوران ساساني، انواع سفال و شيشه با رنگ هاي آبي، زرد و قرمز با روكش طلا متاثر از هنر ساساني در كند و كاوهاي اين مسجد به دست آمده است.
مسجد جامع اصفهان محراب هاي متعددي دارد كه مهم ترين آن در ضلع شمالي ايوان غربي در شبستاني كه به وسيله اولجايتو فرمانرواي ايلخاني ساخته شد قرار دارد. اين محراب نمونه نفيسي از تزئين گچبري است و در دو سوي تورفتگي تاق‌دار آن دو ستون كوچك تعبيه شده و كمان نوك تيزي بالاي آنها را به هم متصل مي‌كند.
** محراب زبياي مسجد شيخ لطف الله
مسجد شيخ لطف الله واقع در ضلع شرقي ميدان نقش جهان را به محراب زيباي آن مي شناسند كه با كاشي كاري معرق و مقرنس هاي بسيار دلپذير تزيين شده است.
شيخ لطف‌الله از علماي بزرگ شيعه از مردم ميس و از قراء جبل عامل؛ لبنان امروزي بوده است كه به دعوت شاه عباس اول، اصفهان را محل اقامت خود قرار داد.
درون محراب دو لوح وجود دارد، در اطراف محراب نيز كتيبه هايي به خط عليرضا عباسي و خطاط ديگري كه باقر نام داشته است، ديده مي‌شود. شيخ لطف‌الله شش سال قبل از در‌گذشت شاه عباس اول وفات يافت.
**مسجد حكيم اصفهان، چكيده هنر اسلامي
بناي مسجد حكيم كه به شماره 223 به ثبت تاريخي رسيده است داراي سر در، صحن، ايوان، غرفه‌هاي دو طبقه، گنبدخانه، شبستان و همچنين كاشي كاري و تزيينات زيبا و كتيبه‌هاي نفيس است. اين مسجد در محله قديمي اصفهان، معروف به باب الدشت، در انتهاي بازار رنگرزان واقع شده است.
سردر خاوري مسجد داراي تزيينات كاشي كاري و كتيبه تاريخي است، كتيبه سردر شمالي به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي مورخ 1073 هـ ق است، صحن مسجد وسيع بوده و نماهاي آن با كاشي كاري و خطوط بنايي آراسته شده است، در جبهه جنوبي صحن، ايوان جنوبي، گنبدخانه و شبستان هاي طرفين آن واقع است، گنبدخانه مسجد نيز داراي تزيينات كاشي كاري معقلي، كتيبه ها و محراب هايي مي باشد.
بناي اين مسجد برطبق كتيبه هاي تاريخي آن، به هزينه 'محمد داوود'، معروف به 'تقرب خان' از پزشكان شاه عباس دوم و شاه صفي ساخته شده است.
** از تالار تدريس تا گنبد خانه در مسجد سيد اصفهان
اين بنا بزرگ ترين و مشهورترين مسجد اصفهان است كه توسط حجت الاسلام 'حاج سيد محمدباقر شفتي' از روحانيون بزرگ اصفهان در اواخر نيمه اول قرن سيزدهم، ساختمان آن شروع شده و كاشي كاري آن تا پايان نيمه دوم آن قرن ادامه داشته است.
مسجد سيد به شماره 387 به ثبت تاريخي رسيده و در محله بيدآباد و جنب بازارچه بيدآباد واقع شده است، اين مسجد، از كارهاي برجسته معماري دوره قاجاريه است كه از نظر ويژگي هاي معماري و تزييني ـ به خصوص كاشي كاري و كتيبه هاي فراوان ـ در خور توجه و مطالعه است.
**مسجد جامع كاج اصفهان
بناي مسجد جامع كاج به شماره 328 به ثبت تاريخي رسيده و در 24 كيلومتري اصفهان در شمال بستر زاينده رود واقع شده است و از آثار قرن هشتم هجري محسوب مي گردد، مصالح اصلي اين بنا از آجر است و در گذشته داراي مناره و الحاقاتي بوده كه از بين رفته‌اند. در ديوار جنوبي مسجد، محرابي به صورت فرورفتگي مستطيل عميقي با طاق نوك تيز و قاب مستطيلي قرار دارد،شكل مربع اتاق به وسيله هشت طاق نوك تيز به هشت گوش تبديل مي شود.
**مسجد جامع خوزان اصفهان
اين بنا به شماره 1761 به ثبت تاريخي رسيده ودر محله خوزان سده از توابع زرين شهر اصفهان واقع شده است،بناي اصلي آن مربوط به دوره ايلخانان و حتي قبل از آن است كه در دوره‌هاي بعد بازسازي و تزيين شده است،بناي فعلي متعلق به دوره صفويه است، مردم سده معتقدند كه اين مسجد را امام حسن بنا كرده و در آن نمازگزارده است و به همين خاطر مسجد امام حسن نيز خوانده مي شود.
**مسجد اشترجان (اشترگان) اصفهان
اين بنا به شماره 387 به ثبت تاريخي رسيده و در دهكده اشترگان لنجان، 38 كيلومتري اصفهان واقع شده است، مناره هاي اين مسجد مانند منار جنبان متحرك است، در كتيبه كاشي كاري سر در اصلي و هم چنين در انتهاي كتيبه داخل گنبد، تاريخ ساخت مسجد سال 715 هجري قمري ثبت شده است.
**مسجد قطبيه اصفهان
اين بنا به شماره 218 به ثبت رسيده است و در محله چهار سوي اصفهان، مجاور خيابان امام واقع شده است، به گفته كارشناسان اين مسجد در زمان شاه طهماسب صفوي توسط ' قطب‌الدين علي باب الدشتي' بنا شده كه داراي سردر نفيس كاشي كاري، صحن، ايوان، شبستان و گنبدخانه است كه به هنگام احداث خيابان امام اصفهان، سر در نفيس مسجد در معرض ويراني قرار گرفت، سر در مسجد داراي كاشي كاري معرق نفيس مربوط به اوايل دوره صفوي است.
**مسجد جامع هفشويه اصفهان
اين بنا كه به شماره 430 به ثبت تاريخي رسيده در روستاي هفشويه، قرار دارد كه در زمان حاضر ويرانه اي از آن بر جاي مانده است.
بناي اوليه مسجد از خشت، مربوط به دوره سلجوقي است كه در دوره مغول بازسازي شده است،در ميان بقاياي اين مسجد، محراب زيباي گچ بري شده‌اي برجاي مانده كه به نظر مي رسد از آثار دوره ايلخاني باشد.
**مسجد لُنبان اصفهان
اين مسجد واقع در محله قديمي لنبان به شماره 293 به ثبت تاريخي رسيده است،بناي كنوني آن از آثار دوره صفوي است كه بر روي بقاياي مسجدي از قرن هشتم هجري بنا شده است، در زير تالار بزرگ مسجد، نهر آبي جريان دارد و سردابه‌اي بنا شده است، منبر مسجد، معروف به منبر صاحب الزمان، مورخ 1114هـ . ق، از نفيس‌ترين منبرهاي عهد صفوي است.
**مسجد مقصودبيك اصفهان
اين بنا به شماره 121 به ثبت تاريخي رسيده است،مقصود بيك كه به دليل واقع بودن در جوار تكيه ظلمات، به مسجد ظلمات معروف شده است، در كوچه تكيه ظلمات نقش جهان واقع شده است، به نظر مي رسد كه بناي مسجد در اصل بسيار وسيع‌تر از بناي كنوني بوده كه به مرور زمان بخش هاي مختلف آن مورد تصرف قرار گرفته و در حال حاضر به صورت شبستاني گنبددار با سردري كاشي كاري درآمده است، اين مسجد در دوره شاه عباس اول توسط 'مقصودبيك' ساخته شده است . آرامگاه 'ميرعماد قزويني ' خوشنويس پرآوازه زمان شاه نيز در صحن كوچك اين مسجد قرار گرفته است.
**مسجد محله نور اصفهان
اين بنا يادگار عهد صفويه به شماره 1737 به ثبت رسيده است، پشت بغل هاي اطراف صحن اين مسجد، با تزيينات آجري ـ مشابه كارهاي دوره صفويه در مسجد شيخ علي خان و مدرسه شمس آباد ـ تزيين شده و كاشي كاري هايي از دوره قاجار دارد.
**مسجد سرخي اصفهان
مسجد سرخي كه به شماره 275 به ثبت تاريخي رسيده از بناهاي دوره شاه عباس اول است كه در سال 1014 هجري توسط شخصي به نام 'خلف' كه سفره چي شاه عباس بود، ساخته شده است، تنها اثر قابل توجه اين مسجد، سردر كاشي كاري و كتيبه تاريخي آن است.
**مسجد شعيا و امام زاده اسماعيل اصفهان
مجموعه بناهاي امام زاده اسماعيل به شماره 112 به ثبت تاريخي رسيده است، اسناد اصل بناي اين مسجد را مربوط به قرن اول هجري و بر اساس معماري، مربوط به دوره سلجوقي معرفي كرده اند، بر اساس شواهد تاريخي در محل اين مسجد به هنگام ظهور اسلام در اصفهان مسجدي با عنوان' خوش نشين ها' در زمان خلافت امام علي(ع) ساخته شده بود.
اين بنا در جوار مجموعه بناهاي امام زاده اسماعيل واقع شده است . مسجد كنوني شعيا، كوچك و بسيار ساده است و تنها در ضلع جنوبي آن، محرابي با تزيينات و كتيبه هايي كاشي كاري وجود دارد.
** عليقلي آقا اصفهان، يك مسجد با چند كاربري
كتيبه تاريخي سر در مسجد مورخ 1122 هـ ق است كه براساس متن آن، مسجد در زمان شاه سلطان حسين توسط عليقلي آقا از خواجگان حرم شاه سليمان و شاه سلطان حسين صفوي، ساخته شده است، سر در مسجد با كاشي كاري و مقرنس كاري زيبا، كتيبه تاريخي، گلدسته هاي فوقاني و غرفه هاي جانبي تزيين و نماسازي شده است ، اين بناكه در محله بيدآباد اصفهان واقع شده و نكته مهم اين است كه متشكل از مجموعه بناهايي مركب مانند حمام، بازار، كاروان سرا و چهارسو است، بناي مسجد داراي سر در كاشي كاري، صحن، ايوان و شبستان است كه با كاشي كاري زيبايي مزين شده‌اند.
** مسجد خلوت نشين اصفهان
اين مسجد در زمان شاه سليمان صفوي توسط محمدقاسم زاهد مشهور به خلوت نشين بنا شده است، داخل مسجد به علت تعميراتي كه در آن صورت گرفته، از حالت قديمي خود خارج شده، ولي محراب جنوبي آن به حالت اصلي باقي مانده و داراي تزيينات كاشي كاري است.
**زيباترين مهتابي در مسجد آقا نور اصفهان
اين بنا در محله دردشت اصفهان واقع است، براساس متن اين كتيبه، مسجد را شخصي به نام آقا نور ساخته است، بناي فعلي مسجد، با نقشه چهار ايواني، داراي سردر، صحن، ايوان‌هاي چهارگانه، شبستان، تزيينات كاشي كاري و كتيبه‌هاي تاريخي است
بناي اصلي مسجد، از آثار دوره شاه عباس اول است كه ساخت آن يك سال بعد از مرگ وي در نخستين سال سلطنت شاه صفي ـ 1039هـ ق به اتمام رسيده و در دوره قاجاريه، شبستان زيبايي به آن افزوده شده است، اين مسجد، در بهمن ماه 1365 ، در معرض حملات هوايي عراق قرار گرفت كه در نتيجه آن، خرابي هايي در صفه جنوبي، لنگه طاق‌ها، تزيينات كاشي و آيينه و گلدسته مسجد ايجاد شد كه بعدها به همت مسئولان مربوطه بازسازي و مرمت شد.
**مسجد گز اصفهان
مسجد گز در 18 كيلومتري شمال شهر اصفهان واقع شده است، اثري از كتيبه مسجد باقي نمانده است، تزيينات طاق هاي هلالي شكل آن ها از آجر و گچ، نظير تزيينات سلجوقي داخل ايوان خاوري مسجد جمعه اصفهان است و در بالا پشت بغل هايي از تزيينات آجري دارد.
**مسجد دشتي اصفهان
اين بنا فاقد كتيبه تاريخي و تزيينات است و به همين دليل و داشتن ويژگي هاي ديگر، به نظر مي رسد كه ساختمان آن به دليل نامعلوم هيچ گاه به طور كامل به اتمام نرسيده باشد، تنها تزيينات موجود، آجركاريي ها و اندكي كاشي كاري است كه در قسمت جنوبي ايوان به كار رفته است، اين مسجد در ساحل جنوبي زاينده رود واقع شده است.
**مسجد علي اصفهان
در روزگار صفويه از اين مسجد به نام مسجد 'سنجريه' نام برده شده است، در زمان حاضر، به غير از مناره كه در بطن مسجد علي قرار گرفته، هيچ اثري از بناي دوره سلجوقي مشهود نيست، بناي كنوني مسجد با نقشه چهار ايواني ساخته شده و داراي سردر، صحن، ايوان، گنبدخانه و شبستان تابستاني و زمستاني است كه با تزيينات زيباي كاشي معرق، مقرنس كاري و كتيبه‌هاي تاريخي مزين شده‌اند، صحن مسجد، مربع مستطيل و در وسط داراي يك حوض و در چهار ضلع، چهار ايوان است كه ايوان جنوبي از ديگر ايوان‌ها وسيع‌تر است و در پشت آن، شبستان گنبددار قرار گرفته است، گنبد اين مسجد با ساقه بلند از بيرون با كاشي كاري پوشش يافته و از درون داراي مقرنس هاي گچي است.
مناره سلجوقي مسجد علي از شكيل‌ترين مناره‌هاي دوره سلجوقي است كه با تزيينات آجركاري و كتيبه‌هاي متعدد مزين شده است.
**مسجد اشكرند اصفهان
از مساجدي است كه باستان شناسان بقاياي بر جاي مانده از آن را معرف دوره‌هاي مختلف ساختماني از قرون اوليه اسلامي به بعد مي دانند. اين بنا در روستاي اشكرند واقع شده كه در آن چهار مسجد قديمي و ويرانه وجود دارد كه هويت تاريخي آن ها معلوم نيست.
**مسجد بوزان اصفهان
اين بنا در روستاي بوزان جي واقع است، حاشيه بيرون محراب به خط كوفي گلدار شامل آيه 18 سوره آل عمران است، بخشي از كتيبه‌هاي گچ بري محراب آن به موزه ملي ايران منتقل شده است.
**مسجد ايلچي اصفهان
كتيبه سر در اين مسجد كه در محله احمد آباد اصفهان واقع شده در سال 1097 نوشته شده است، در بالاي سكوها و در داخل مقرنس هاي سر در مسجد ايلچي خطوط بنايي بسياري نقش بسته است، اين مسجد دردوره سلطنت شاه سليمان صفوي به وسيله 'صاحب سلطان بيگم' دختر حكيم نظام الدين محمد ملقب به 'حكيم الملك ايلچي' و توسط 'خواجه سعادت' از خواجگان او به اتمام رسيده است.
**مسجد گار اصفهان
اين بنا در روستاي گار در 22 كيلومتري ساحل جنوبي زاينده رود واقع شده است، محراب مسجد در ضلع جنوبي داراي گچ بري ها و كتيبه‌هاي قرآني به خط ثلث و كوفي است كه بخش عمده آن از بين رفته است، بناي گنبددار با آجركاري، گچ بري، طاق نماها، محراب و كتيبه هايي مزين مي شده كه از همگي آن ها تنها بقاياي اندكي برجاي مانده است، مسجد مربوط به دوره سلجوقي است كه در دوره ايلخاني بازسازي و محراب و تزييناتي به آن اضافه شده است.
**مسجد باغ حاجي اصفهان
مسجد باغ حاجي يادگار دوره صفويه در نزديكي باغ حاجي (باغ همايون امروز) واقع شده است، كتيبه آن به خط ثلث سفيد معرق بر زمينه كاشي لاجوردي مورخ به سال 1033 هجري است و به وسيله شخصي به نام 'خواجه روح الله 'در دوره پادشاهي شاه عباس اول ساخته شده است.
**مسجد ازيران اصفهان
اين مسجد كه به سبك بناهاي مغول ساخته شده در جنوب بستر زاينده رود دهكده ازيران واقع شده است، كتيبه خارجي گنبد مسجد ازيران به خط بنايي آجري برجسته و سفيد بر زمينه آجري قرمز است، از بناي اين مسجد چيز زيادي باقي نمانده است.
**مسجد سين اصفهان
اين مسجد در6 كيلومتري شمال گز در قريه (سين) واقع شده است، كوچه و مدخل مسجد سين كه مناره مرتفع آن نيز در گوشه شمال باختري مسجد واقع مي شود، شباهت زيادي به كوچه و مدخل مسجد گز دارد، ديوارهاي آن تزييناتي از گچ بري مشابه تزيينات ديوارهاي ايوان خاوري مسجد جمعه اصفهان دارد، طاق گنبدي شكل آن از مقرنس‌هاي درشت آجري – شبيه به طاق‌هاي مقرنس دار آجري مسجد جمعه اصفهان- تزيين شده است.
** مسجد جامع برسيان اصفهان
اين بنا از آثار ارزشمند دوره سلجوقي در روستاي برسيان در 42 كيلومتري شمال بستر زاينده رود واقع شده است و از نظر ساختار و تزيينات به نظر مي رسد كه از گنبد تاج الملك ـ مسجد جامع اصفهان ـ الگو گرفته است، منار مسجد يكي از قديمي ترين و بهترين نمونه‌هاي منار سازي دوره سلجوقي در قرن پنجم هجري است كه فاقد سكو يا پايه است ، سطح منار با تزيينات زيباي آجركاري ـ مشهور به هزار باف ـ پوشش يافته كه به عقيده 'آندره گدار' متخصص باستان شناسي يكي از بهترين نمونه‌هاي دوره سلجوقي در قرن پنجم هجري است.
**مسجد مصري اصفهان
اين بنا به وسيله 'حاجي ميرزا محمدخان' تاجر مصري، در سال 1061 هجري قمري بنا شده است، در محله جوباره قرار دارد. مقبره 'خواجه ميرحسن' كه كتيبه آن تاريخ سال 788 را نشان مي دهد در مقابل آن واقع شده است.
**مسجد حاج محمد جعفر آباده‌اي اصفهان
اين بنا كه در بازارچه‌اي هم نام مسجد واقع شده است از آثار ارزنده دوره قاجار است كه به همت حاج محمد جعفر آباده‌اي ـ از روحانيون مشهور اصفهان در قرن سيزدهم هجري ـ ساخته شده است، بناي كنوني مسجد داراي سردر، صحن، ايوان، شبستان و تزيينات زيباي كاشي خاصه از نوع گره است.
**مسجد خياط ها اصفهان
كتيبه سردر مسجد به نام ابوالفتح سلطان ميرزا پسر شاه طهماسب اول صفوي است، مسجد خياط ها كه به اسامي 'پادرخت'،' پا درخت سوخته' و 'پا درخت سوخته زنجاني' نيز معروف است.
**مسجد جامع جورجير اصفهان
سردر نفيس و تاريخي اين مسجد تا سال 1335 شمسي در ميان قشر ضخيمي از اندود گل پنهان بوده تا اين كه در اين سال اندودزدايي شد، اين سردر، نمونه‌اي بسيار عالي از هنر آجرتراشي و گچ بري نيمه دوم قرن چهارم هجري است و بر آن كتيبه ها و خطوطي خوانده مي شود كه فاقد عبارات تاريخي است. اين بنا كه از ساخته هاي دوره آل بويه بوده، روزگاري در محله باب الدشت اصفهان ـ در مكان فعلي مسجد حكيم قرار داشته كه امروزه تنها بخشي از سردر آن باقي مانده است، بر اساس اسناد موجود اين بنا توسط 'صاحب بن عباد' ساخته شده و داراي شبستان ها، خانقاه ها، كتابخانه و چند مدرسه بوده است.
**مسجد ركن الملك اصفهان
اين مسجد شامل دو قسمت است، نخست گنبدخانه، شبستان، صحن مركزي و ايوان است و قسمت ديگر آن شامل صحن كوچكي است كه در كنار آن آب انباري واقع شده و سردر ورودي مسجد، كه به اين قسمت وصل مي شود، در كنار خيابان فيض واقع شده است. آرامگاه باني مسجد در اتاق بين صحن كوچك و مسجد قرار گرفته است. بناي مسجد نيز متشكل از مسجد و مدرسه است.
**مسجد وركان اصفهان
اين بنا از آثار دوره ايلخاني در روستاي وركان در 45 كيلومتري جنوب كاشان واقع شده و گنبد بنا در اثر زلزله فرو ريخته، با اين حال، حجم باقي مانده نشان عظمت و مهارتي است كه در ساخت مسجد به كار رفته است، مسجد با طرح مربع مستطيل است كه از خشت خام بنا شده است.
**مسجد ذوالفقار اصفهان
اين بنا كه در بازار اصفهان كوچه ذوالفقار واقع شده در سال 950 هجري توسط شخصي به نام 'شيخ محمد صفي' ساخته شده است. سردر اصلي آن در بازار قرار گرفته است كه از آن به شبستان مسقف مسجد وارد مي شوند.
**مسجد نمكي اصفهان
اين بنا در زمان شاه عباس دوم توسط 'حاجيه شاه خانم بنت ميرزا احمد بيك نمكي' بنا شده و در ميدان مير و كوچه نمكي واقع است.
**مسجد شهرستان اصفهان
مسجد شهرستان واقع در منطقه جي اصفهان، مجاور پل شهرستان و مقبره 'الراشد بالله' واقع است، بناي قديمي اين مسجد ويران گشته و تنها كتيبه تاريخي آن با آيات قرآني مورخ 1042 هـ ق برجاي مانده است.
**مسجد شيخ علي خان اصفهان
اين بنا در محله خواجو، در كوچه‌اي كه به طرف ترواسكان مي رود، واقع شده و در سال 1090هـ . ق توسط 'شيخ علي خان زنگنه صدراعظم شاه سليمان صفوي' ساخته شده است، تزيينات مسجد، آجركاري است و از كاشي كم تر استفاده شده است.
**مسجد سرو شفادران اصفهان
نام اصلي اين مسجد ' سروش آذران' بوده و محل يكي از آتشكده هاي معروف اصفهان است، كتيبه سر در مسجد كه قسمتي از كاشي هاي انتهاي آن از بين رفته، به خط ثلث با كاشي لاجوردي بر زمينه آجري آن نوشته شده است. اين كتيبه اين مسجد بر اساس كتيبه در دوره شاه طهماسب اول در سال 976 هجري بنا شده است و در روستايي در 29 كيلومتري جنوب خاوري اصفهان و ساحل شمالي زاينده رود قرار دارد.
**مسجد آقا محمد باقر چهار سوقي اصفهان
اين مسجد بر اساس شواهد در اواخر قرن سيزدهم هجري توسط آقا ميرزا محمد باقر چهار سوقي فقيه برجسته ساخته شده است كه در داخل آن سنگابي قديمي به تاريخ محرم 1291 هـ . ق وجود دارد.اين بنا در محله چهار سوي اصفهان واقع شده و سردر مسجد و محراب آن داراي كاشي كاري‌هايي است.
**مسجد باباسوخته اصفهان
اين بنا تا اواخر قرن سيزدهم هجري كنار باغ قوشخانه واقع بوده كه اكنون از آن تنها تك مناري زيبا و باشكوه برجاي مانده است، از اين مسجد در منابع تاريخي با عنوان مسجد باباسوخته، مسجد عمر و مسجد سلطان ابوسعيد بهادرخان ياد كرده‌اند.
گنبد و مناره اين مسجد هم كاشي كاري شده و هم تمام سطوح آن از بالا تا پايين به همين طريق با كاشي مينايي پوشيده شده است كه البته در زمان حاضر آسيب ديده است وآجرهاي زير كاشي ها از هر سو نمايان شده است.
**مسجد سعيد بن جبير اصفهان
بناي اوليه اين مسجد به قرون اوليه هجري منسوب است .'شيخ جابر انصاري' در تاريخ اصفهان درباره اين مسجد كوچك چنين نوشته است: بناي اصلي آن پس از مسجد امام زاده اسمعيل (مسجد شعيا) و قسمتي از جامع، كهن‌تر از ديگر مساجد بوده است.
**مسجد مصلي اصفهان
اين بنا در تخت فولاد در بين چند تكيه واقع شده و بناي اصلي آن از آثار دوره صفوي است، در داخل مسجد و در وسط آن، بنايي شبستان مانند از آثار صفوي و در قسمت جنوب مسجد، بناي قديمي ديگري است كه در عهد قاجاريه تعمير شده است. در جنوب مسجد، آب انباري از ساخته‌هاي 'رحيم خان بيگلربيگي' و مورخ 1290هـ . ق واقع است.
**مسجد دروازه حسن آباد اصفهان
اين بنا كه در ابتداي دروازه حسن‌آباد واقع شده و در زمان محمدشاه قاجار ساخته شده وكتيبه‌اي قرآني به خط ثلث بر زمينه كاشي خشتي لاجوردي بر سر در آن نصب شده است.
**محراب الجاتيو اصفهان
اين محراب كه در مسجد جامع اصفهان انتهاي بازار بزرگ واقع است از شاهكارهاي هنر گچ بري محسوب مي شود كه با كتيبه‌اي زيبا، نقوش متنوع گياهي و سرستون نماها، به نماسازي و تزيين شده است.
در سال 710هـ. ق به روزگار الجاتيو و وزيرش 'محمد ساوي' به اهتمام 'عضد بن علي ماستري' ساخته شده و گچ بر آن، امضاي خود را با عبارت 'عمل حيدر' بر آن نهاده است.
**مسجد حاج ميرزا محمد صادق اصفهان
اين بنا در محله خواجو، نزديك چهار سوي آجري واقع شده و براساس كتيبه كاشي كاري سردر آن، بين سال‌هاي 1237 تا 1242هـ . ق زمان فتحعلي شاه قاجار توسط 'حاجي ميرزا محمدصادق' بنا شده است. اين مسجد، بناي كوچكي است، با اين حال داراي تزيينات جالب كاشي كاري است. باني مسجد پس از وفات در ايوان كوچكي كه در شمال صحن مسجد بنا شده، دفن شده است.
به گزارش ايرنا، مسجد جامع محمدآباد اصفهان ، مسجد رحيم‌خان (سيدمحمدحسن مدرس) اصفهان، مسجدسليمان بيك اصفهان از ديگر مساجد اصفهان است كه در بناي هر يك از آنها نشانه هايي از تاريخ كهن اسلامي وجود دارد.
6026/9861
اصفهان- ايرنا- وجود مساجد تاريخي با معماري منحصر به فرد و شهرت جهاني شماري از آنها، نصف جهان را به يكي از قطب هاي گردشگري مذهبي تبديل كرده است كه بايد از اين ظرفيت در صنعت گردشگري در عرصه جهاني بهره بيشتري برد.