به گزارش ايرنا، عصارخانه در شهرهاي قديم ايران به آسياب هاي مخصوصي اطلاق مي شد كه از آنها براي خرد كردن مواردي چون سنگ و زردچوبه و فلفل و امثالهم استفاده مي شد.
عصارخانه عبارت از محوطه اي بود كه در وسط آن دو قطعه سنگ گرد بر روي هم قرار داشت و اين دو قطعه سنگ از يك طرف با اهرمي به يك رأس چهارپا، مثل الاغ يا شتر يا قاطر يا اسب متصل بود.
با حركت كردن حيوان كه به صورت دوراني صورت مي گرفت، سنگ روئي آسياب به حركت در مي آمد و با گردش اين سنگ، آنچه از موادي كه به وسط سنگ مزبور ريخته مي‌شد، نرم مي شد.
در گذشته عصارخانه متعدد و بزرگي در تيران و كرون، نجف آباد، لنجان، خميني شهر، قهدريجان و سميرم وجود داشته است كه به عمد و يا به واسطه بي توجهي در طول تاريخ نابود شده است.
در گلپايگان عصارخانه هاي كهن هنوز يافت مي شوند و در اردستان و زواره نيز ويرانه هاي چند عصارخانه وجود دارد.
** عصارخانه شاهي
اما يكي از عصارخانه هاي اصفهان كه پنج سالي است بازسازي و به روي گردشگران بازگشايي شده است عصارخانه شاهي از جمله عصارخانه هاي باقي مانده از گذشته است كه چشم هر گردشگري را به خود جلب مي كند و در ميان بازار بزرگ ميدان نقش جهان پنهان مانده است.
اين عصارخانه مربوط به دوران صفويه است يعني 400 سال پيش و هنوز پا برجا مانده است و تا چند دهه پيش هم فعاليتش ادامه داشته است اما در نهايت به دليل به صرفه نبودن از ادامه فعاليت بازماند.
بخش شرقي عصارخانه در دو طبقه ساخته شده است كه طبقه بالايي آن با نام گرم‌خانه معروف است از آنجا به منظور پاك كردن و بو دادن دانه‌هاي روغني استفاده مي‌شده است.
عصارخانه شاهي اصفهان بنايي تاريخي با مهندسي زيبا مربوط به دوران صفويه به عنوان ميراثي كهن اثر ديدني شگرفي براي گردشگران نوروزي خواهد بود.
عصارخانه كه در سال 1379 توسط شهرداري، از مالك خريداري و به همت سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري اصفهان مرمت شده اكنون به عنوان يكي از جاذبه هاي كم نظير گردشگري مورد بازديد مردم و گردشگران قرار دارد.
اين عصارخانه در دوره صفويه به دستور شاه عباس اول، در بازار مخلص ميدان امام (ره) با مساحت يكهزار و 800 مترمربع ساخته شد اما اكنون 380 مترمربع از آن باقي مانده است.
عصارخانه شاهي يك مكان تاريخي در شهر اصفهان است كه همزمان با احداث بازار قيصريه و مدرسه ملاعبدالله به دستور شاه عباس اول ساخته شده است.
مساحت آن اكنون 380 متر و در يك طبقه با ارتفاع حدود 11 متر و سه فضاي گنبدي شكل با مقطع كجاوه ايجاد شده است؛ عصارخانه شاهي از سال 1392، به عنوان اولين و تنها پايگاه تخصصي مطالعات فرهنگ عامه در كشور، آغازبه فعاليت كرد.
در اين عصارخانه چگونگي عصاره گيري و روغن كشي از دانه هاي روغني به روش سنتي به عنوان بخش از اقتصاد معيشتي گذشتگان براي بازديدكنندگان تبيين مي شود.
درب عصارخانه شاهي اصفهان، مهرماه سال 93 بر روي عموم مردم باز شد و اكنون نيز با تجهيز شدن به آدمك هايي در فضاي داخلي اين بنا، مراحل عصاره گيري از دانه ها به نمايش گذاشته مي شود.
لغت عصارخانه به معني عصاره گيري و افشره كردن دانه هاي روغني است.
پيش از دوره صفويه دانه هاي روغني مثل گلرنگ، كنجد، سياه دانه و خشخاش شناخته شده بودند.
درباره مراحل عصاره و روغن گيري در عصارخانه ها بايد گفت مرحله اول آسياب كردن است كه ابتدا دانه هاي روغني پاك و تميز مي شد، بعضي از دانه ها مانند خشخاش نياز به بو دادن داشت كه محل بو دادن دانه و انباشتن دانه ها طبقه دوم عصارخانه بوده است.
پس از بو دادن، پوسته سخت دانه گرفته و وارد مرحله آسياب سنگي مي شد كه در قديم از شتر نر، گاو يا اسب براي اين كار استفاده مي شده است كه سنگ 'بارمالي' يا سنگي كه ايستاده بر لوبي (سطحي كه دانه ها روي آن قرار داشت) بود را به حركت در مي آورده است.
حركت شتر باعث مي شد نخستين مرحله ساييدن دانه هاي روغني در اين فضا انجام پذيرد و دانه هاي روغني خام زير اين سنگ، نرم و آرد مي شدند كه به آن 'رج' گفته مي شد و بايد گفت كه در اين كار چشمان شتر را مي بستند تا در چرخش طولاني مدت اذيت نشود.
سپس رج ها را به بخش ديگري منتقل و با آب آغشته مي كردند كه خميري با نام گُله به دست مي آمد، گُله هاي حاصل در اين بخش را در سبدهاي ضخيمي به نام 'كوپي' مي ريختند تا به قسمت مهم عصارخانه يعني تيرخانه ارسال شوند.
كوپي سبدهايي بود از گياهي كه در حاشيه رودخانه رويش مي كند، ساقه ني مانندش را مي كوبيدند و خمير مي كردند و از آن كوپي سبدهاي معروف در عصارخانه را مي بافتند كه نقش تصفيه كننده را داشتند.
عمليات روغن گيري نهايي در تيرخانه اصلي ترين فضاي عصارخانه انجام مي شد كه از دو تير قطور بزرگ از جنس چوب چنار، قرقره و اهرم چوبي، چاهي به اسم تيلوه (استوانه عمودي بلند با جداره چوبي) كه كف آن ناودان و خمره اي براي ذخيره روغن گرفته شده است و ديوار اِسپَر با ضخامت پنج متر ساخته شده از كلاف هاي چوبي شده است، تشكيل شده است.
روغن گيري كاري سخت بود و پس از اتمام روغن گيري، روغن ها به خمره هاي بزرگ منتقل مي شدند و خمره ها در انبار و در داخل ديوار (به علت دماي مناسب) نگهداري مي شدند.
در قديم جلوي عصارخانه بار اندازي بوده است كه پس از تعطيل شدن كارخانه به پاساژ تبديل شده است.
ورودي بنا در زمان حاضر بوسيله دربي از سمت بازار بدون هشتي است، فضاي اصلي عصارخانه در يك طبقه با ارتفاعي حدود 11 متر است كه اين فضا توسط سه فضاي گنبدي شكل ايجاد شده است و قسمت هاي جانبي آن داراي دو طبقه است.
فضاي هشت ضلعي واقع در شرق بنا محل انبار كيسه هاي دانه هاي روغني و فضاي شمال محل نگهداري خمره هاي روغن بوده كه هنوز هم ديده مي شوند، در اين ساختمان با توجه به قرارگرفتن آن در كنار بناهاي ديگر بازار درب يا پنجره هاي ديده نمي شود.
روشنائي عصارخانه توسط نورگيرهايي كه در سقف تعبيه شده است تامين مي شود و سقف ها به صورت طاق و چشمه است.
شايد بتوان گفت عصارخانه شاهي تنها عصارخانه استان اصفهان در عصر امروز است كه بخشي از آن باقي مانده و بازسازي و مرمت شده است كه شايد اين امر نيز به واسطه همجواري آن با بازار بزرگ و قديمي اصفهان در حد فاصل ميدان امام (ره) و ميدان امام علي (ع) يا همان ميدان عتيق باشد.
اين اثر تاريخي از ياد رفته در قلب ميدان نقش جهان در بازار قنادي ها، ابتداي بازار مخلص، روبروي بازار مركزي طلا واقع شده است .
** از ابتداي نوروز 200 نفر از عصارخانه شاهي بازديد كردند
مسوول موزه عصارخانه شاهي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا گفت: از ابتداي تعطيلات نوروز امسال تا شب گذشته 200 نفر از موزه عصارخانه شاهي در دل بازار بزرگ اصفهان بازديد كردند.
مريم قانوني با اشاره به اينكه ميزان بازديد كنندگان تاكنون از مدت مشابه سال قبل كمتر بوده است افزود: پايين بودن بازديدها شايد به دليل ورود مسافران كمتري به بازار بزرگ اصفهان باشد ولي بايد به اين نكته نيز توجه كرد كه عموما بازديدها در نيمه دوم تعطيلات بيشتر مي شود.
وي با تاكيد بر اينكه اين موزه پنج سال است كه فعاليت خود را به اين شكل آغاز كرده و براي بازديد عموم مردم بازگشايي شده است تصريح كرد: نوروز امسال ويژه برنامه هايي را براي گردشگران و بازديدگنندگان در نظر گرفته ايم كه از آن جمله مي توان به برنامه 'نوا و بنا' و طرح پژوهشي نوروزگويي اشاره كرد.
مسوول موزه عصارخانه شاهي بيان كرد: در دو نوبت صبح و عصر اجراي تكنوازي موسيقي در موزه عصارخانه شاهي انجام مي شود.
وي خاطرنشان كرد: در قالب طرحي پژوهشي با عنوان نوروزگويي به گردآوري رسوم و مراسم نوروزي نقاط مختلف كشور در موزه اقدام كرده ايم به اين صورت كه گردشگران و بازديدكنندگان هريك به صورت شفاهي به بيان مراسم نوروزي شهرهاي خود و يا گفت و گوي گروهي در اين خصوص در حين مدت زمان بازديد از موزه اقدام مي كنند.
قانوني توزيع بروشورهاي معرفي موزه عصارخانه شاهي را يكي از اقدامات اين مجموعه فرهنگي براي معرفي به گردشگران بيان كرد.
استان اصفهان با بيش از 22 هزار بنا و اثر تاريخي كه يكهزار و 850 مورد آن به ثبت ملي و هفت اثر آن به نام هاي ميدان نقش جهان، كاخ چهلستون، باغ فين كاشان و مسجد جامع و سه قنات به نام هاي وزوان، مزد آباد و مون به ثبت جهاني رسيده، كانون توجه گردشگران خارجي و داخلي بويژه در تعطيلات نوروز است.
بر اساس آمار موجود در تعطيلات نوروزي سال گذشته 2 ميليون و 500 هزار نفر به استان اصفهان سفر كردند.
/6022 / 7135
اصفهان- ايرنا- عصارخانه ها همان كارخانه هاي قديمي عصاره گيري و روغن كشي است كه با مهندسي زيبا و پيچيده اي كه دارد نمادي از تاريخچه صنعت و اقتصاد ايران و اصفهان است.
