به گزارش روز سه شنبه ایرنا، حفظ خاك برای تامین امنیت غذایی كشور از اهمیت بالایی برخوردار است؛ در دنیا بیش از هرچیز به موضوع حفاظت از منابع پایه همچون خاك، آب و هوا پرداخته می شود؛ زیرا مطالعات نشان می دهد كه سرعت فرسایش، آلودگی و تخریب خاك سریع تر از تجدید آن است؛ به طوری كه برای تشكیل یك سانتی متر خاك به طور متوسط بیش از ۵۰۰ سال زمان نیاز است.
در واقع فرسایش فرآیند نابودی تدریجی یك ماده است كه فرسودگی و از بین رفتگی مداوم را در پی دارد و خاك سطح زمین (انتقال یا حركت آن از نقطه‌ای به نقطه دیگر) توسط آب یا باد از بستر خود جدا شده و به كمك یك عامل انتقال دهنده به مكانی دیگر منتقل می شود.
بر اساس یافته های ایستگاه های رسوب سنجی، سالانه 16.7 تن خاك در هر یك هكتار مورد فرسایش قرار می گیرد؛ در حالی كه متوسط جهانی آن 2.5 تن در هكتار است.
ایران، كشوری در جنوب غربی آسیا و در منطقه خاورمیانه با ۱٬۶۴۸٬۱۹۵ كیلومتر مربع وسعت است كه از شمال با جمهوری آذربایجان، ارمنستان و تركمنستان، از شرق با افغانستان و پاكستان و از غرب با تركیه و عراق همسایه است و همچنین از شمال به دریای خزر (كاسپین) و از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان محدود می‌شود، كه دو منطقهٔ نخست از مناطق مهم استخراج نفت و گاز در جهان به شمار می رود.
مساحت كل منابع طبیعی ایران 134.3 میلیون هكتار است كه 82.83 درصد از مساحت كل كشور را شامل می شود بنابراین مساحت جنگل های كشور حدود 14 میلیون هكتار، مراتع 84 میلیون هكتار و بیابان 32 میلیون هكتار محاسبه شده است.
كمبود بارندگی ها به میزان یك سوم متوسط جهانی بارش ها، تبخیر سه برابری منابع آب نسبت به میانگین جهانی و تغییر كاربری ها از دیگر معضلاتی است كه آب و خاك كشورما را تهدید می كند.
ایران درحالی با معضل محدودیت منابع آبی و فرسایش سه برابری خاك نسبت به سایر كشورها جهان روبروست كه به اعتقاد كارشناسان حفاظت از خاك، این منبع پایه نگهداشت منابع آبی محسوب می شود.
خاك یكی از مهم ترین منابع طبیعی هر كشور است كه فرسایش آن نه تنها سبب فقر خاك و متروك شدن مزارع می شود بلكه می تواند خسارات جبران ناپذیری را به جا بگذارد؛ زیرا با رسوب مواد در آبراهه ها، مخازن سدها، بنادر و كاهش ظرفیت آبگیری آنها نیز زیان های فراوانی را سبب می شود.
استفاده نادرست از عرصه های منابع طبیعی، كشاورزی ناصحیح در دیمزارها، اراضی شیب دار، با نحوه شخم زنی، بهره برداری نادرست از معادن، جاده سازی ها و سدسازی های اشتباه، شوری و آلودگی، تغییر كاربری، وجود كربن، زمین لغزش در اثر جابجایی خاك معادن، رعایت نكردن اصولی ابنیه ها و ساخت و ساز های عمرانی ، فشار دام در مراتع و از بین بردن پوشش گیاهی از عوامل مهم در تشدید فرسایش خاك است كه حتی در برخی حوزه ها همچون كارون، كرخه و سفید رود متفاوت از سایر مناطق دیگر بیشتر است.
گفته ها حاكی از آن است كه در سالهای اخیر برای سدسازی ها در كشور هزینه های زیادی صرف شده تا جایی كه هزینه ساخت یك سد با كل اعتبارات سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور ظرف دو سال برابری می كند كه رقم قابل توجهی است.
همچنین سالانه علاوه بر تبخیر آب، حدود 200 میلیون مترمكعب از مخازن سدها با رسوب پر می شود در حالی كه ساخت سد برای ذخیره سازی آب است، البته اكثر كشورهای جهان با این مشكل روبرو هستند اما اهمیت موضوع برای ایران كه با مشكل كمبود آب و فرسایش بالای خاك مواجه است، بیشتر احساس می شود زیرا به همراه آب و خاك بخش قابل توجهی منابع ملی و سرمایه های كشور از دست می رود.
برای حفظ خاك در بحث اكوسیستم تثبیت پوشش گیاهی و حفظ آب از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا وقتی خاك را از دست می دهیم، دیگر مخازن زیر زمینی از آب پر نمی شود و آب به سرعت از دسترس خارج می شود و دیگر محلی برای نگهداری آب وجود ندارد، بنابراین كوچكترین بارندگی به سرعت تبدیل به سیل می شود كه خسارت های جبران ناپذیری دیگری را پدید می آورد؛ این بدان معناست كه اگر بخواهیم آب داشته باشیم، باید بتوانیم خاك را به عنوان بستر نگهداری آب حفظ كنیم.
معضل دیگر ناشی از فرسایش خاك، پدیده فروچاله ها است كه كشاورزی و حیات را به خطر می اندازد، زیرا با وجود افزایش بارندگی ها، دیگر امكان احیای اراضی وجود نخواهد داشت.
خاك حاصلخیز كشاورزی از منابع پایه، ذخایر طبیعی و استراتژیك كشور است كه خروج این منبع تجدید ناپذیر از كشور علاوه بر پیامدهای زیست محیطی، ضربه به بخش كشاورزی و امنیت غذایی است و می تواند در آینده منافع ملی كشور را با مخاطرات جدی مواجه سازد.
با وجود مشكلات عدیده كشور در بحث فرسایش خاك كه با پدیده ریزگردها در مناطق جنوبی كشور مواجه ایم با معضل خروج خاك حاصلخیز از كشور و قاچاق نیز روبرو هستیم زیرا این كه منع قانونی برای صادرات و خروج خاك از كشور وجود ندارد؛ آمار گمرك جمهوری اسلامی نیز نشان می دهد كه خاك حاصلخیز از مبادی قانونی خارج نمی شود اما پیش از ارایه لایحه حفاظت از خاك، خروج قاچاقی خاك از كشور وجود داشت زیرا حدود پنج سال پیش معاون آب و خاك وزارت جهاد كشاورزی وقت در نامه ای به گمرك جمهوری اسلامی ایران خواستار ممنوعیت خروج خاك از كشور شده بود.
هرچند كه كشور دارای خاك های معدنی است همانند خاك های رنگی در جزیره هرمز كه خروج آنها از كشور به وزارت صنعت، معدن و تجارت مربوط می شود و احتمال آن می رود كه از مبادی رسمی كشور خارج شود، اما با این وجود حتی اگر خاك معدنی هم كه باشد به نظر می رسد خروج آن به معنای خروج منابع طبیعی و خاك فروشی است.
البته برخی كارشناسان براین باورند كه اگر فرض كنیم حتی سالی یك میلیون تن خاك به صورت قاچاق از كشور خارج می شود، در مقایسه معضل فرسایش خاك مقدار ناچیزی است.
این درحالیست كه آزمایش های خاك ما نشان می دهد كه به طور معمول خاك حاصلخیز و مواد آلی كمی داریم از این رو اصلاح خاك كشور به حفاظت و مدیریت نیاز دارد تا قدرت باردهی و حاصلخیزی خاك افزایش یابد.
به همین منظور مطالعات محققان نشان می دهد كه عملیات آبخیزداری تنها راهكار كنترل فرسایش خاك است تا فرسایش های ناشی از سیل و رسوبات و باد كاهش یابد كه همه اینها نیازمند منابع مالی متناسب است زیرا اگر آبخیزداری جدی گرفته نشود، هر مدلی را برای حفظ آب اجرا كنیم با چالش مدیریتی مواجه خواهیم شد.
بنابراین به دلیل اهمیت موضوع آبخیزداری در كشور امسال مبلغ 700 میلیارد تومان از محل صندوق توسعه ملی برای توسعه این طرح پیش بینی شده كه حدود 270 تا 280 میلیارد تومان از این منابع با توزیع استانی برای جلوگیری از فرسایش و رسوب خاك و جاری شدن سیل در كشور هزینه خواهد شد.
اكنون با مشكل بی توجهی به موضوع آبخیزداری در كشور روبرو هستیم زیرا باید منابع بیشتری را برای موضوع كنترل فرسایش رسوب و مدیریت آب هزینه كنیم.
در واقع به دلیل اهمیت خاك و تبیین جایگاه آن در بین افكار عمومی، علاوه بر تایید نهایی لایحه حفاظت از خاك در شورای نگهبان آن هم پس از 12 سال، به تازگی اداره كل دفتر خاك وزارت جهاد كشاورزی با هدف ارائه خدمات تخصصی و مهندسی كشاورزی فعالیت خود را آغاز كرد كه می تواند حساسیت مسئولان و مردم را در پی داشته باشد.
خاك كشاورزی كشور نیازمند اصلاح و مدیریت صحیح است، اكنون مناطق مختلف كشور ما دارای خاك های آلی، متوسط و حتی نامرغوب است كه كیفی ترین خاك ها به مناطق شمالی، زاگرس و البرز مربوط می شود.
ابلاغ قانون حفاظت از خاك كه در انتظار تایید شورای نگهبان است، می تواند به سدی در مقابل تغییرات اقلیمی، پیدایش فروچاله ها، بحران منابع آبی، تغییر كاربری، فرسایش، آلودگی و حتی قاچاق خاك تبدیل شود.
اقتصام**9186**9189
تهران - ایرنا - فرسایش خاك فرایندی منفی و غیرطبیعی است كه در مناطق خشك، نیمه خشك و مناطق سیلاب زده رخ می‌دهد و منجر به از دست رفتن حاصلخیزی خاك می شود تا جایی كه نه تنها دیگر گیاهی نمی روید بلكه به بیابانی شدن اراضی می انجامد.
