تپه های تاریخی آذربایجان غربی جلوه ای از تمدن كهن ایران زمین

به گزارش ایرنا حدود 69 درصد از آثار ثبت شده ملی آذربایجان غربی را تپه های باستانی تشكیل داده است و این تپه ها را باید كتاب های ناخوانده و نانوشته تاریخ دانست كه هر ورقش رازهای پنهانی از دل خاك را در خصوص گذشتگان بازگو كرده و ما را در شناخت سبك زندگی آنان یاری می كند.
آری آذربایجان غربی به قدمت تاریخ دست نخورده اش از این كتاب های ناخوانده و نانوشته دارد كه آن از جمله می توان به تپه های حاجی فیروز، دالما، اهرنجان، گوك تپه، قلایچی، پیزدلی، دین خواه، كردلر و بالاخره تپه حسنلو اشاره كرد.

** تپه اهرنجان در ردیف نخستین سكونتگاه های بشری ایران
تپه اهرنجان با 9 هزار سال قدمت در دشت سلماس و در شمال غربی دریاچه ارومیه قرار دارد كه به آن در زبان محلی ˈكول تپه سیˈ یا تپه خاكستری نیز گفته می شود و جزو نخستین سكونتگاه های بشری در ایران به شمار می رود.
مسوول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سلماس معتقد است كه چهار لایه تمدنی بر روی این تپه شناسایی شده است.
افراسیاب گراوند ادامه داد: تپه اهرنجان محل كارگاه های تولیدی انسان های باستان بوده و از این لحاظ ظرفیت منحصربفردی برای كاوش های باستان شناسی و آشنایی با سبك زندگی پیشینیان دارد.
وی افزود: در گذشته علاوه بر قطعات سفال های دوره نوسنگی تعدادی مشته سنگ، سنگ ساب، هاون سنگی، تیغه های آبسیدین، انواع سردوك ها و ادوات ساخته شده از استخوان حیوانات از سطح این تپه جمع آوری شده است.
توحید ملك زاده، پژوهشگر تاریخ و نویسنده كتاب تاریخ 10 هزار ساله سلماس نیز معتقد است كه در این مكان باستانی ابتدا سنگ های اوبسیدین از معادن آتشفشانی غرب سلماس و در برخی موارد از تركیه كنونی وارد می شد و پس از تبدیل به ابزارآلات جنگی مانند چاقو و سرنیزه به دیگر اقوام جهان صادر می شده است.

** تپه باستانی قلایچی یادآور حكومت ماناها
تپه قلایچی در روستای قلایچی و 12 كیلومتری شمال شرقی شهر بوكان قرار دارد و برای نخستین بار در سال 1363 كاوش های باستان شناسی در این تپه صورت گرفت و آثاری از هزاره اول قبل از میلاد در آن نمایان شد.
مسوول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوكان در مورد پیشینه این تپه باستانی گفت: تپه قلایچی بزرگترین اثر مانایی منطقه و پایتخت ماناها معروف به ایزرتو بوده است.
اسماعیل رحیمی با تاكید بر اینكه نخستین آجر لعاب دار تاریخ ایران از این تپه باستانی كشف شده است، ادامه داد: سالانه 150 هزار نفر از این اثر تاریخی بازدید می كنند.
به گزارش ایرنا از این تپه علاوه بر معبد مركزی، برج ها و دیوارهای مربوط به آن، حیاط سنگ فرش، پله هایی كه به این حیاط متصل می شود، اتاق ها و آجرهای منقوش دارای موضوعات انسانی، هندسی و گیاهی كشف شده است.

** تپه باستانی حسنلو جلوه ای 10 هزار ساله از سكونت بشری
تپه باستانی حسنلو در نقده از شهرت جهانی برخوردار است و باستانشناسان ایرانی و خارجی قدمت ابنیه موجود در این تپه را حدود 800 تا هزار و 400 سال قبل از میلاد تخمین زده اند.
مهمترین اثر مكشوفه تپه باستانی حسنلو كه اهمیت ویژه ای در باستانشناسی دارد جام طلایی حسنلو است؛ وزن این جام 950 گرم، بلندای آن 21، قطر آن 25 و محیط لبه آن 61 سانتیمتر است و در موزه ایران باستان در تهران نگهداری می شود.
قدمت جام طلایی كشف شده از تپه حسنلو در حدود 2 هزار و 800 سال برآورد شده زیرا این جام طبق نظر كارشناسان 800 سال قبل از میلاد مسیح ساخته شده و بر روی بدنه آن نقش های بسیاری حك شده و احتمالا داستانی حماسی را روایت كرده است.
تپه باستانی حسنلو در 12 كیلومتری جنوب غربی دریاچه ارومیه و 9 كیلومتری شمال شرق نقده بین دهكده های امین لو و حسنلو واقع شده است.
مدیر پایگاه ملی منطقه تاریخی حسنلو درباره این تپه تاریخی گفت: از سال 1334 كه كاوش در این منطقه شروع شده، حدود هفت هزار و 500 اثر باستانی از جنس مفرغ، استخوانی و سفال در آن كشف شده است.
حسن شیری ادامه داد: تالارهای بزرگ و ستون دار، ایوان‌های دراز و اتاق‌های كوچك و بزرگ و آثار سنگی كه در این بنا قابل رویت بوده، بقایای معماری مربوط به دوره های چهارم و پنجم است كه حدود سه هزار سال قدمت دارد.
وی ادامه داد: این مجموعه تاریخی از سال 1382 شمسی جهت انجام مطالعات علمی و فنی تبدیل به پایگاه ملی شده است و در حال حاضر در لیست موقت ثبت جهانی قرار دارد.

** تپه حاجی فیروز، نشان قدمت سلدوز
تپه حاجی فیروز در بخش شرقی ˈدره سلدوزˈ و در 2 كیلومتری جنوب شرقی تپه حسنلو در نقده قرار دارد و حفاری های این تپه 16 لایه استقرار و 11 مرحله ساختمان سازی را مشخص كرده است.
بر اساس یافته های این حفاری ها ساختمان های هزاره ششم قبل از میلاد در حاجی فیروز به صورت واحدهایی مستقل از یكدیگر بنا شده بودند كه هر یك دارای اتاق های نشیمن، محل آماده سازی غذا و پخت و پز، انبارك های غذا و آذوقه و خمره های ذخیره بوده است.
اجساد كودكان را هم در زیر كف این قسمت دفن می كرده اند و دیوارها را اغلب از چینه و در بعضی موارد از خشت هایی كه بدون قالب بود، می ساختند.
سطوح دیوارها را گاهی با مخلوطی از كاه گل و گچ اندود كرده بودند و روی قسمتی از دیوار یكی از منازل اثر رنگ قرمز مشاهده شد و كف بعضی از اتاق های نشیمن هم با محلول گل آجری قرمز شده است.
سفال های منقوش حاجی فیروز را می توان یكی از عناصر فرهنگی مشخصه دوره حاجی فیروز محسوب كرد.

** گوك تپه، یادآور حماسه های مردم ایران زمین
گوك تپه در 6 كیلومتری جنوب شرق ارومیه و در دره ای به همین نام واقع بوده و ابعاد تپه 455 متر در جهت شمال به جنوب و 600 متر در جهت غرب به شرق و ارتفاع آن 24.5 متر است.
یكی از آثار به دست آمده از این تپه صفحه مفرغی منقش به تصویر ˈگیلگمشˈ پهلوان حماسی بابل بوده كه در آن نقش گیلگمش میان دایره ای 2 گاو وحشی را در دست گرفته و آنها را بلند كرده است؛ این اثر ارزشمند تاریخی به سده هشتم قبل از میلاد تعلق دارد.
اثر دیگر مهری استوانه ای شكل است كه در عمق هشت متری پیدا شده و نقش مایه هایی از خدایان بابل را بر خود دارد و احتمالاً متعلق به حدود 2 هزار قبل از میلاد است؛ این اثر تاریخی در موزه هنرهای زیبای متروپولیتن نیویورك نگهداری می شود.
در حفاری علمی این تپه هفت طبقه را كه به ترتیب از پایین به بالا نامگذاری شده مشخص كرده اند.
طبقه زیرین آن مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد بوده و آثاری از هزاره های سوم، دوم و اول قبل از میلاد نیز در این تپه قابل مشاهده است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به موقعیت خاص روستای گوك تپه، گفت: تپه باستانی، كلیسای قدیمی و چشم انداز طبیعی و كشاورزی روستای گوگ تپه را در برگرفته است و این روستا می تواند به یكی از قطب های گردشگرپذیر ارومیه تبدیل شود.
جلیل جباری افزود: با همین هدف انجمن های مردمی حفاظت از میراث فرهنگی در این منطقه شكل گرفته است كه باید نقش خود را به خوبی در این جهت ایفا كنند.
وی بیان كرد: روستای گوك تپه به دلیل موقعیت جغرافیایی و همجواری با تپه باستانی می تواند با همكاری اهالی تبدیل به یك پارك اثر تاریخی شود و در ایام مختلف سال پذیرای مسافران و گردشگران باشد .
وی اضافه كرد: در سال ای اخیر مطالعات و كاوش ای باستان شناسی در تپه تاریخی گوك تپه انجام شده است.

** تپه كردلر، ظرفیت مغفول گردشگری در مركز آذربایجان غربی
تپه باستانی كردلر یكی دیگر از تپه های باستانی ارومیه محسوب می شود كه در 25 كیلومتری شرق این شهر و در مجاورت روستای كردلر قرار گرفته است؛ فاصله تپه از جاده ارومیه به دریا حدود یك كیلومتر تخمین زده می شود.
بقای آثار تاریخی تپه كردلر بر روی تپه مرتفعی كه در غرب روستا قرار گرفته، واقع است و در اثر عملیات حفاری باستان شناسان مقداری از بقایای آثار معماری مدفون از زیر خاك های آن بیرون آورده شده است.
قدمت این بقایا مربوط به هزاره اول تا چهارم قبل از میلاد بوده و نوع مصالح بكار رفته در ساختمان این تپه نیز بیشتر دیوار چینه ای و از خشت خام بوده كه با گذشت زمان آسیب دیده و به صورت مخروبه درآمده است.
شكل تپه كردلر به صورت بیضی بوده و در قسمت شرقی روستا قرار گرفته و مساحت تقریبی آن حدود 2 هكتار است.
در پی كاوش های سالیان دور انجام شده توسط باستان شناسان ایرانی و اتریشی در این تپه، سفال های رسی و بقایای خانه های مسكونی در آن كشف شده كه طبق تخمین متخصصان، قدمت این آثار به هزاره یكم قبل از میلاد می رسد.
به گفته برخی از تاریخ دانان، تپه كردلر نخستین منطقه در حاشیه دریاچه ارومیه بوده كه شهرنشینی از آن آغاز شده است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به اینكه حدود یكهزار و 600 اثر تاریخی ثبت شده ملی در استان وجود دارد، گفت: از این تعداد حدود یكهزار و 100 مورد به تپه ها و محوطه های باستانی اختصاص دارد.
جلیل جباری از تهیه پرونده برای سه اثر تاریخی استان جهت ثبت در فهرست آثار جهانی خبر داد و افزود: یكی از این سه اثر را تپه باستانی حسنلو تشكیل می دهد كه پرونده آن برای ثبت در فهرست آثار یونسكو تهیه و به مركز ارسال شده است.
وی بیان كرد: قرار گرفتن در فهرست آثار جهانی كمك بسیار زیادی برای جلوگیری از تخریب این آثار می كند.
وی با اشاره به حفاری های غیر مجاز این تپه در گذشته، ادامه داد: برخی از اشیای باستانی كه نشان ‌دهنده تاریخ و تمدن ایران زمین بوده در گذشته به تاراج رفته‌ ولی با افزایش نظارت و سركشی از این تپه‌های تاریخی میزان حفاری‌های غیرمجاز كاهش چشمگیری داشته است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی گفت: در سال گذشته 88 اثر باستانی كه از طریق حفاری‌های غیرمجاز به دست آمده بود، توسط یگان حفاظت اداره ‌كل میراث فرهنگی كشف و 140 نفر فرد خاطی در رابطه با این حفاری‌ها دستگیر شدند.
به گزارش ایرنا با وجود این تپه ها و دهها اثر باستانی دیگر می توان آذربایجان غربی را یكی از بهترین و مطلوب ترین مناطق جهت سیر در عمق تاریخ ایران باستان دانست و در آن سیاحت كرد.
7129/8137/3072
گزارش از: سیده فاطمه سجادی