نهادینه شدن مراقبت های بهداشت اولیه، نیاز ضروری جامعه

به گزارش ایرنا، بیشتر مردم مراقبت های بهداشت اولیه را شامل خدماتی محدودی مانند واكسیناسیون كودكان و مراقبت از مادران باردار می دانند در حالی كه بر اساس تعریف ها و ساختارهای موجود، این موضوع، بخش گسترده ای از حوزه سلامت را در بر می گیرد.
به تاكید كارشناسان با نهادینه شدن مراقبت های بهداشت اولیه به معنای واقعی در جامعه بسیاری از چالشهای فراروی نظام سلامت كشور از جمله هزینه های اقتصادی كاهش می یابد.
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، مراقبت های بهداشت اولیه (Primary Health Care)، مراقبت های ضروری بهداشتی هستند كه از طریق شیوه ها و فناوری علمی و عملی ارایه می شود، از نظر جامعه قابل قبول و برای افراد و خانواده ها در دسترس است، از نظر هزینه برای جامعه و كشور در هر مرحله از توسعه قابل توجیه می باشد و در نخستین سطح تماس افراد، خانواده و جامعه با نظام بهداشتی قرار دارد.
این مراقبت ها از سال 1978 و بدنبال ارائه برنامه 'بهداشت برای همه تا سال 2000' به عنوان سیاست اصلی سازمان بهداشت جهانی اعلام و با توجه به اهمیت آن، بار دیگر در سال 1998 مطرح و به تدوین سیاست 'بهداشت برای همه تا قرن 21 ' و تعهد بیشتر برای بهبود مراقبت بهداشتی اولیه منجر شد.
از مهمترین و رایج ترین اجزای مراقبت های بهداشتی اولیه می توان به آموزش سلامت (درباره مشكلات معمول بهداشتی، پیشگیری و روش های كنترل بیماری)، بهبود تغذیه، مراقبت های بهداشتی مادران و كودكان، تامین آب سالم و بهسازی محیط، بهداشت حرفه ای و ایمن سازی اشاره كرد.
دیگر اجزای مراقبت های بهداشت اولیه شامل پیشگیری و كنترل بیماری های واگیر شایع و بومی و كنترل آنها، فراهم كردن امكانات تشخیص و درمان مناسب، پیش بینی و تدارك داروهای اساسی، سلامت روان، سلامت دهان و دندان، پیشگیری از حوادث و سوانح و كنترل بیماری های واگیر است.
این مراقبت ها باید بر اساس اصولی مانند برابری و عدالت، مشاركت مردمی، همكاری بین بخشی و فناوری مناسب ارائه شود بدین معنا كه منابع بهداشتی و خدمات آن به صورت برابر در اختیار همه افراد جامعه قرار گیرد، انگیزه برخورداری از آن در مردم ایجاد و جامعه باید درگیر مراقبت از خود شود، همه سازمان ها باهم همكاری داشته باشند و فناوری های مطابق نیازهای محلی و قابل قبول افراد ارائه شود.
مراقبت های بهداشت اولیه در سطح یك به مردم ارائه می شود یعنی در خانه های بهداشت، پایگاه های سلامت شهری و مراكز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی.
مراقب های سطح دوم شامل خدمات بیمارستان های عمومی و سطح سوم، شامل خدمات بیمارستان های تخصصی است كه بدون شك، هزینه های سطوح دوم و سوم نسبت به سطح اول بسیار بیشتر و نیاز به تامین تجهیزات، داروها و مكان های بیشتر و ویژه دارد.

*** مراقبت های بهداشت اولیه، شعار سال 2019
اهمیت مراقبت های بهداشت اولیه تا به حدی است كه سازمان بهداشت جهانی شعار سال 2019 میلادی را متناسب با آن انتخاب كرد.
'مراقبت های بهداشت اولیه برای پوشش همگانی سلامت' شعار روز جهانی سلامت در سال 2019 است.
سازمان بهداشت جهانی، هفتم آوریل را روز جهانی سلامت با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره نگرانی های خاص در بخش بهداشت عمومی نامگذاری كرده است.
پوشش همگانی بهداشت هدف نخست سازمان بهداشت جهانی است به این معنا كه هر فردی بتواند به مراقبت های مورد نیاز خود در هر زمان كه به آن نیاز دارد دسترسی داشته باشد.
این خدمات بهداشتی كه شامل طیف وسیعی از خدمات مورد نیاز در سراسر عمر از ترویج و ارتقا سلامت تا پیشگیری، درمان، بازتوانی و مراقبت های تسكینی است باید با كیفیت و بدون بار مالی باشد.
پس از انقلاب اسلامی، با ایجاد خانه‌ های بهداشت و مراكز بهداشتی و درمانی اقدام هایی برای افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامت انجام شده است و امروز حدود 18 هزار مركز در این زمینه در كشور فعالیت می كند.

*** تمجید یونیسف از مراقبت های بهداشت اولیه در ایران
یونیسف (صندوق كودكان ملل متحد) در گزارشی، سیستم مراقبت های بهداشت اولیه در ایران را عالی توصیف كرده است.
در این گزارش آمده است كه در سه دهه گذشته؛ جمهوری اسلامی ایران خط مشی و سیاست مناسب تری را برای تامین نیازهای مردم كشور اتخاذ كرد و در این راستا به موفقیت قابل توجهی در بخش های اجتماعی و اقتصادی دست یافت.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 شبكه مراقبت های بهداشتی اولیه در سرتاسر كشور راه اندازی شد به نحوی كه در مناطق روستایی هر روستا یا گروهی از روستاها به یك خانه بهداشت، مجهز و یك بهورز زن و مرد در آن مشغول ارائه خدمات به مردم محلی شدند. این خانه های بهداشت كه پایه های اصلی شبكه بهداشت و درمان كشورند، اولین نقطه تماس با مردم جامعه روستایی هستند.
به علاوه، مراكز بهداشتی درمانی روستایی نیز تاسیس شدند. در این مراكز یك پزشك، یك كارشناس بهداشت، و یك مسوول امور اداری به امور مربوط به سلامت مردم رسیدگی می كنند، در مناطق شهری پایگاه های بهداشتی و مراكز بهداشتی درمانی تاسیس شده اند، كل شبكه توسط مراكز بهداشتی درمانی شهرستان اداره می شوند كه خود زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی است.
همچنین یونیسف در گزارش خود با بیان اینكه ایران شاخص های سلامت به نسبت خوبی دارد، آورده است: بیش از 85 درصد جمعیت در مناطق محروم به خدمات بهداشتی اولیه دسترسی دارند، فلج اطفال تقریبا ریشه كن شده و پوشش ایمن سازی زنان باردار و كودكان بسیار گسترده است و دسترسی به آب آشامیدنی سالم برای بیش از 90 درصد جمعیت شهری و روستایی كشور میسر شده است.
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشكی با اشاره به آمارهای موجود در زمینه خدمات سلامت، گفت : در سال های پیش از انقلاب اسلامی، از هر هزار نوزاد، 120 نفر تا قبل از یك سالگی و 147 نفر تا قبل از پنج سالگی، جان خود را از دست می دادند، پوشش واكسیناسیون 25 درصد بود و از هر هزار مادر باردار نیز 245 مورد مرگ در اثر عوارض بارداری و زایمان به ثبت رسیده است.
سعید نمكی افزود: اكنون با تلاش های انجام شده در زمینه توسعه زیرساخت ها، به پوشش صد درصدی واكسیناسیون دست یافتیم و مرگ و میر مادران باردار نیز به كمتر از یك درصد رسیده است.

*** ارائه مراقبت های بهداشت اولیه در 18 هزار پایگاه
به گفته معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، در زمان حاضر بیش از 18 هزار خانه بهداشت خدمات مراقبتی سطح یك به مردم ارائه می ‌دهند.
علیرضا رییسی افزود: خدمات بهداشتی و درمانی به ساكنان همه روستاها حتی كم جمعیت ارائه و پوشش واكسیناسیون برای همه شهرها و روستاهای كشور با برنامه ‌ریزی ‌های دقیق به طور كامل انجام می ‌شود.
وی خاطرنشان كرد: در زمان حاضر 18 هزار و 625 خانه بهداشت در 6 هزار و 875 مراكز جامع سلامت در كشور راه‌اندازی شده است و مراقبان سلامت در این مراكز مشغول به ارائه بهترین خدمات بهداشتی درمانی و انجام اقدامات پیشگیرانه به مردم هستند.
از چند سال گذشته با پیاده سازی طرح های سلامت الكترونیك، پس از مراجعه هر فرد به مراكز بهداشتی، پرونده سلامت الكترونیك برای وی تشكیل و ارائه همه خدمات و مراقبت ها در آن ثبت می شود بنابراین می توان به آمار آن برای چگونگی پوشش این مراقبت ها مراجعه كرد.
پرونده الكترونیك سلامت ( EHR ) حاوی اطلاعات درمانی و بهداشتی مردم است كه به صورت الكترونیكی ذخیره شده و استفاده از آن در بخش های مختلف نظام بهداشت و درمان باعث یكپارچه سازی اطلاعات سلامت، ارتقای خدمات و مدیریت بهتر نظام سلامت كشور می شود.
به گفته قائم مقام معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، تا كنون بیش از 55 میلیون و 300 هزار پرونده الكترونیك سلامت در بخش بهداشت كشور تشكیل شده كه 26 میلیون و 500 هزار پرونده متعلق به مردان و 28 میلیون و 800 هزار پرونده متعلق به بانوان است.
محمد شریعتی در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینكه اطلاعات كُد ملی 75 میلیون تَن از مردم در سامانه یكپارچه بهداشت (سیب ) كشور به منظور تشكیل و فعال شدن پرونده الكترونیك سلامت ثبت شده است، ادامه داد : تا كنون حدود 70 درصد پرونده ها برای ثبت اطلاعات و دریافت خدمات بهداشتی با مراجعه مردم به مراكز و خانه های بهداشت، فعال شده است.
وی با بیان اینكه هرچه سطح سواد و احساس نیاز مردم بیشتر باشد، مراجعه به مراكز بهداشتی برای دریافت خدمات و تشكیل پرونده الكترونیك سلامت افزایش می یابد، افزود: مراجعه به خانه ها و پایگاه های بهداشت و مراكز جامع خدمات سلامت شهری و روستایی كشور روزانه 700 هزار تَن است و همه اطلاعات آنها در سامانه سیب به صورت الكترونیكی ثبت می شود.
وی از همه مردم دعوت كرد كه برای دریافت خدمات بهداشت به خانه ها و پایگاه های بهداشت در شهرها و روستاها مراجعه كنند.
شریعتی اضافه كرد : برخی مواقع مردم منتظر یك درد یا بیماری هستند تا پس از آن به بخش سلامت مراجعه كنند در حالیكه در عصر جدید مردم باید برای حفظ و ارتقای سلامتی خود در زمان حال و آینده و ارتقای كیفیت زندگی به مراكز بهداشت مراجعه كنند.

*** مراقبت های بهداشت اولیه، كاهش هزینه ها را بهمراه دارد
با توجه به اینكه، مراقبت های بهداشت اولیه، یك اصل حیاتی در دستیابی به سلامتی برای همگان و نخستین نقطه تماس بین جامعه و نظام سلامت جامعه است، سرمایه‌گذاری در این بخش، بهترین و كم هزینه ترین روش برای تامین پوشش همگانی سلامت محسوب می شود.
به گفته كارشناسان بخش عمده ای از نیازهای سلامت جامعه را می‌توان در سطح یك و مراقبت های بهداشت اولیه برآورده كرد بنابراین با ارتقای ارائه این خدمات، سطح سلامت عمومی بهبود یافته و نیاز به مراقبت‌ ها و درمان های پر هزینه در سطوح دوم و سوم به میزان چشم گیری كاهش می یابد.
در واقع، افراد مختلف از هر قشر و جامعه ای كه باشند می توانند با مراجعه به خانه های بهداشت یا مراكز سلامت جامع شهری و روستایی از انواع مراقبت های بهداشت اولیه بطور رایگان بهره مند شوند و با تشكیل پرونده های الكترونیك سلامت بطور مستمر زیر پوشش این خدمات قرار گیرند.
كارشناسان تاكید دارند هرچه میزان پوشش مراقبت های بهداشتی اولیه در جامعه بالاتر باشد، كیفیت زندگی مردم از لحاظ سلامت ارتقا می یابد، بیماری های آنها كنترل می شود و احتمال ابتلای آنها به انواع بیماری ها كاهش می یابد لذا نیاز به مراقبت های سطوح دوم و سوم كاهش یافته و نیاز به ایجاد بیمارستان ها و اتاق های عمل با تجهیزات و داروهای گران قیمت به میزان قابل توجهی كاهش می یابد.
مراقبت های بهداشتی اولیه، آثار مثبت اقتصادی زیادی دارد زیرا علاوه بر پاسخگویی به نیازهای جامعه، زمینه خود مراقبتی، مشاركت بیشتر در حوزه سلامت، تقویت نظام ارجاع، كاهش بار بیمارستان‌ها، كاهش خدمات تشخیصی گران قیمت، شناسایی سریع بیماری‌ها و تاثیر بر مولفه‌های اجتماعی سلامت را فراهم می كند.

*** سرمایه گذاری در مراقبت های بهداشت اولیه، اثربخشی بیشتر دارد
رییس گروه توسعه شبكه مركز بهداشت استان اصفهان درباره اهمیت مراقبت های بهداشت اولیه گفت: سرمایه گذاری در این بخش، ارزان تر اما با اثربخشی بیشتر همراه است.
رسول حمامی با بیان اینكه كشورهای توسعه یافته بیشتر در سطح یك خدمات و مراقبت های بهداشتی، سرمایه گذاری كرده اند، افزود: این كار باعث می شود تا میزان مراجعه مردم و هزینه ها در سطوح دوم و سوم، كاهش یابد.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اضافه كرد: مراقبت های سلامت اولیه در زمان حاضر در مراكز خدمات جامع سلامت و پایگاه های بهداشت ارائه می شود و شامل 2 قسمت اصلی شخص محور و جامع محور است.
حمامی، خدمات شخص محور را مربوط به بهداشت فردی و شامل پیشگیری و آموزش، تشخیص و درمان بیماری ها و پیگیری نتیجه بیماری، فوریت های پزشكی و مدیریت افراد تحت پوشش ذكر و خاطرنشان كرد: خدمات جامع محور نیز جنبه بهداشت عمومی دارد.
وی خدمات جامع محور را شامل بهداشت محیط، بهداشت حرفه ای، محیط مدارس، مبارزه با بیماری های هدف و واگیر و غیر واگیر، آسیب ها و جراحی ها در اپیدمی ها و بلایا، آب آشامیدنی سالم، بسیج اطلاع رسانی و پیشگیری و تروج سلامت خواند.
این كارشناس تاكید كرد: با توجه به نوع خدماتی كه در مراقبت های بهداشت اولیه ارائه می شود مشخص می شود كه هرچه سرمایه گذاری در این بخش بیشتر شود، افراد آموزش های بهتری درباره سبك زندگی سالم می بینند و نیاز كمتری به خدمات سطوح دوم و سوم پیدا می كنند.
حمامی توضیح داد: به عنوان مثال اگر فرد میانسالی تحت پوشش مراقبت های بهداشت اولیه قرار گیرد، سبك زندگی خود را در زمینه های فعالیت بدنی، دخانیات، الكل و تغذیه مناسب بهبود می دهد و نیازی پیدا نمی كند كه برای بیماری هایی مانند قلبی عروقی به پزشك مراجعه كند.
وی با تاكید بر اینكه هیچ هزینه ای برای ارائه این خدمات از مردم گرفته نمی شود، افزود: این خدمات بر اساس آخرین استانداردها و تحقیقات پزشكی ارائه می شود.
رییس گروه توسعه شبكه مركز بهداشت استان اصفهان با بیان اینكه در سال های اخیر ارائه این خدمات در قالب تشكیل پرونده های سلامت الكترونیك، صورت گرفته است، گفت: تا كنون حدود 80 درصد از جمعیت زیر پوشش دانشگاه علوم پزشكی اصفهان دست كم یك بار برای گرفتن این خدمات به پایگاه های سلامت مراجعه كردند و این پرونده برای آنها تشكیل شده است.
حمامی با اشاره به اینكه این اطلاعات قابل اشتراك گذاری با سایر سطوح خدمات بهداشتی و درمانی است، اضافه كرد: با استقرار كامل نظام پرونده سلامت الكترونیك، یافته های مناسبی از این خدمات به دست می آید و سیاستگزاران می توانند با توجه به نیازهای مردم كه استخراج شده است، برنامه ریزی كنند.
وی خاطرنشان كرد: خدمات و مراقبت های بهداشت اولیه با توجه به گروه های سنی مختلف شامل كودكان، نوجوانان و جوانان، میانسالان، سالمندان و مادران باردار ارائه می شود.
حمامی با اشاره به اینكه در زمان حاضر كارشناسان تعذیه و سلامت روان در پایگاه ها و خانه های بهداشت در قالب مراقبت های بهداشت اولیه خدمات رسانی می كنند، اظهار داشت: مردم می توانند با مراجعه به این مراكز زیر پوشش این خدمات قرار گیرند زیرا پیشگیری بهتر از درمان است.
وی خاطرنشان كرد: استان اصفهان دارای حدود یكهزار واحد بهداشتی درمانی شامل 493 خانه بهداشت روستایی، 223 پایگاه سلامت شهری، 88 مركز خدمات جامع سلامت روستایی، 127 مركز خدمات جامع سلامت شهری، هشت واحد تسهیلات زایمانی و هفت مركز بیماری های رفتاری است.

*** پوشش بیشتر مراقبت های بهداشت اولیه در گرو فرهنگسازی و پزشك خانواده
عضو هیات علمی دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی اصفهان در گفت و گو با ایرنا تاكید كرد كه فرهنگسازی و پیاده سازی كامل نظام پزشك خانواده و ارجاع در پوشش هرچه بیشتر این مراقبت ها موثر است.
نظام ارجاع به معنای ارائه خدمات پزشكی بصورت سطح بندی شده است بطوری كه ابتدا همه ایرانیان تحت پوشش خدمات پزشكان عمومی (پزشكان خانواده) قرار می ‌گیرند و در صورت نیاز به خدمات پزشكی تخصصی از سوی این پزشكان به متخصصان معرفی می شوند.
نظام ارجاع در بخش روستایی و شهرهای كوچك و كم جمعیت اجرا شده اما هنوز در شهرهای بزرگ و كلانشهرها بطور كامل اجرا نشده است.
احمد علی اسلامی با بیان اینكه مراقبت های بهداشت اولیه جامع است و همه ابعاد سلامت جسمی و روحی از جمله واكسیناسیون، مراقبت های مادر و كودك، فشار خون، دیابت، اعتیاد و بیماری های روانی تا واگیر و غیر واگیر را در برمی گیرد، افزود: یكی از اصول این مراقبت ها، مشاركت جویانه است یعنی با مشاركت مردم سطح تحقق آن افزایش می یابد.
وی با اشاره به اینكه این موضوع در كشورمان هنوز چندان قوت نگرفته است، تصریح كرد: با وجودیكه خانواده های روستایی و شهرهای كوچك استقبال خوبی از این مراقبت ها داشته اند اما هنوز در شهرهای بزرگ پوشش این خدمات، كامل نیست.
این استاد دانشگاه، یكی از دلایلی كه هنوز عده ای از مردم بویژه در شهرهای بزرگ به خانه ها و پایگاه های بهداشت مراجعه نمی كنند را اختلاف طبقات اجتماعی خواند و توضیح داد: بطور معمول، خانواده های با سطح پایین تر اقتصادی بیشتر به خانه های بهداشت مراجعه می كنند.
اسلامی ادامه داد: اما افراد با توانایی مالی بالاتر بدلیل دسترسی راحت تری كه به پزشكان متخصص یا خدمات ویژه دارند شاید بدلیل اطلاعات كمی كه از كیفیت خدمات دارند، كمتر مراجعه می كنند درحالیكه آنها نیز نیاز به دریافت این خدمات بویژه در بخش های آموزشی و بهبود سبك زندگی دارند.
وی، مراقبت های بهداشت اولیه را بر اساس نظام ارجاع خواند و افزود: بر این اساس اگر افراد به سطح پایین تر خدمات و مراقبت های بهداشت مراجعه كنند دیگر نیازی به مراجعه آنها به سطوح بالاتر نیست مگر آنكه پزشك خانواده تشخیص دهد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینكه هنوز نظام پزشك خانواده و ارجاع بطور كامل در كشورمان شكل نگرفته است، اظهار داشت: تقویت و پیاده سازی این نظام، از راه های گسترش سطح پوشش مراقبت های بهداشت اولیه در كشور است.
3011/6026/