براي آن هايي كه تجربه خواب در خنكاي شب‌هاي تابستاني پشت بام را تجربه كرده‌اند؛ مواجه شدن با پديده بام‌خوابي، به گره‌اي رواني تبديل شده است. بسياري از مردم با شنيدن رواج چنين پديده‌اي ناگهان احساس غم و اندوهي شديد مي‌كنند؛ اين‌كه وضعيت اقتصادي و معيشتي ما مردم به‌جايي رسيده است كه هم اجاره دهنده پشت‌بام و هم اجاره كننده آن، از سر استيصال ناچار به چنين كاري شده‌اند؛ هر چند هميشه هستند افرادي كه از هر آب گل‌آلودي ماهي مي‌گيرند و از هر تخم‌مرغي تا ميتوانند پشم مي‌تراشند.
بام‌خوابي، در كنار همه دردهاي جامعه، خبر از يك فاجعه ميدهد؛ در جايي‌كه خانه‌هاي بسياري خالي هستند، هنوز هستند عده‌اي كه حاضر نيستند كمي كوتاه بيايند و اين خانه‌هاي خالي را به قيمت مناسب اجاره بدهند. هنوز هستند كساني كه سرمايه شان را فقط بر خريد ملك و افزودن تعداد املاك شان، گذاشته‌اند و اين چنين پشت بام‌هاي شهر تهران، تبديل شده است به مكان هايي براي فقط خواب بيخانمان هايي كه با زدن سپيده بايد جاي خواب خود را ترك كنند.
اين پديده البته مختص بيكاران يا كارگران ساختماني و طيف كم درآمد جامعه نيست؛ در ميان اين افراد، دانشجوياني هم ديده مي‌شوند كه ناتوان از يافتن جايي براي گذران شب، بخشي از يك پشت بام را اجاره كرده و چادر خود را بر آن گسترده‌اند. برخي صاحب‌خانه‌ها هم با گذاشتن يك كانكس بر پشت بام خانه خود و اجاره دادن آن كسب وكار نان و آب داري براي خود تدارك ديده‌اند!
در برخي مناطق ضعيف و كم برخوردار شهر تهران مالكين قسمت پشت بام خود را به صورت يك اتاق به افرادي كه معمولاً جزو دهكهاي پايين جامعه محسوب مي‌شوند، اجاره ميدهند. اين ساختمان‌ها سبك، موقت و ناايمن هستند. اجاره‌هاي‌شان هم بسته به نوع سازه و محدوده مسكوني متفاوت است
** بيكاري، مهاجرت، بي‌سرپناهي
شهرهاي بزرگ همواره با معضل مهاجرت مواجه بوده‌اند و هستند. اين مسئله در سال‌هاي اخير، شدت بيشتري پيدا كرده است، از بين رفتن محيط زيست و تغييرات اقليمي كه موجب معطل ماندن كشاورزي و حتي از بين رفتن آن شده، تعطيلي و ورشكستگي كارگاه ها و كارخانه هاي توليدي و لاجرم افزايش بيكاران، ساكنان شهرستان ها و روستاها را وامي‌دارد هر چه دارند و ندارند را بفروشند و راهي شهرهاي بزرگ و از جمله تهران شوند. و اين دقيقا آغاز يك فاجعه است؛ تهران براي حضور اين افراد هيچ تداركي نديده است، و اين مهاجر كه حتي نمي‌تواند سرپناهي در حاشيه شهر دست و پا كند، به پشت بام‌هايي پناه مي‌برد كه اكنون با ورود آژانس‌هاي املاك، قيمت آن‌ها هم هر روز بالاتر ميرود؛ اين است ماجراي تجارت پشت بام‌خوابي!
مجيد ابهري، رفتارشناس اجتماعي حرفهايي در اين مورد دارد:«مخاطب اصلي بام‌خوابي، كارگران شهرستاني هستند، اگر بخواهم تمركزم را روي مسئله بام‌خوابي بگذارم بايد بگويم، بام‌خوابي معمولا در مناطقي رخ ميدهد كه مجتمع‌هاي ساختماني انبوه در آن نقاط به‌طور گسترده در دست ايجاد و تاسيس هستند و نياز به كارگران نيمه ماهر و ساده براي پيشبرد ساختمان سازي‌شان دارند.»
ابهري درباره تعدد اين بام‌خواب‌ها در مناطق مختلف تهران مي‌‌گويد:«در حال حاضر در منطقه 22 شهرداري تهران، شهرك‌هاي اطراف آن و اطراف درياچه خليج فارس و مناطق پيراموني شهرك هشتگرد، كارگران بام‌خوابي را تجربه مي‌كنند، مسئله‌اي كه نقطه آغاز كانكس و حاشيهنشيني است.»
به نظر ابهري كارگراني كه به‌صورت مشاركتي توانايي پرداخت اجاره‌بها ندارند و دوري از محل كار آن‌ها را مجبور به انتخاب مراكزي نزديك به محل كارشان مي‌كند، معمولا مجبوربه خوابيدن در برج‌ها و مجموعه‌هاي آپارتماني و برج‌هاي نيمه تمام مي‌شوند.
بعضي از كاركنان اين برج‌ها نيز از اين محل درآمد حداكثر استفاده را مي‌برند و با فراهم كردن رخت خواب‌هاي مستعمل و كارتن يخچال كه تقريباهم اندازه قد يك انسان است، شبانه از 10 هزار تومان تا 25 هزار تومان دريافت مي‌كنند، البته اين بخش ويژه براي كساني است كه درآمد بيشتري دارند:«در بخش عادي كرايه ها 2 تا 5 هزارتومان است. اين بخش عادي فقط براي خوابيدن است و هيچ امكانات ديگري ندارد. به‌طور مثال در هنگام بارش باران، آن‌هايي كه در بخش ويژه خوابيده‌اند ميتوانند به طبقات پاييني رفته و آن‌جا شب را صبح كنند اما در بخش عادي، افراد اجازه اين كار را ندارند و در هر حال افراد بايد بالافاصله بعد از طلوع آفتاب جاي خواب شان را ترك كنند و از ساختمان بيرون بروند.
ابهري به پي‌آمدهاي جسماني چنين معضلي هم اشاره مي‌كند:«بيماري‌هاي پوستي، سرماخوردگي مزمن، بيماري‌هاي ويروسي حاصل بام‌خوابي است. اگر اين نحوه سكونت اپيدمي شود احتمالا مانند گورخوابي مي‌تواند به معضلي تبديل شود كه حاشيه نشيني را افزايش ميدهد و به‌تبع آن آسيبهاي اجتماعي ديگري پديد مي‌آورد.»
** هم اجاره و هم فروش پشت بام!
آن چه گفته شد البته مربوط به اجاره پشت بام است كه گاه به صورت شبانه است و گاه مدت‌دار. اما علي نوذرپور، عضو شوراي شهر تهران، ضمن تأييد وجود چنين معضلي به ساخت اتاقك‌هايي در پشت بام هم اشاره مي‌كند: «در برخي از مناطق ضعيف و كم برخوردار شهر تهران چنين موضوعي وجود دارد و مالكين قسمت پشت بام خود را به صورت يك اتاق به افرادي كه معمولاً جزو دهكهاي پايين جامعه محسوب مي‌شوند، اجاره ميدهند. اين ساختمان‌ها سبك، موقت و ناايمن هستند. اجاره‌هاي‌شان هم بسته به نوع سازه و محدوده مسكوني متفاوت است و بيشتر در ساختمان‌هاي دو و سه طبقه قديمي رخ ميدهد.»
نوذرپور به موردي جالب اشاره مي‌كند:«در محله هاي حاشيه نشين شهر تهران (كه شامل 40 محله است) پشت بام خانهها اجاره داده شده و وجهي هم توسط اجاره‌كننده به مالك ساختمان پرداخت ميشود يا اين‌كه به مستاجر اجازه داده ميشود در پشت بام ساختماني، مثلا اتاقكي درست كند؛ 10 تا 15 سال از آن بهره‌برداري كند و پس از آن به مالك واگذار كند.» نوذرپور البته براي اثبات حرف‌هايش به گزارش‌هاي روزانه مأموران و كارگران خدمات شهري در سطح منطقه اشاره مي‌كند. كه خود درگير چنين مشكلي هستند و مشتري چنين بازاري.
** از كانكس نشيني تا بدمسكني
طبق اعلام آمار وزير راه و شهرسازي، ١٩ميليون نفر در ايران بدمسكن هستند. سه ميليون بدمسكني كه در وضعيت‌‌هاي غير قابل تصور در حاشيه كلانشهرها زندگي مي‌كنند.
آن چنان كه علي چگني، دبيركل دفتر برنامه‌ريزي و اقتصاد مسكن وزارت راه و شهرسازي مي گويد:«علي‌رغم آن‌كه برخي شاخص هاي مسكن روند رو به رشدي را نشان ميدهد؛ اما حدود يك سوم جمعيت شهرنشين كشور با پديده «بدمسكني» مواجه هستند و در سرپناه‌هاي نامناسب در بافت هاي فرسوده و حاشيه شهرها و سكونتگاه‌هاي غيررسمي زندگي مي‌كنند. هم‌چنين بخشي از خانوارهاي تحت پوشش نهادهاي حمايتي و اقشار كم‌درآمد نيز از نظر مسكن دچار مضيقه هستند.
وقتي روستانشينان و حتي ساكنان شهرستان‌ها راهي شهرهاي بزرگ و كلانشهري چون تهران شدند. متوجه شدند كه توان پرداخت اجاره‌بها را به دليل پايين بودن دستمزد و ركود اشتغال ندارند، پس به سوي حاشيه هاي شهر روانه شدند. در اين ميان اما كانكس‌نشيني اتفاق به نسبت تازه‌اي است. هر چند كانكس‌نشيني نيز يكي از انواع حاشيهنشيني و سكونت موقت است، اما بر اساس اين تفكر كه هر مكان داراي سقفي، خانه ميشود براي جمعيت حاشيه نشين پايتخت از امنيت و آسايش بيشتري به نسبت زاغه نشيني برخوردار است. بنابراين كانكس ها خانه جمعيت حاشيه‌نشين مرفهتر است كه البته معضل سكونت براي بيخانمان ها مشكلات و آسيبهاي متعدد حاشيهنشيني را براي ساكنان كانكس ها حل نمي‌‌كند. اين مساله تبديل به زخمي شده كه به آسيبهاي مختلف اجتماعي دامن مي‌زند.
هر چند برخي مسئولان هم چنان در وضعيت انكار به سرمي‌برند و معتقدند چنين نوع سكونتي در تهران شايع نيست، اما هشدار مسعود رضايي، نايب رئيس كميسيون اجتماعي مجلس نسبت به خطر شيوع كانكس‌نشيني در پايتخت نشان ميدهد اين آسيب را بايد جدي گرفت.
** پشت بام‌ها،كانكسها و آژانس‌هاي مسكن!
مالكان آژانس‌هاي مسكن تهران مي گويند اين پديده شيوه تازه‌اي از سكونت در تهران است. فروشندگان و نصابان كانكس نيز ميگويند اين پديده بيشتر در حومه شهر متقاضي دارد. برخي مشاوران املاك تهران از وجود محدود اين كانكسها در مناطق مياني شهر و ازجمله منطقه ٢٢ هم خبر ميدهند.
در حال حاضر در منطقه 22 شهرداري تهران، شهرك هاي اطراف آن و اطراف درياچه خليج فارس و مناطق پيراموني شهرك هشتگرد، كارگران بام‌خوابي را تجربه مي‌كنند، مسئله‌اي كه نقطه آغاز كانكس‌نشيني و حاشيهنشيني است
رئيس اتحاديه مشاوران املاك ايران مي‌‌گويد:«زندگي در فضاهاي مشاع در كانكسها قانوني نيست و خريداران تنها ميتوانند از اين كانكسها در زمين شخصي خودشان استفاده كنند.»
حسام عقبايي تاكيد مي كند كه كانكس ها سند مالكيت ندارند و انجام معاملات در واحدهاي صنفي مشاوران املاك براي خريد يا رهن و اجاره آن‌ها قانوني نيست. سازنده‌ها و فروشنده ها اما ميگويند، بيشتر كانكس‌‌هاي مسكوني دست دوم را به دهكهاي پايين جامعه با نرخ‌‌هاي نازل اجاره داده‌‌اند و معمولا براي اجاره اين واحدها از مبادي رسمي اقدام نمي‌‌كنند. البته مورد اجاره‌‌اي در چنين مواردي كمتر پيش مي‌آيد و همه به دنبال خريد اين واحدهاي سيار هستند. به گفته يك فعال بازار مسكن:«اين پديده در برخي مناطق تهران به صورت اجاره كانكس ديده ميشود اما ايجاد كانكس در پشت بام خانهها و فضاي مشاع غيرقانوني است. با اين‌حال برخورد جدي با اين موارد غيرقانوني در ساختار شهر انجام نمي‌شود و با پرداخت پول توسط مالكان به سادگي قابل حل است.»
** كانكس؛ قيمت خريد، اجاره بها!
يكي از دفاتر فروش اين كانكسها مي‌‌گويد: «قيمت كانكس تعيين شدني نيست؛ چرا كه به عوامل مختلفي بستگي دارد. او كه در مواردي به دهكهاي درآمدي پايين جامعه براي سكونت كانكس فروخته مي گويد: كانكس‌‌هاي مسكوني گران‌‌تر از ساير انواع آن هستند. قيمت آن‌ها از متري ٢٠٠هزار تومان شروع شده و تا متري ٩5٠هزار تومان هم مي‌رسد. با اعمال اين نرخ، بسته به متراژ اين واحدها، قيمت فروش آن‌ها گاهي تا 5٠ميليون تومان هم پيش ميرود».
منبع: روزنامه توسعه ايراني؛ 1398.01.27
گروه اطلاع رساني**9117**2002
تهران- ايرنا- بام‌خوابي، يكي از بهترين خاطرات آن‌هايي است كه پيش از دهه شصت جواني، نوجواني و حتي كودكي كرده‌اند. زماني‌كه شب‌هاي گرم تابستان، خانواده به پشت بام يا بهارخواب كوچ مي‌كرد و حتي بساط شام نيز روي همين پشت بام‌ها پهن مي‌شد؛ مهماني‌ها همان جا برگزار مي‌شد.