احیای دریاچه ارومیه؛ جسورانه ‌ترین تعهد محیط زیستی دولت- عیسی كلانتری*

اكنون تراز آب دریاچه ارومیه به 1271/60 متر از سطح دریاهای آزاد رسیده، یعنی ترازی مشابه وضعیت دریاچه در چنین زمانی در سال 1390؛ این به معنای غلبه تلاش‌های صورت گرفته طی چهارسال گذشته بر كاهش سالانه 40 سانتیمتری تراز آن لااقل برای سه سال از مجموع سال‌های 1374 تا 1393 است. اما این به معنای آن نیست كه دست روی دست گذاشته، برای بهبود وضعیت دریاچه منتظر چنین بارش‌های نادری باشیم كه هر چند سال یكبار به وقوع می‌پیوندد. نگاهی به وضعیت توأمان بارش حوضه آبریز دریاچه ارومیه و تراز این دریاچه حاكی از آن است كه حتی بین دو دهه وضعیت رو به افول دریاچه بین سال‌های 1374 تا 1393 لااقل در دو سال آبی 86-1385 و 89-1388 شاهد بارش‌هایی این چنینی در این حوضه بوده‌ایم.
بسی جای تأسف است عدم بهره‌برداری مناسب از روان آب‌های حاصل از این بارش‌ها، سهمی در تأمین حقابه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه نداشته است. هم از این‌رو است كه تراز آب دریاچه در سال 1386 نسبت به سال 1385 هیچ بهبودی نیافت. این كاهش در سال 1389 نسبت به سال 1388 هم وضعیت بدتری داشته، به‌طوری كه شاهد كاهش 24 سانتیمتری تراز دریاچه ارومیه طی آن سال بوده‌ایم. در كنار شكرگزاری از بارش رحمت الهی، ‌باید با تلاش بیشتر پیگیر برنامه‌ها و اقدامات مفید سنوات اخیر باشیم و نیز بیشترین بهره را از این رحمت نازله نصیب دریاچه كنیم؛ به امید آنكه همانند آنچه در سال آبی جاری به وقوع پیوست، تراز دریاچه ارومیه در فاصله یكساله نسبت به زمان مشابه آن در سال گذشته، 85 سانتیمتر فزونی را تكرار كند. بنابراین، بارش رحمت الهی قطعاً شرطی لازم برای حفظ و احیای دریاچه ارومیه بوده، لیكن شرط كافی تلاش ما برای بهره‌برداری صحیح از این رحمات است.
آنچه دولت تاكنون برای احیای دریاچه ارومیه هزینه كرده بالغ بر 3635 میلیارد تومان است كه صرف اجرای بیش از دویست طرح و پروژه در سطح استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و كردستان شده است. گفتنی است حدود نیمی از این رقم (1750 میلیارد تومان) صرف اجرای دو پروژه عظیم انتقال آب به دریاچه ارومیه شده است. در سفر اخیر جناب آقای دكتر جهانگیری، معاون اول محترم رئیس جمهوری و رئیس كارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به استان آذربایجان غربی، 45 طرح و پروژه، به ترتیب 29 پروژه در حوزه مدیریت برداشت از منابع آب و لایروبی رودخانه‌ها، 11 پروژه در حوزه تثبیت كانون‌های تولید گرد و غبار، دو پروژه در حوزه تصفیه فاضلاب و انتقال پساب، دو پروژه توسعه شبكه‌های فرعی آبیاری و زهكشی و نهایتاً طرح انتقال سالانه 95 میلیون مترمكعب از سد سیلوه به دریاچه ارومیه با مجموع رقم سرمایه‌‎گذاری 377 میلیارد تومان آماده افتتاح و بهره‌برداری خواهد بود.
همچنین در این سفر پروژه كانال انتقال آب از تونل زاب به سمت دریاچه ارومیه با برآورد هزینه 108 میلیارد تومان كلنگ‌زنی می‌شود كه در یك بازه زمانی یكساله آماده بهره‌برداری می‌شود. بدین ترتیب با پیشرفت مناسب تونل انتقال آب، طرح مهم و ماندگار دولت در انتقال آب از حوضه جنوب غربی به دریاچه ارومیه از ابتدای سال 1399 آماده بهره‌برداری می‌شود. امید است سفر اخیر معاون اول محترم رئیس جمهوری و رئیس كارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه فتح بابی در مسیر افتتاح دیگر پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه در سال 1398 باشد. از جمله، بهره‌برداری از مدول سوم تصفیه‌خانه فاضلاب ارومیه و خط انتقال سالانه 54 میلیون مترمكعب پساب آن به دریاچه ارومیه در نیمه نخست سال 1398، همچنین مدول دوم تصفیه‌خانه تبریز و فاز اول خط انتقال 125 میلیون مترمكعب پساب آن به دریاچه ارومیه در نیمه دوم سال 1398 و حسن ختام برنامه سال 1398 نیز افتتاح طرح مهم و ماندگار انتقال آب از حوضه آبریز مجاور به میزان 623 میلیون مترمكعب در سال به دریاچه ارومیه خواهد بود، ان‌شاءالله.
با توكل بر خدا و طبق برنامه‌ریزی انجام شده، می‌توان امیدوار بود كه با اجرای مجموع این پروژه‌ها در طول دوره خدمت دولت تدبیر و امید، در پایان سال آبی 1400-1399 تراز دریاچه ارومیه از سطح دریای آزاد به رقم 75/1270متر رسیده، تهدید طوفان‌های گرد و غبار نمك برای همیشه از سطح روستاها و شهرهای شمال غرب كشور عزیزمان مرتفع شود و این مسیر با بهره‌برداری از سایر پروژه‌های باقی مانده در سال‌های بعد از آن، تا دستیابی به هدف احیای اكولوژیك نگین فیروزه‌ای شمال غرب كشور ادامه یابد.
*دبیر كارگروه ملی و مجری طرح نجات دریاچه ارومیه
3214/2093