«سحوری خوانی»؛ آیینی برای شناخت ذات احدیت و تحكیم رابطه با معبود

به گزارش روز دوشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، رفتارشناسان خاستگاه آیین را از بدو خلقت انسان و عجین شده با تمام تمدن ها از كهن ترین تا متاخرترین، در طول تاریخ دانسته اند، آیین را می توان مهره نخ تسبیحی خواند كه ارتباط میان بشر امروزی با نیاكان و پیشینیان خود در هزاره های دور توسط آن شكل گرفته است.
در حقیقت باورمندی انسان ها به رفتارها و آنچه كه هویت فردی و جمعی آنها را در طول تاریخ می سازد، بر مبنایی تعریف می‌شود كه امروز آنرا آیین می نامند. رفتارهای جمعی انسان ها از ستایش خداوند گرفته تا كرنش و احترام به طبیعت و غیره همه بر حول محوری به نام آیین شكل می گیرد كه گستره ای جهان شمول دارد.
كشورمان ایران نیز به عنوان یكی از پنج كشور صاحب تمدن و پیشینه عظیم فرهنگی در كنار بهره مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آیین ها و خرده روایت های آیینی - نمایشی است كه بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب، دین و در نهایت ستایش پروردگار رقم خورده است.
با بررسی رفتارهای آیینی ایرانیان می توان كلیدواژه‌های ثابت و در عین حال جهانشمولی چون نوع دوستی، تاكید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان و یا طایفه، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق هر آنچه كه در آسمان و زمین است، را مشاهده كرد.
در حقیقت این مفاهیم بازتاب دهنده متجلی ترین مفاهیم دینی است كه در تمام آیین ها از آیین مهر با سابقه ای بیش از شش هزار سال در جغرافیای ایران تا آیین های پسین تر تجلی می یابد.

** تنیدگی ماه صیام با آیین های مردمی
مرور و مداقه بر رفتار آیینی ایرانیان با گستره تمدنی شان، نشان‌دهنده ارادت آنها حق تعالی است، ماه صیام (رمضان) نیز به عنوان یكی از ماه های مهم مسلمانان با مفاهیم بنیادین در مسیر ادای حق بندگی مخلوق نسبت به خالق خود، تنیدگی فراوانی با رفتارهای آیین مند ایرانیان مسلمان دارد.
در حقیقت ماه صیام كه از آن به عنوان ماه میهمانی خدا نیز یاد می شود بزرگ ترین بستر رفتارهای آیینی ایرانیان را جهت ادای بندگی به خالق به همراه دارد؛ جایی كه مردمان روزه دار در كنار لب فروبستن بر اطعمه و اشربه، برای تجلی برترین رفتارهای انسانی تمرین می كنند.
مواردی از ستایش تا تذهیب نفس؛ از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم؛ از تكریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و كرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است كه همه مسلمانان پای سفره ای ثابت نشسته اند كه خوان‌گستر آن خداوند به عنوان ذات حق تعالی و خالق انسان و جماد و نبات است.

** تجلی معرفت انسانی و تذهیب نفس در سحوری خوانی
همسو با رفتارهای آیینی در ماه مبارك رمضان، ما را بر این سبیل استوار می‌كند كه مهمترین و در عین حال جذاب ترین رفتار های آیینی در مراسم و شعائر ماه مبارك رمضان به هنگام سحر و آغاز روزه داری مسلمانان خود را نشان می دهد.
در سده‌های گذشته كه مفهومی به عنوان ساعت برای اعلان و بیدارباش مسلمانان روزه دار جهت برگزاری ضیافت های سحر و اعمال آغاز مناسك روزه داری مانند خوراك سحر و آماده شدن جهت اقامه نماز صبح وجود نداشت؛ افرادی در روستا، قریه و دهكده وجود داشتند كه وظیفه اعلام و نزدیك شدن به ساعات سحر را برعهده داشتند. افرادی كه در تاریخ آیین های نمایشی ماه صیام از آنها به عنوان «سحری خوان ها» یا «سحوری خوانان» یاد می‌شود كه آنها برپاكننده و مجریان آیین «سحوری خوانی» بودند.
نمایشگران آیین «سحوری خوانی» افرادی مومن، محترم و از معتمدان روستاها و قریه ها بودند كه ساعتی قبل از اذان صبح بر بام خانه‌ها می‌رفتند و یا در كوی و برزن شروع به حركت می كردند و با بهره مندی از صدای خوش علاوه بر بیدار كردن مردم جهت آماده شدن برای برگزاری مراسم سحری، با نیایش ها، ستایش ها، ذكرها و صلوات فرستادن بر رسول خدا، صاحبخانه و افراد آن خانه را بیدار می كردند.
راویان این آیین در تمام مناطق كشورمان از شمال گرفته تا منطقه فلات مركزی و زاگرس نشینان و همچنین در جنوب در كنار بهره‌مندی از صدای خوش، سازهای مختص آن نواحی را نیز با خود به همراه داشتند از نقاره در شمال و شمال شرقی گرفته تا سرنا و كرنا میان زاگرس نشینان و استفاده كردن از دمام در جنوب كشور.
رسالت «سحوری خوانان» علاوه بر بیداركردن مردمان برای آغاز مراسم سحر و فراهم كردن خوان سحری آن بود كه مردم را در نخستین ساعات بامدادی به دعا و نیایش دعوت كنند؛ تا پیش از برقراری و اقامه نماز صبح روزه داران هر یك خانه های خود را معطر به ذكرها، ادعیه و نیایش های فردی كنند و بعد از خوردن سحری نیز تمامی افراد قریه و روستا در مسجد جمع شده و نماز صبح را اقامه كنند.
رسالت دیگر سحری خوانان این تذكار به مسلمانان روزه دار برای شناختن هرچه بیشتر ذات احدیت و تحكیم رابطه مردمان مسلمان با ستایش خالق مطلق است. آنگونه كه هوشنگ جاوید پژوهشگر آیین های اقوام ایران در كتاب «آیین های ماه رمضان» نوشته است كه «سحوری خوانی» به شكل یك هنر، ساخت و پیشینه ای طولانی، جدی و قابل تامل دارد.
هر چند این آیین در طول تاریخ با تحولات و تغییرات فراوانی روبرو بوده است اما زهی سعادت كه این آیین عظیم در همراهی مسلمانان روزه دار ایرانی در ماه صیام تا به امروز نیز برقرار است.
جاوید درباره رسالت سحوری خوانان اینگونه نوشته است كه: «بخش پراهمیت از بهره‌های سحوری‌خوانی، شناساندن ذات احدیت برای دیگران است، یعنی گونه‌ای بیان برداشت اندیشه خود از خدا برای شنوندگان. به همین دلیل كار نیایشگر - سحوری خوان - برای ارائه مفاهیم دشوار می‌شود، زیرا بیان ساده و راحت، مخاطب را به سویی می‌كشاند تا با بیان بی‌پرده دردها و رنج‌های درونی‌اش به آرامش روانی دست یابد.
در رفتار مشترك آیینی مانند ذكر و دعا و مناجات است كه تعصبات قومی، نژادی و منطقه‌ای كنار گذاشته می‌شود و آنچه مدنظر است خدا، ایمان و یقین افراد و مخاطب است. همین قدرت موجب شده تا نگاه ژرف‌تری از سوی ایرانیان قدیم به این آیین شده و نمی توان ساده‌انگارانه از كنار آن گذر كرد.»
از امین خرمی
فراهنگ**9266**3009