خرس‌ها موجودات مهربانی هستند و معمولاً از هر چیزی تغذیه می‌كنند؛ علف، بلوط، حشرات، میوه و حتی گوشت به مذاق این حیوانات عظیم‌الجثه و همه‌چیزخوار خوش می‌آید، اما با تمام این‌ها مانند دیگر حیوانات برای ادامه زندگی و بقا در زحمت هستند و به علت تخریب زیستگاه و تقابل و تعارض با انسان در معرض تهدید هستندد.
به اعتقاد كارشناسان امر؛ خرس یك‌گونه چتر است از این رو حفاظت از آن در دنیا بسیار حائز اهمیت است، در تعریف آن می‌توان گفت كه خرس در بهار بیشتر از علف‌های تازه تغذیه می‌كند، آخر بهار و اول تابستان حشرات زیاد می‌شوند و بیشتر از آن‌ها می‌خورد، در اواخر تابستان میوه‌ها فراوان است و خرس شروع به خوردن میوه‌ها می‌كند، آخر تابستان و اول پاییز بلوط زیاد می‌شود بنابراین به خوردن بلوط بسیار وابسته می‌شوند، در پاییز و زمستان كه هوا سرد می‌شود و دیگر چیزی برای خوردن ندارند تا این جثه بزرگ را سیر كنند می‌خوابند البته اگر در طول سال هر وقت كه بتوانند شكار كنند گوشت می‌خورند.
بنابراین برای حفاظت از خرس، باید از علف، حشرات و میوه‌ها نیز محافظت كنند از این رو یك گونه چتر محسوب می‌شود زیرا گونه‌های دیگر در سایه آن حفاظت می‌شوند و این در واقع یك استراتژی حفاظت برای مدیران است.
باقر نظامی عضو هیات علمی دانشكده محیط‌زیست سازمان محیط‌زیست درباره وضعیت خرس‌های ایران با اشاره به اینكه در ایران دو گونه خرس قهوه‌ای و سیاه وجود دارد، به خبرنگار علمی ایرنا گفت: جمعیت خرس قهوه‌ای در رشته‌كوه‌های البرز و زاگرس گسترده است در واقع در 22 استان كشور، این گونه وجود دارد.
** خرس قهوه‌ای ایران در خطر انقراض
وی افزود: خرس قهوه‌ای در دنیا زیرگونه‌های مختلف دارد و تقریباً در كل نیمه كره شمالی پراكنده است مثلاً خرس گریزلی در امریكا با 650 كیلو یا خرس كودیاك كه حدود یك تن وزن دارد همان خرس قهوه‌ای ایران است با این تفاوت كه خرس قهوه‌ای ایران كوچك‌ترین زیرگونه با وزن حدود 250 كیلوگرم است. در واقع خرس قهوه‌ای در كشورهای مختلف با نام محلی خاصی شناخته می‌شود.
وی ادامه داد: این خرس در دنیا از لحاظ تعداد جمعیت از وضعیت خوبی برخوردار است یعنی در كمترین مرحله نگرانی قرار دارد اما در ایران و حوزه خاورمیانه در شرایط خطر انقراض است چون جمعیتش بیشتر تحت تأثیر عوامل مختلف تهدید قرار گرفته است.
** خرس سیاه در وضعیت بحرانی
این كارشناس حیات‌وحش گفت: خرس سیاه گونه دیگر خرس در ایران است كه در استان سیستان و بلوچستان، جنوب كرمان و حاشیه شرقی و شمال شرقی استان هرمزگان وجود دارد.
وی افزود: وضعیت خرس سیاه اسفبار است و به‌شدت در خطر انقراض قرار دارد در واقع می‌توان گفت كه وضعیت آن بحرانی است و خیلی‌ها احتمال می‌دهند كه كمتر از 100 قلاده خرس سیاه در ایران وجود داشته باشد.
** تخریب زیستگاه و تقابل با انسان مهم‌ترین عوامل تهدید خرس‌ها
نظامی گفت: تخریب زیستگاه مهم‌ترین تهدید حیات خرس‌ها است، مثلاً در حوزه زاگرس تمام جنگل‌های بلوط در حال از بین رفتن هستند، در حوزه البرز جاده‌سازی، ویلاسازی و جنگل‌تراشی زیستگاه‌های این حیوانات را نابود كرده است.
وی تعارض و تقابل با انسان را دومین عامل تهدید خرس‌ها عنوان كرد و افزود: خرس به بزرگ‌جثه بودن، نیازهای غذایی و زیستگاهی زیادی دارد و همین مسئله باعث شده تعارضش با انسان زیاد شود؛ بسیاری از مواقع جنگل‌تراشی و ویلاسازی باعث نفوذ انسان به زیستگاه این حیوانات می‌شود و خرس هم برای یافتن غذا به‌ناچار وارد آبادی‌ها شده و مثلاً دامهای كوچك را می‌خورد، از زباله تغذیه می‌كند یا زمین‌های كشاورزی و باغات میوه را تخریب می‌كند كه همین مسئله موجب واكنش انسان‌ها و كشته شدن حیوان می‌شود.
** توله‌كُشی تهدید دیگر خرس‌ها
نظامی درباره نحوه زادآوری خرس‌ها گفت: خرس‌ها هر دو تا سه سال یك‌بار زادآوری می‌كنند، از آنجا كه معمولاً یك تا دو سال توله‌هایشان با آن‌ها می‌مانند تا بزرگ و مستقل شوند از این رو بعد از آن تا جفت‌گیری كند و توله به دنیا بیاید معمولاً یك فرآیند سه‌ساله طی می‌شود.
وی افزود: خرس‌ها معمولاً در هر زایمان، بین یك تا سه توله به دنیا می‌آورند البته هر چقدر سن مادر بیشتر باشد تعداد توله‌ها در زمان تولد و هم از لحاظ زنده ماندن بعد از تولد بیشتر می‌شود چون مادر باتجربه‌تر شده و بهتر می‌تواند از توله‌ها مواظبت كند.
عضو هیات علمی دانشكده محیط‌زیست سازمان محیط‌زیست ادامه داد: اولین بارداری خرس‌های ماده در سه تا چهار سالگی رخ می‌دهد كه معمولاً یك توله به دنیا می‌آورند اما وقتی سن آن‌ها از 8 سال به بالاتر می‌رود تعداد توله‌ها نیز بیشتر می‌شود چون هم جثه حیوان بزرگ‌تر می‌شود و هم باتجربه‌تر شده‌اند در این حالت نرها هم به‌راحتی نمی‌توانند به آن‌ها حمله كنند زیرا ماده‌ها باهوش‌تر شده‌اند.
به گفته وی خرس‌ها معمولاً 12 تا 15 سال در طبیعت عمر می‌كنند.
نظامی گفت: البته خیلی از خرس‌ها خودشان را از بین می‌برند مثلاً تصور كنید جمعیت كم است و خرس‌های نر نمی‌توانند سه سال صبر كنند تا جنس ماده دوباره آماده جفت‌گیری یا به اصلاح «فحل» شود تا زمانی كه ماده توله دارد فحل نمی‌شود (برای جفت‌گیری آماده نیست) از این رو خرس‌های نر توله‌ها را می‌كشند تا مادر زودتر آماده جفت‌گیری شود كه به‌اصطلاح به آن توله‌كُشی می‌گویند كه خود تهدیدی برای جمعیت آن‌ها محسوب می‌شود.
طبق برآوردها حدود یك هزار تا هزار و 300 خرس قهوه‌ای و كمتر از 100 قلاده خرس سیاه در زیستگاه‌های طبیعی ایران زندگی می‌كنند.
علمی 9014** 1055
تهران- ایرنا- خرس‌ها علاوه بر اینكه از لحاظ تخریب زیستگاه و تقابل با انسان در عذاب هستند؛ خودشان هم به خود رحم نمی‌كنند و برای اینكه مادر آماده زادآوری دوباره شود خرس نر اقدام به كشتن توله‌ها می‌كند و این سه عامل در كنار هم، جمعیت این‌گونه ارزشمند را در معرض تهدید قرار داده است.
