ساعت شنی صبوری ایران در برابر بدعهدی شركای برجام در قبال نقض صریح و فاحش توافق هسته‌ای یك هفته پیش در چنین روزی، پایان یافت و حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی اعلام كرد كه جمهوری اسلامی ایران در سالروز خروج یكجانبه آمریكا از توافق هسته ای به صورت رسمی بخشی از تعهدات برجامی خود را كه - به تایید آژانس - در طول سه سال گذشته به صورت دقیق و كامل انجام داده، كاهش می دهد.
با اعلام این موضوع از سوی رئیس جمهوری و تشریح جزئیات حقوقی و فنی اقدام ایران به سفیران بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین و همچنین فدریكا موگرینی، هماهنگ كننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مهلت دو ماهه ای به كشورهای باقی مانده در برجام داده شد تا هر زمان به تعهدات خود عمل كنند و اقدامات جدیدی از سوی طرف مقابل صورت گیرد، ایران به شرایط قبل بازگردد و در غیر این صورت، مرحله دوم كاهش تعهدات برجامی ایران به حالت اجرا درمی آید.
اقدام ایران حاكی از این مسئله بود كه ایران تا چه اندازه در موضوع برجام خویشتنداری كرده اما فرصت ها از دست رفته است و طرف مقابل نخواسته و یا نتوانسته به تعهداتش در برجام عمل كند و در این شرایط ایران راهی به جز كاهش تعهداتش ندارد و اگر قرار باشد بهره ای از توافق هسته ای به خصوص ابعاد اقتصادی آن همانند فروش نفت و دسترسی به پولش نبرد، دلیلی برای ماندن در برجام هم وجود ندارد.
** از رد اولتیماتیوم تا جنب و جوش برای حفظ برجام
اروپایی ها در نخستین واكنش به اقدام ایران در كاهش تعهدات برجامی خود، ضمن ابراز تاسف از برخوردی كه آمریكا با برجام داشته و اعاده تحریم های هسته‌ای اعلام كرد كه اولتیماتیوم اعلام شده از سوی ایران را نمی پذیرند. این موضع گیری اروپا البته تاثیری در تصمیم ایران نداشت؛ مقامات ایرانی چه قبل و چه بعد از این اعلام اروپا، بارها تاكید كردند كه تصمیم خود را گرفته اند و رد اولتیماتیوم اروپا نمی تواند تاثیری در تصمیم ایران بگذارد و اگر در 60 روز آینده تسهیلات جدیدی در حوزه نفتی و بانكی ایجاد نشود، گام دوم كاهش تعهدات برجامی خود را كلید خواهد زد.
قاطعیت تهران درخصوص تصمیم خود، موجب شد تا شركای اروپایی برجام به صرافت افتاده تا در نشستی مشترك در برابر تحولات روزهای اخیر فكری كرده واز این طریق به دنبال ترمیم اعتبار از دست رفته شان باشند. در این چارچوب، نه تنها وزرای امور خارجه تروئیكای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) بلكه تمامی وزیران خارجه اروپایی از تلاش شان برای حفظ برجام و تامین منافع ایران از منافع آن در قالب راه اندازی سازوكار ویژه مالی اتحادیه اروپا (اینستكس) سخن گفتند.
هماهنگ كننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در كنفرانس خبری ضمن تاكید بر پایبندی اروپا به اجرای كامل برجام ابراز امیدواری كرد كه نخستین تراكنش اینستكس ظرف چند هفته آینده انجام شود.
وی با تاكید بر این كه اتحادیه اروپا و تمام كشورهای اروپا به‌طور كامل مصمم هستند كه برجام به‌طور كامل اجرا شود،تصریح كرد: از طرف اروپا اعلام می‌كنم كه ما مصمم هستیم تا زمانی كه ایران به تعهداتش پایبند است، به تعهدات خود در این توافق عمل كنیم.
**سفری برای انجام نمایش
مایك پمپئو وزیر خارجه ترامپ، همانند رئیس خود هیچ ابایی از نمایش دادن و بلوف زدن ندارد، كما اینكه رئیس جمهور این كشور هم سال ها خود در تلویزیون به شومنی می پرداخته و در نمایش دادن و بلوف زدن نظیری ندارد و شاید این خصیصه را به وزرای خود هم انتقال داده است. پمپئو در روزهای گذشته تورهای دیپلماتیك اعلام شده و اعلام نشده مختلفی به كشورهای عراق، بریتانیا و روسیه برگزار كرد تا دور جدیدی از فضاسازی علیه ایران را سازماندهی كند. در همین راستا در حالی كه وزرای امور خارجه كشورهای اروپایی در بروكسل آماده حضور در نشست مشترك در خصوص برجام بودند، به ناگاه خبر رسید كه وزیر امور خارجه آمریكا در میانه سفر به سوچی روسیه، ساعتی به بروكسل می آید و با همتایان خود درباره ایران گفت وگو می كند. برخی تصور می‌كردند پمپئو با پیام یا طرحی جدید برای پرونده ایران به دیدار متحدان سنتی آمریكا در اروپا رفته است. با این وجود، اندكی از آغاز دیدارهای رسمی در بروكسل نگذشته بود كه افراد حاضر در نشست مطلع شدند كه وزیر امور خارجه آمریكا برنامه ای در دست ندارد و تنها برای نمایش دادن و انجام تبلیغات روانی به بروكسل سفر كرده است.
وی در این سفر هیچ دیدار سه جانبه ای با وزیران خارجه تروییكای اروپایی نداشت و تنها به دیدارهای دوجانبه اكتفا كرد؛ دیدارهایی كه بنا به گزارش سی ان ان، اصلی ترین دلیلش جمع آوری اطلاعات پیرامون ایران و باخبر شدن از آخرین تحولات بوده است.
به گفته خبرنگار واشنگتن پست، فدریكا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با بی میلی از پمپئو استقبال كرد. گاردین درخصوص دیدار پمپئو با موگرینی اعلام كرد مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در دیدار با وزیر خارجه آمریكا به او هشدار داد كه اكنون ما لحظات حساس و سختی را پشت سر می گذرانیم و باید حداكثر خویشتنداری را برای جلوگیری از هرگونه افزایش تنش های نظامی به كار ببندیم. در واقع، موگرینی صریحا سیاست خویشتنداری حداكثری را نقطه مقابل سیاست فشار حداكثری دولت ترامپ عنوان كرد. وی در نشست مطبوعاتی جلسه بروكسل، هیچ تلاشی برای پنهان كردن اختلافاتش با امریكا انجام نداد و اعلام كرد، ناظران آژانس بین المللی انرژی اتمی تنها افراد واجد صلاحیتی هستند كه در صورت عدم پایبندی ایران به معاهده هسته ای یا نقض آن می توانند اظهار نظر كنند.
چرا برجام برای اروپا مهم است؟
اگر برجام از بین برود، اروپایی ها چیزهای زیادی برای از دست دادن خواهند داشت. برجام، تنها دستاورد سیاست خارجی واحد اروپا از زمان تشكیل اتحادیه اروپا تا به امروز است كه به امنیت آنها نیز درهم تنیده شده است. حفظ برجام مانع از تشدید رقابت های تسلیحاتی و اتمی در منطقه پر از آشوب و بحران زده خاورمیانه می شود. این امر هم می تواند خیال اروپایی ها را از عدم شكل گیری بحران جدید در مرزهایشان آسوده كند و هم باعث جلوگیری از هجوم مهاجران و پناهندگان بی شمار به اتحادیه اروپا شود، كه این خود به تنهایی معضل مهمی برای رفاه و امنیت ساكنان این اتحادیه به شمار می رود.
از سوی دیگر، سه كشور اروپایی و اتحادیه اروپا 12 سال با تهران مذاكره كردند تا در نهایت، توافق هسته ای به دست آمد و هماهنگ كننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز مسئولیت هماهنگی میان اعضا را پذیرفت تا بتواند قوام بخش این توافق باشد. امروز اگر برجام سقوط كند، اتحادیه اروپا اعتبار خود به عنوان یك مذاكره كننده و واسطه را از دست خواهد داد.
برجام یك توافق چندجانبه و مبتنی بر مذاكره و دیپلماسی است و اتحادیه اروپا نیز با در مركز كار قرار دادن سازمان ملل متحد از چندجانبه‌گرایی و رفتار قانونمند در سطح بین المللی حمایت می‌كند و این در حالی است كه آمریكا به شكل یكجانبه از توافق هسته‌ای خارج شد و قطعنامه 2231 را زیر پا گذاشته است.
از بین رفتن برجام می تواند نقطه پایانی بر رویای اتحادیه اروپا در حمایت از چندجانبه گرایی و آغازی بر زیرپا گذاشتن قطعنامه های شورای امنیت و بی توجهی به قواعد و هنجارهای بین المللی باشد؛ مسئله ای كه اروپایی از آن هراس دارند و می دانند تبدیل شدن این مسئله از یك استثنا به یك روند می تواند تبعات امنیتی، اقتصادی و سیاسی فراوانی برای آنها به همراه داشته باشد.
از سوی دیگر، آمریكا با خروج از توافق هسته ای و اعمال مجدد تحریم ها، شركت ها و موسسات اروپایی را از همكاری با ایران منع كرده است؛ همكاری هایی كه به معنای نادیده گرفتن میلیون ها یورو سود از بازار هشتاد میلیونی ایران در وهله اول، و بازار چهارصد میلیونی كشورهای اطراف ایران در وهله دوم باشد. ایران به عنوان امن ترین كشور منطقه، از منابع معدنی سرشاری برخودار است. علاوه براین كمتر كشوری در منطقه ظرفیت های انسانی ایران را دارد، این ظرفیت ها می توانست كمك زیادی به استقلال اقتصادی اروپا كند. با این وجود، حجم بالای تبادلات تجاری میان اروپا و آمریكا و روابط تنگاتنگ فراآتلانیتكی میان دو قاره درعرصه سیاسی، نظامی، امنیتی، بانكی و مالی موجب شده است تا آنها نتوانند به راحتی در مقابل قلدرمآبی ها و یكجانبه گرایی آمریكا بایستند.
شاید بتوان عدم استقبال اروپایی ها از پمپئو در نشست اخیر بروكسل را پاسخی به رفتارهای قلدرمابانه آمریكای ترامپ با اروپایی ها دانست. ترامپ در یكی دو سال اخیر هیچ ارزشی برای خواسته های اروپا قائل نبوده و حتی برای فروپاشی نهاد اتحادیه اروپایی كه دستاورد چندین دهه دیپلماسی در قاره سبز است، از هیچ اقدامی فروگذار نكرده است.هرچند ایران در یك سال اخیر با خویشتنداری تلاش كرد به دیپلماسی فرصت بدهد و دستاورد چندین سال گفت و گو و مذاكره را حفظ كند با این حال ضربات آخر آمریكا به برجام و اعاده تحریم های هسته ای عملا ایران را در مسیری قرار داد كه دست به كاهش تعهدات هسته ای خود طبق برجام بزند. اكنون هم جامعه بین الملل باید به تعهدات خود برای حفظ توافق هسته ای به عنوان یكی از ستونهای امنیت بین الملل درجزیره پرآشوب خاورمیانه عمل كند.حال باید دید آیا كاهش تعهدات هسته ای از سوی ایران باعث خواهد شد اروپا را برای اجرای تعهداتش و مقابله با رویكردهای خصمانه آمریكا جدیت بیشتری به خرج دهد یا سطح برخورد اروپا در حد همان بی اعتنایی به وزیر خارجه ترامپ باقی خواهد ماند.
سیام *م.ا.ت*2021**
تهران - ایرنا- تلاش های آمریكا برای همراه كردن اروپا در خط مشی ایران ستیزانه خود بار دیگر در نشست روز دوشنبه وزیران خارجه عضو اتحادیه با شكست مواجه شد و برخلاف خواست ایالات متحده، اروپایی ها از تعهدپذیری خود نسبت به این توافق و تلاش برای حفظ برجام سخن گفتند، هر چند باید دید در مهلت دو ماهه باقی مانده رهبران اروپا چه اقدام عاجلی برای حفظ برجام انجام خواهند داد.
