برای دهه ها شراكت راهبردی واشنگتن وآنكارا موضوعی پایدار وهمیشگی به نظر می رسید. حتی مجادلات دیپلماتیك میان آنان نوعی سوپاپ اطمینان تلقی می شد كه به مرور با اختلافات سیاسی وامنیتی همچون خودداری واشنگتن ازپذیرش تقاضای تركیه برای تحویل «فتح الله گولن»، جریان محاكمه «رضا ضراب»، جدال اقتصادی آمریكا با تركیه ومتعاقبا التهابات بورس وافت ارزش واحد پول ملی تركیه، تنش میان آنكارا و واشنگتن در شمال سوریه و نهایتا انعقاد قرارداد خرید سامانه موشكی اس400 از روسیه به كانال اهرم فشار اقتصادی رسید. اكنون به نظر می رسد كه روابط استراتژیك آنها رو به استهلاك گذاشته و آمریكا تصمیم دارد كه كانال فشار و تحریم را نصیب همپیمانان خود كند.
پاسخ منفی آمریكا به درخواست استرداد گولن كه دولت تركیه او را اصلی ترین متهم هدایت كودتا 2016(كودتا علیه اردوغان در سال 1395) می خواند، به سردی روابط دو طرف انجامید.
در مقابل، برخورد دولت تركیه با هزاران تن از متهمان همكاری با كودتاچیان، انتقادات فراوانی را به خصوص از جانب غربی ها برانگیخت كه روابط آنكارا با برخی پایتخت های غربی را سردتر كرد.
پس از كودتای نافرجام تیرماه 95، رئیس جمهوری تركیه برخی از دولت های غربی و منطقه را به حمایت از كودتاچیان متهم كرد.
دیگر مساله، دستگیری یك بازرگان ایرانی- تركیه ای در آمریكا به اتهام نقض قوانین تحریمی علیه ایران بود كه در جریان محاكمه «رضا ضراب» سخن از نقش اردوغان در دور زدن تحریم های آمریكایی به میان آمد.
دستگیری یك كشیش آمریكایی در تركیه به موضوع اختلاف دیگری میان دو طرف تبدیل شد. «اندرو برانسون» كشیش آمریكایی بود كه پس از وقوع كودتای تركیه دستگیر شد و وخیم شدن اوضاع وی در زندان و سپس اصرار ترامپ برای آزادی او به تقابلی جدی در تابستان سال گذشته(1397) انجامید.
دامنه جدال دیپلماتیك و سیاسی دو طرف به وضع تحریم های اقتصادی انجامید. در همین پیوند، آمریكا تعرفه واردات فولاد و آلومینیوم از تركیه را دو برابر كرد.
نتیجه جدال اقتصادی آمریكا با تركیه خود را در التهابات بورس و افت ارزش واحد پول ملی این كشور نشان داد چنانكه در مردادماه ارزش لیر در برابر دلار 20 درصد افت كرد.
ریزش 40 درصدی لیر در برابر دلار كه طی یك سال منتهی به مردادماه اتفاق افتاد در نگاهی كلان تر، به افت بهای ریال ایران و روبل روسیه ارتباط می یافت و از این منظر نشانه تقابل اقتصادی آمریكا با بازیگران رقیب در خاورمیانه و به ویژه عرصه تحولات سوریه بود.
حمایت آمریكا از گروه های مسلح كُردی در سوریه از دیگر علت های اصلی اختلاف است. پس از آغاز بحران سوریه كشورهای آمریكا و تركیه هریك تلاش كردند تا با دمیدن در آتش این بحران، از این جنگ خانمان سوز سهمی برده باشند. هرچند كه نگاه تركیه بیشتر امنیتی و نگاه آمریكا بیشتر سلطه گرایانه بود.
تنش میان آنكارا و واشنگتن در شمال سوریه با تهدید و ارعاب نیروهای نیابتی دو طرف در این منطقه آغاز شد. نیروهای كُرد سوری كه در مناطق مرزی شمالی سوریه حضور داشتند با تجهیز و حمایت آمریكا و استفاده از وضعیت بحرانی در این كشور بر نوار شمالی سوریه در مرز با تركیه تسلط پیدا كردند.
تلاش تركیه برای منكوب كردن «یگان های مدافع خلق» كه آنكارا آن ها را تروریستی می خواند سبب شده تا دو طرف با اختلافاتی جدی مواجه شوند.
درنتیجه این مساله آغازی بود برای شروع تنش ها میان تركیه و آمریكا در سوریه؛ چراكه از نظر تركیه حضور نیروهای كُرد در مرز با این كشور به منزله ناامنی و قدرت گرفتن نیروهای حزب كارگران كردستان (پ. ك.ك) است.
درنتیجه تركیه باهدف نابودی گروه های كُرد كه تحت حمایت دولت آمریكا بودند، 20 ژانویه (30 دی ماه 1396) به خاك سوریه تجاوز و عملیاتی را به نام 'شاخه زیتون' در منطقه عفرین در شمال سوریه آغاز كرد. شهری كه یگان های مدافع خلق در سال 2012 به كنترل خود درآورده بودند.
پیام آتشین رئیس جمهوری آمریكا به تركیه و تهدید اقتصادی این كشور را می توان متاثر از تحریكات چهره های تندرو كابینه ترامپ به ویژه «مایك پمپئو» وزیر امور خارجه و بولتون دانست.
طی یكی دو سال اخیر مسائل دیگری نیز بر روابط آمریكا و تركیه اثرگذار بوده است؛ از جمله انعقاد قرارداد خرید سامانه موشكی اس400 از روسیه كه به رغم هشدارها آمریكایی ها اتفاق افتاد.
خرید سامانه اس 400 روسیه از سوی تركیه به قول محمد علی گولر نویسنده روزنامه جمهوریت تركیه یك 'پادزهر وابستگی' جدی بود كه واشنگتن را به فكر اقدام تلافی جویانه انداخت.
تركیه با قطع امید از سامانه های موشكی دفاعی همپیمانان خود در ناتو و به ویژه آمریكا، اواخر سال گذشته میلادی قرارداد رسمی خرید سامانه موشكی اس.400 تركیه از روسیه را امضا كرد و بر اساس این توافق، اولین سامانه اس.400 در اواخر سال 2019 به تركیه تحویل داده خواهد شد.
بر اساس این توافق، در مجموع دو سامانه موشكی به تركیه تحویل داده می شود كه اولین سامانه موشكی اس.400 در اواخر سال 2019 وارد تركیه شده و كنترل این سامانه های خریداری شده در اختیار نیروهای مسلح تركیه قرار خواهد گرفت.
رسانه های تركیه اوایل سال جاری میلادی(دی 1397) از نگرانی آمریكایی ها نسبت به خرید موشك اس.400 روسی توسط دولت آنكارا خبر دادند به طوری كه روزنامه حریت تركیه نوشت: مقامات آمریكایی بارها در خصوص سفارش خرید سامانه دفاع موشكی اس.400 تركیه از روسیه ابراز نگرانی كرده اند.
تركیه كه از سال 1952 عضو سازمان پیمان آتلانتیك شمالی(ناتو) است، از سامانه های پدافند هوایی این سازمان برای پوشش هوایی استفاده می كرد، اما با خروج جنگ افزارهای دفاع هوایی پاتریوت آمریكا و آلمان از تركیه در سال 2015، آنكارا خرید سامانه های پدافند موشكی اس.400 را در اولویت قرار داد.
آمریكا ماه آوریل 2019 (فروردین 1398) واكنش به برنامه آنكارا برای خرید سامانه های دفاعی اس400، انتقال تجهیزات جنگنده رادارگریز اف35 به تركیه را متوقف كرد.
این نخستین گام آمریكا در توقف فروش جنگنده های رادارگریز اف35 به تركیه به عنوان یكی از متحدان واشنگتن در سازمان پیمان آتلانتیك شمالی (ناتو) است.
برخی تحلیلگران از نقش صهیونیست ها در ترغیب آمریكا به فشار علیه تركیه سخن می گویند و می گویند، آنكارا در فرایند همكاری با روسیه و ایران در سوریه و همچنین پرونده كُردها و نیز قتل «جمال خاشقچی» روزنامه نگار سعودی موجب نارضایتی صهیونیست ها شده است.
تركیه در جریان افشای اطلاعات مربوط به دست داشتن هیات حاكمه عربستان به خصوص «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی در قتل خاشقچی اعتراض صهیونیست ها را نیز برانگیخت كه اصرار داشتند فشار مضاعف بر عربستان، اهداف و منافع تل آویو را در منطقه به خطر خواهد انداخت.
در همین زمینه، برخی تحلیلگران نوع بازی تركیه در پرونده خاشقچی را در راستای استرداد گولن ارزیابی می كردند كه در نهایت به انجام نرسید و منجر به عمیق شدن نارضایتی رهبران آنكارا از واشنگتن شد.
تركیه در برابر تحریم های یكجانبه آمریكا علیه جمهوری اسلامی ایران نیز علنا اعلام داشته از این تحریم ها تبعیت نخواهد كرد.
با توجه به سیر تحولات اخیر، ناظران روابط تركیه و آمریكا را به شراكتی پرچالش تشبیه می كنند كه با تعمیق اختلافات اصل شراكت را نیز تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
در جدیدترین اقدام آمریكا علیه تركیه، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریكا در بیانیه ای اعلام كرد كه تجارت ترجیحی با تركیه را لغو می كند.
رئیس جمهور آمریكا گفت: 'من تصمیم گرفتم كه بر اساس سطح توسعه اقتصادی تركیه، وضعیت این كشور به عنوان یك كشور در حال توسعه دریافت كننده از 17 ماه مه متوقف شود.' توافقی كه به تركیه اجازه می‌داد تا در برخی حوزه‌ها بدون پرداخت تعرفه گمركی به بازار آمریكا دسترسی پیدا كند
این اقدام نشان داد كه سیاست تحریم و فشار اقتصادی آمریكا به آسانی گریبان هم پیمانان این كشور را نیز خواهد گرفت.
شبس**9460**1859
تهران- ایرنا- سلسله اختلافات سیاسی- امنیتی میان تركیه و آمریكا موجب به زوال رفتن اتحاد استراتژیك آنان و نهایتا بكارگیری اهرم های تحریم و فشار اقتصادی آمریكا علیه آنكارا شده است.
