«صله رحم» ثوابی مضاعف در امتداد رمضان

ترغیب فوق العاده اسلام به صله رحم، نه فقط براي دیدن آنان است؛ بلكه بیشتر براي رفع حوائج و حل سختي‏ها و درمان دردهاي آنان نیز سفارش شده است.
صله، در لغت به معنای احسان و هدیه است و در اصطلاح به معنای برقراری ارتباط، همراه با محبت و لطف است كه مقابل آن دوري كردن و قطع می باشد؛ بنابراین صله رحم، رسیدگي، احسان، خبرگیري و مانند آن نسبت به نزدیكان است كه در مقابلِ آن قطع رحم است.
امّا رحم دراصل به معناي محل نشو و نماي جنین در شكم مادران مي‏باشد. همان عضو داخلي، كه خداوند متعال، در باطن زنان قرار داده تا نطفه در آن تربیت شده و فرزندي تمام عیارشود. این معناي اصلي كلمه رحم، بعدها در معناي قرابت و خویشاوندي استعمال شد؛ چون خویشاوندان همه در این كه از یك رحم خارج شده‏اند؛ مشتركند. پس كلمه «رحم» به معناي نزدیك و ارحام به معناي نزدیكان انسان است.
از امام صادق(ع) نقل شده كه فرمودند: «برای هر جزیی از اجزای تو، زكاتی از سوی خداوند بر تو واجب شده، بلكه بر هر رویشگاه موی تو، بلكه بر هر چشم بر هم زدن تو.» آن گاه حضرت، بعد از ذكر زكات چشم، گوش، زبان و دست، در مورد زكات پا می فرمایند:« زكات پا، رفتن به جایي است كه از حقوق خداست؛ مانند: زیارت عباد شایسته، مجالس علم، جلسه اصلاح و صلح بین مسلمانان، صله رحم، جهاد و هر جا كه صلاح قلب و دین در آن است. بدین ترتیب یكی از موارد زكات پا، صله رحم» است.
امام صادق(ع) همچنین در روایتی دیگر می فرمایند: صله رحم، اخلاق را نیكو، دست را بخشنده، دل و جان را خوش ‏می‏سازد، رزق را می‏افزاید و اجل و مرگ را به تاخیر می‏اندازد.

* آثار و بركات صله رحم
صله رحم آثار و بركات فراوانی برای زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد. حال به دو نمونه از مهمترین آن ها اشاره می شود.

* زیاد شدن عمر انسان
یكی از فواید دنیوی صله رحم این است كه خداوند به خاطر این كار، عمر انسان را زیاد می‌ كند و دچار مرگ ناگهانی نمی شود. از محمد عبیدالله روایت شده كه حضرت رضا(ع) می ‌فرمایند: (مردی از عمرش 3 سال مانده بود. وی صله رحم می ‌كند و خداوند آن را به سی سال تبدیل می‌ كند، كه خداوند هر چه خواهد می كند)

* دفع بلا و زیاد شدن دارایی
اگر بخواهیم از بلاهای فردی و اجتماعی در امان باشیم و در تیررس انواع بلاها قرار نگیریم یكی از بهترین راه‌ها همان صله رحم است. حضرت امام باقر(ع) می‌ فرمایند: (صله رحم اعمال را پاك، اموال را بسیار، بلاها را بر طرف می‌ كند و حساب را آسان كرده و اجل را عقب می اندازد)

* نیكویی اخلاق و پاكی جان
صله رحم باعث از بین رفتن كینه ‌ها می ‌گردد. چرا كه از نزدیك همدیگر را می ‌بینیم و حس می‌كنیم و با هم رابطه برقرار می ‌كنیم و این ارتباط، رفتارمان را نیكو جلوه می ‌دهد و در سخن گفتن‌هاست كه گره ‌های سوء ظن و كینه باز می شود و جایش را صفا و صمیمیت پر می ‌كند. حضرت امام صادق(ع) می ‌فرمایند: «صله رحم اخلاق را نیكو، دست را بخشنده، جان را پاكیزه، روزی را افزون كرده و اجل را عقب می‌اندازد.»

* مرگ نیكو و راحتی حساب
اگر انسان بخواهد با نیكویی و خوبی از دنیا برود یكی از راه‌هایش صله رحم است. چرا كه صله رحم انسان را از انواع بد مردن و دچار شدن به انواع بیماری‌های خطرناك و مرگ ناگهانی نجات می ‌دهد و باعث می ‌شود تا انسان در آخرت هم حسابش راحت باشد.
امام صادق(ع) می فرمایند: «صله رحم، حسابرسی را در قیامت آسان می ‌كند و انسان را از بد مردن باز می دارد.

* برآورده ساختن نیازهای عاطفی
صله رحم بسیاری از نیازهای عاطفی انسان، مانند تعلّق داشتن به گروه، محبت كردن و محبت دیدن را برآورده می‌سازد. انسان با صله رحم، به آرامش و نشاطی خاص می‌رسد. به نظر می‌رسد یكی از بهترین راه‌ها، برای برطرف كردن ناراحتی‌های عصبی، برقراری صله رحم سالم، با همان شرایطی است كه اسلام می‌خواهد؛ یعنی به دور از رنجاندن، زخم زبان، تهمت، غیبت و ….
صله رحم فضایی سالم را فراهم می‌كند؛ تا انسان با بیان چالش‌های زندگی، استرس‌ها را كاهش دهد. روایات متعددی گواهی می‌دهند؛ صله رحم، موجب طولانی شدن عمر می شود. این روایات ممكن است اشاره به همین داشته باشد كه انسان در پناه صله رحم، به آرامش روانی و در پی آن به سلامت جسم می رسد.

* زیاد شدن عمر با صله رحم
برای نمونه، امام صادق(ع) فرمود: «ما چیزی را جز «صله رحم‏» سراغ نداریم كه به طورمستقیم عمررا زیاد كند؛ تا آنجا كه گاهی تا زمان مرگ یك نفر، سه سال مانده است؛ ولی او اهل‏ صله رحم می‏شود. آنگاه خداوند، سی سال بر عمرش می‏افزاید و سی و سه سال‏دیگر زنده می‏ماند. و گاهی اجل كسی سی و سه سال است، عمرش به خاطر قطع رحم و گسستن رابطه‏های خویشاوندی، كاهش می‏یابد و اجلش سر سه سال فرامی‏رسد.»

* برآورده ساختن نیازهای فكری ومالی انفاق
مساعدت و خدمت به دیگران، به‌ویژه خویشاوندان، فوق‌العاده مورد تأكید اسلام است. گفتنی است كه وقتی سخن از كمك به میان می‌آید؛ تنها كمك مالی به ذهن خطور می‌كند. حل نزاع‌های خانوادگی، راهنمایی‌های شغلی و درسی، ازدواج پسران و دختران و …، نمونه‌هایی از كمك به غیر است.
صله رحم زمینه آگاهی از مشكلات خویشاوندان را فراهم می‌سازد تا در صورت امكان به كمك آن‌ها بشتابد. البته كمك برای برطرف كردن نیازهای مالی، یكی از نمونه‌های مهم مساعدت به دیگران است و خویشاوند هر چه نزدیك‌تر باشد، اجر و فضیلت بیشتری هم به‌دنبال دارد. بنابراین صله رحم با بستگان نیازمند را، باید در اولویت قرار داد؛ اما برخی به عكس عمل می‌كنند.
گاهی به جا آورنده صله رحم نیز در زندگی با گره‌هایی مواجه می‌شود كه به دست خویشاوندان باز می‌شود. بنابراین در روایت است كه صله رحم موجب ازدیاد مال و روزی به جا آورنده آن می شود.
امام صادق(ع) می فرمایند: صله رحم، اخلاق را نیكو، دست را بخشنده، دل و جان را خوش ‏می‏سازد، رزق را می‏افزاید و اجل و مرگ را به تاخیر می‏اندازد.

* صله رحم كنید؛ حتی با خویشاوندی متفاوت با شما
صله رحم نسبت به تمام خویشان (زن و مرد با تقوا و بی تقوا، مسلمان و كافر، ظالم و صالح) باید انجام شود. نقل شده است كه یكی از شیعیان از امام صادق(ع) ‏پرسید: برخی خویشاوندانم ‏خط و تفكر دیگری دارند؛ غیر از فكر و مرامی كه من دارم. آیا آنان برمن حقی دارند؟ حضرت فرمود: آری، حق قرابت و خویشاوندی را چیزی قطع نمی‏كند. اگر با تو همفكر و هم عقیده باشند كه دو حق بر تو دارند: یكی حق خویشاوندی، دوم حق اسلام و مسلمانی.
حتی اگر بستگان، مایه آزار انسان را هم فراهم كنند، باز حق‏ گسستن پیوند را نداریم. در حدیث آمده است: مردی خدمت رسول خدا(ص) آمد و عرض كرد: یا رسول الله! من‏ خویشاوندانی دارم كه من با آنان پیوند می‏كنم و رابطه دارم، اما آنان‏ آزارم می‏دهند. تصمیم گرفته ‏ام آنان را ترك كنم. حضرت رسول فرمود: آنگاه، خدا هم تو را ترك می‏كند!... گفت: پس چه كنم؟ رسول خدا فرمود: به كسی كه محرومت كرده، عطا كن، با كسی كه از تو بریده، رابطه برقرار ساز، كسی كه بر تو ستم كرده، از او درگذر. هر گاه چنین‏ كردی، خداوند پشتیبان تو خواهد بود.
همگان در ماه میهمانی خداوند كریم كه درهای رحمت و كرم باز است چنان كه خواب روزه دار هم عبادت است،پس صله رحم و دستی به مهر گشودن برای نزدیكانمان چه اجری خواهد داشت؟!
زشتي و گناه قطع رحم به حدي است كه امام سجاد (ع) به فرزند خود نصیحت مي‏كند كه از مصاحبت با پنج طایفه بپرهیزد، یكي از آن پنج گروه كساني هستند كه قطع رحم كرده‏اند: بپرهیز از معاشرت با كسي كه قطع رحم كرده؛ كه قرآن او را، ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است.
البته صله رحم دارای درجاتی است كه نسبت به شرایط و افراد، متفاوت است. صله رحم در صورتی كه باعث ضرر دنیایی یا دینی می شود؛ باید به حدی كه ضرر ندارد؛ تقلیل یابد. مثلاً صله رحم در مقابل ظالم و گناه كار، همراه با امر به معروف و نهی از منكر باشد و به صورتی انجام شود كه این ارتباط تایید اعمال آنها محسوب نشود؛ و در مقابل كسی كه از دیدن او خوشحال نمی شویم؛ باید به صورت كمك غیر مستقیم به او، یا پرس و جوی احوال او از دیگران باشد و به هر حال باید لطف خود نسبت به او را، به روش های مختلف ابراز كنیم.
این همه در فضیلت صله رحم گفتیم و شنیده ایم، اما غرض ما اینجا تذكری بود برای همگان در ماه میهمانی خداوند كریم كه درهای رحمت و كرم باز است چنان كه خواب روزه دار هم عبادت است، پس صله رحم و دستی به مهر گشودن برای نزدیكانمان چه اجری خواهد داشت؟!
یكي از نصیحت‌طلبان به اباذر نوشت كه مرا نصیحت كن. اباذرهم در جواب مرقوم فرمود: «به عزیزترین دوستانت ستم نكن». دوباره آن شخص نوشت كه این مطلب روشني بود، انسان كه به دوست عزیزش جفا نمي‌كند. اباذر در جواب نوشت: عزیزترین افراد نسبت به آدم، خود «او» است. (هیچ كس به اندازه خود آدم پیش انسان عزیز نیست) فرمود: جان خود را نیازار، چون هر گناهي كه انسان مرتكب مي‌شود، فشاري است كه بر جان خود وارد مي‌كند.
كسي كه تنها مواظب باشد هرحرفي را نزند، پرخوري نداشته باشد یا هر غذایي را نخورد، روزه‌اش را بگیرد، نمازش را بخواند، چنین كسي از مؤمنان معمولي است نه اولیاي خدا.
اولیاي الهي اهل تأمل و تفكر و تعمق هستند. حرف مي‌زنند ولي حرف آنان یاد حق است به مؤمن معمولي مي‌گویند: زیاد حرف نزن؛ به مؤمن عارف مي‌گویند: مرتب سخن بگو، مردم را هدایت و به یاد حق متذكر كن.

* موضوع صله‌رحم در اسلام
موضوع صله‌رحم در اسلام، اهمیت زیادی دارد وآیات واحادیث فراوانی در این زمینه وارد شده است، دید و بازدید در ایام نوروز به سنتی فراموش نشدنی در فرهنگ ما تبدیل شده است كه در واقع با ما عجین شده كه ما در این زمینه به تعابیری كه قرآن در این خصوص یاد می‌كند، اشاره می‌كنیم.
از جمله آیاتی كه صله رحم در آن یاد می شود آیه 27 سوره بقره است كه قطع رحم را از ویژگی‌های افراد فاسق شمرده و در آخر آیه 26 اشاره به گمراه شدن فاسقین دارد، ودرآیه 27، سه ویژگی برای فاسق بیان می دارد:
- عهد و میثاق الهی را بعد از محكم شدن عهد می‌شكنند.
- قطع می‌كنند آنچه راكه خداوند امر به وصل آن فرموده كه درتفاسیر آن را امر به صله‌رحم دانسته‌اند.
- درزمین فساد می‌كنند.
درنهایت هم فرموده است: این افراد، همان زیانكارانند.

* منابع:
المنجد: الصلة: العطیة و الاحسان و الجائزة، ترجمه المیزان، ج‏4، ص: 219، 220،مصباح الشریعة، منسوب به امام صادق علیه السلام، ص 52، اصول كافی، ج 2، ص 152، همان، ص 150 و ص 151، میزان‏الحكمة، ج ‏4، ص‏83، بحارالانوار، ج‏71، ص‏100، سفینة البحار جلد اول صفحه 516، اربعین شیخ بهایي، ص 76، ح 2، ارشاد القلوب، ج 1، ص 345، كافي، ج 2، ص 237 وحكمت عبادات، صفحات 155 ـ 156
تهیه و تنظیم از علی اكبر قزوینیان
فراهنگ ** 1355 ** 9246 **